Poštovani posjetioci, krajem jula obilježava se Dan bitke na Vučjem dolu, polovinom avgusta na Fundini, a početkom septembra na Trijepču. Sve tri velike i značajne bitke u istoriji Crne Gore odigrale su se u kratkom vremenskom razdoblju u crnogorsko-osmanskom ratu 1876-1878. godine, poznatim još pod nazivom Velji rat. Iz tih razloga prenosimo tekst o Veljem ratu iz Istorijskog leksikona Crne Gore, u kome je dat pregled svih ratnih djejstava u tom periodu. Takođe, prikazujemo i video zapise koje je uradila TV Montena a koji se odnose na govor dr Radoslava Rotkovića na proslavi obilježavanja 135. godina bitke na Vučjem dolu jula 2011. godine, prikaz razvoja situacije bitke na Fundini i bitke na brdu Trijebač.
Tekst preuzet iz:
CRNOGORSKO-OSMANSKI RAT 1876-1878.
Početak Bosansko-hercegovačkog ustanka 1875. godine, predstavijao je uvod u novo zaoštravanje crnogorsko-osmanskih odnosa, i novi ratni okršaj. Crna Gora područje Hcrcegovine doživljava kao svoju interesnu sferu, i prirodni pravac teritorijalnog širenja, pa od početka oružanih operacija ustanicima pruža materijalnu pomoć i šalje svoje naoružane odrede. U cilju efikasnijeg uvida u sva zbivanja, u Hercegovinu je upućen vojvoda Peko Pavlović, a vojvoda Petar Vukotić dolazi u Grahovo koje ponovo postaje glavno uporište za organizaciju ustaničkog pokreta. Pod uticajem zajedničkih interesa u novim pokrajinama, Crna Gora i Srbija počinju pregovore o sklapanju tajnog ugovora i vojne konvencije protiv Osmanskog carstva. Zaoštravanje političkih odnosa na Balkanu primoralo je i velike evropske sile da pokušaju da primjenom diplomatskog pritiska i posredovanjem između suprotstavljenih strana onemoguće radikalizaciju političkih prilika i ratne sukobe. I pored svih nastojanja u tome nijesu uspjeli, jer je Crna Gora 28. juna 1876. godine Osmanskom carstvu objavila rat.
Crnogorski ratni plan predviđao je izvođenje ofanzivnih djejstava prema Hercegovini, i očuvanje granica na ostalim linijama fronta. U Hercegovinu je upućeno 14 bataljona crnogorske vojske pod neposrednom komandom knjaza Nikole Petrovića. Njihov je zadatak bio da 
poslije spajanja sa ustaničkim snagama preuzmu ofanzivu pravcem Crni kuk-Turuntaš-Stepen-Fojnica-Nevesinje-Mostar, poraze osmanske snage i osvoje područje do Neretve. Ostali crnogorski odredi dobili su defanzivni zadatak, s ciljem da brane vlastitu teritoriju. Prema Podgorici i Spužu nalazilo se šest bataljona vojske pod komandom vojvode Boža Petrovića; snagama prema Ваru komandovao je vojvoda Mašo Đurović, a prema Plavu i Gusinju nalazilo se pet bataljona pod komandom vojvode Miljana Vukova. Za realizaciju planiranih operacija sakupljeno je oko 23000 ljudi. U toku priprema za rat, Osmansko carstvo je prema crnogorskim granicama grupisalo рrеко 36.000 vojnika, a odmah po početku ratnih djejstava stalnim dopremanjem novih snaga broj vojnika je porastao na рreко 130 000 redovne i neredovne vojske. U skladu sa planiranim operacijama, crnogorska vojska jc prešla hercegovačku granicu i kod Crnog kuka se 5. jula povezala sa oko 18.000 ustanika. U borbama koje su ubrzo nakon toga uslijedile, oni nijesu uspjeli da u Hercegovini ostvare neki značajniji rezultat. Osmanske snage su pružale snažan otpor, a već na samom početku se veoma loše pokazalo i snabdijevanje crnogorskih jedinica. Osim toga, austrougarska diplomatija je knjazu Nikoli dala do