Radmila Rašović, Dubravka Odalović – Odnosi s javnostima u bibliotekama u Crnoj Gori

 

Do nedavno, na portalu nijesmo imali ni jedan stručni tekst koji tretira