znanja da je za te oblasti veoma zainteresovana, i da neće priznati nikakva osvajanja koja Crnogorci ostvare na ovoj strani. Zbog toga je knjaz Nikola donio odluku o povlačenju crnogorskih snaga iz Hercegovine prema Koritima i selu Vrbici. Osmanske snage, predvođene Muktar-pašom, uspjele su da potisnu crnogorske i ustaničke snage duž komunikacijc Mostar-Nevesinje i nastave napredovanje prema Bileći, a zatim ka crnogorskim položajima. Do bitke je došlo 28. jula 1876. godine na Vučjem dolu, visoravni koja se nalazi nа oko 6 kilometara istočno od Bileće. Muktar-paša je raspolagao sa oko 45.000 vojnika, dok su crnogorske snage procijenjene na oko 14.000. U početnoj fazi bitke, koristeći brojčanu prednost i snažnu artiljerijsku podršku, osmanska pješadija je ostvarila inicijativu i započela potiskivanje crnogorskih snaga. Crnogorske jedinice su se ubrzo pregrupisale, i započele opšti napad prema Golom brdu, Vučjem dolu i Kovčegu, nanoseći velike gubitke bašibozuku i regularnim jedinicama. Osmanski gubici su bili znatni, oko 4000 poginulih i ranjenih vojnika, i oko 170 oficira. Sam Muktar-paša bio je ranjen; Selim-paša, komandant brigade koja je vodila borbe na Kovčegu je poginuo, a Osman-paša zarobljen. Crnogorski gubici su iznosili oko 70 poginulih i 118 ranjenih.
Poslije uspjeha na Vučjem dolu, težište operacija se prenosi na južni sektor i glavnina crnogorskih snaga se grupiše u rejonu Podgorice. U dotadašnjem periodu na ovom dijelu fronta vođene su samo manje operacije.
Najznačajnija bitka dogodila se 14. avgusta 1876. godine na Fundini, na prostoru Kuča, sjeveroistočno od Podgorice. Mahmut-paša je sa oko 20.000 vojnika i 14 topova iz Podgorice započeo napredovanje prema rejonu Kuča, s namjerom da u toj oblasti porazi ustaničke snage. U Kučima se tada nalazilo oko 5.000 vojnika, pod komandom vojvode Ilije Plamenca. Osmanske snage su prema Kučima nastupale veoma oprezno, vodeći računa da na određenim sektorima podignu utvrđene šančeve koji bi im mogli koristiti kao odbrambeni štit u slučaju neuspjeha. Bitka je započela u ranim jutarnjim časovima, i trajala je cijelog dana. U početnim sukobima osmanske jedinice su djelimično potisnule crnogorske snage. Njihovo napredovanje odvijalo se pod najnepovoljnijim okolnostima – po krševitom, strmom i besputnom terenu, koji je onemogućavao potpuni razvoj snaga i maksimalno korišcenje brojčane nadmoćnosti. U popodnevnim časovima, na cijeloj liniji turskih nastupanja započeo je protivnapad crnogorskih snaga. U toj fazi bitke razvila se žestoka borba na bliskom odstojanju, koja je uglavnom vođena upotrebom hladnog oružja. Iznenađene silinom udara, jedinice bašibozuka, a zatim i regularne snage počele su neorganizovano odstupati, tako da su se njihovi odbrameni položaji, formirani u vrijeme nastupanja, u potpunosti raspali. Razbijene osmanske snage protjerane su do Podgorice, a samo zahvaljujući prisebnosti Mahmut-paše i hrabrosti pojedinih odreda, oni su uspjeli da sačuvaju 14 topova kod Gorice. Podaci o broju žrtava se veoma razlikuju. Najčešce se susreće podatak, da su Osmanlije imali oko 4.000 poginulih i ranjenih vojnika i oficira, a Crnogorci oko 1.000.
Za razliku od crnogorskih jedinica, srpska vojska je u prvoj fazi rata doživjela neuspjeh. Poslije poraza na Đunisu kod Kruševca, posredovanjem ruske diplomatije sklopljeno je primirje 1. novembra 1876. godine.
Od tada je primirje zavladalo i na crnogorsko-osmanskom ratištu. Krajem aprila 1877. godine Rusija je objavila rat Osmanskom carstvu, što je knjaz Nikola shvatio kao dobru priliku za nastavak ratnih djejstava protiv osmanskih snaga. Time su započele operacije u drugoj fazi 
ovog rata. Nastojeći da se Crnogorcima osvete za poraze koje su doživjeli u dotadašnjim borbama, Osmanlije su isplanirali ratna djejstva koja su u svojoj suštini bila slična onim iz rata 1862. godine. Ratni plan je podrazumijevao koncentričan napad na Crnu Goru iz tri pravca – od Gacka, iz rejona Berana i Podgorice. U ovim operacijama angažovano je preko 65000 osmanskih vojnika. Osmanskim snagama koje nastupaju iz Gacka komandovao je Sulejman-paša. Njegov zadatak je bio ofanzivno nastupanje pravcem Gacko-klanac Duga-Nikšić-Planinica-Glavica. U rejonu Spuža i Podgorice grupisano je oko 25.000 vojnika pod komandom Ali Saib-paše, i njihov zadatak je bio da napreduju pravcem Podgorica-Spuž-Glavica, gdje bi se povezali sa osmanskim odredom iz Hercegovine. U rejonu Berana grupisane su snage pod komandom Mehmed Ali-paše, čiji je zadatak bio prodor pravcem Berane-Kolašin-rijeka Morača-Spuž. Poslije spajanja pomenutih osmanskih odreda započeo bi njihov opšti napad prema Cetinju. Glavne crnogorske snage koje su činile Sjevernu vojsku, pod komandom vojvode Petra Vukotića, raspoređene su na pravcu osmanskog prodora iz Hercegovine. Na položajima prema Podgorici i Spužu nalazile su se jedinice pod komandom vojvode Boža Petrovića, vojvode Marka Miljanova i vojvode Ilije Plamenca. Prema Sutormanu i Baru djejstvalo je oko 700 Crmničana pod komandom vojvode Maša Đurovića, a borbenim odredima u Vasojevićima komandovao je vojvoda Miljan Vukov. Veće borbe u ovoj fazi rata započele su nastupanjem osmanskih snaga iz Gacka prema Nikšicu 4. juna 1877. godine. Poslije žestokih borbi u Dugi, crnogorske snage postepeno odstupaju prema Presjeci, a zatim Planinici i Ostroškom klancu. Osmanske snage su ušle u Nikšić, i poslije kraćeg odmora i pregrupisavanja, nastavile napredovanje prema Bjelopavlićkoj ravnici. Najvece borbe vođene su na području Ostroškog klanca, od 18. do 26. juna 1877. godine, i poznate su pod nazivom Devet krvavih dana. U ovim borbama, koje su vođene po krševitom i teško pristupačnom terenu i pri visokim temperaturama, osmanske snage su i pored velikih gubitaka uspjele da potisnu crnogorske jedinice, osvoje Planinicu, Stubicu i Ostrog, a zatim se probiju pravcem prema manastiru Ždrebaonik i kod Spuža povežu sa snagama Ali-Saib-paše. Zbog izuzetno velikih gubitaka, koji su procijenjeni na oko 15.500 poginulih i ranjenih vojnika i oficira, Osmanlije nijesu mogli odmah organizovati napad prema Cetinju, već su izvršili novo pregrupisavanje snaga. Crnogorski gubici su takođe bili znatni, i procjenjuju se na 2.350 vojnika. Pred realnom opasnošću od napada osmanskih armija prema Cetinju, knjaz Nikola je naredio grupisanje crnogorskih snaga u Lješanskoj nahiji. Do napada neprijateljskih snaga nije došlo, jer su ruske armije prešle Dunav i nastavile napredovanje prema Carigradu, zbog čega je Porta naredila Sulejman-paši da sa glavninom snaga pokuša zaustaviti njihovo napredovanje. Slabljenje osmanskih borbenih odreda u Crnoj Gori knjaz Nikola je iskoristio za preduzimanje ofanzivnih djejstava prema utvrđenim gradovima. Odredi upućeni prema Podgorici i Spužu imali su zadatak da zaštite područje od osmanskih prodora prema Bjelopavlićkoj ravnici. Glavnina je usmjerena prema Nikšiću, gdje su crnogorske jedinice uspjele da poraze osmanske straže na Trebješkoj glavici i u polju, a zatim izvrše opsadu grada, koji se konačno predao 8. septembra 1877. godine. Dalje težište operacija knjaz Nikola je prenosio prema morskoj obali – da omogući izlazak Crne Gore na Jadransko more. Već početkom novembra opsjednut je Bar. Vojska se koncentrisala na Viru, a sa Vira se krenulo ka Sutormanu, odnosno, Baru. Vojvoda Iliја Plamenac dobio je zadatak da zauzme položaje iznad sela Tuđemila, a vojvoda Mašo Vrbica da nastupa sa njegove bočne strane. Kada njih dvojica zauzmu predviđene položaje, bilo je planirano da se sa okolnih visova otvori topovska vatra prema osmanskim utvrđenjima na primorskoj strani Sutormana. Nakon osvajanja utvrđenja na Sutormanu, crnogorska vojska je sredinom novembra otpočela opsadu i bombardovanje grada Bara. Grad je bio stalno bombardovan, od čega su nanošene i velike štete. Tri dana nakon otpočinjanja opsade, vojvoda Vrbica je Ibrahim-begu, komandantu grada, uputio poziv da se preda, garantujući mu slobodan prolaz do Skadra ili onamo gdje on izabere. Ibrahim-beg nije prihvatio ponudu vojvode Vrbice. I knjaz Nikola je pokušavao da privoli osmanske zapovjednike – Ibrahim-bega, Selim-bega i Šaban-bega. Kada ovi pokušaji da se Ваr dobije bez borbe nijesu uspjeli, knjaz Nikola je odlučio da izvrši novi raspored snaga. Deset bataljona je bilo raspoređeno na prostoru Dobre Vode, između Bara i Ulcinja, sa zadatkom da zaustave eventualnu pomoć koja bi mogla doći iz Skadra. Ovi bataljoni su bili pod komandom vojvode Ilije Plamenca. Istovremeno, crnogorska artiljerija je raspoređena oko grada, i njoj je pripao glavni zadatak u osvajanju Bara. Bombardovanje Bara trajalo je tokom čitavog decembra 1877. godine. Zbog posljedica bombardovanja, izmorenosti, nedostatka vode i uviđanja da opsjednutom gradu neće stići pomoć, osmanski komandant je odlučio da preda Bar Crnogorcima. Posada Bara predala se 9. januara 1878. godine. Crnogorcima se predalo 2.237 osmanskih vojnika i oficira. Nekoliko dana kasnije jedinice vojvode Ilije Plamenca su oslobodile i Ulcinj. Planirane su i vojne operacje prema Skadru, i u okviru priprema za njegovu realizaciju, Crnogorci su oslobodili ostrva Vranjinu, Grmožur i Lesendro na Skadarskom jezeru. Zauzimanjem ostrva na Skadarskom jezeru završen je crnogorsko-osmanski rat. U ovom ratu ukupno je poginulo 3.089 crnogorskih vojnika, a ranjenih je bilo 7.760 vojnika. Zbog dužine trajanja, intenziteta vojnih operacija, brojnosti upotrijebljenih snaga i podnesenih žrtava, Crnogorci su ovaj rat nazvali – Velji rat. Naziv Velji rat koristi se i u nekim istoriografskim radovima.
TV MONTENA
PROSLAVA 135 GODINA OD BITKE NA VUČJEM DOLU, JUL 2011.
GOVOR DR RADOSLAVA ROTKOVIĆA
(Bitka je bila 27. jula 1876.godine)
TV MONTENA
BITKA NA FUNDINI – I DIO
(14. avgust 1876.)
TV MONTENA
BITKA NA FUNDINI – II DIO
TV MONTENA
BITKA NA TRIJEPČU
(06. septembar 1876.)
Bitka Na Trijebču septembra 1876 godine je nakon Vučjeg dola i Fundine,
treći veliki okršaj koji je označio preokret u Veljem ratu (1876-78)
iz kojeg je Crna Gora izašla kao međunarodno priznata država.
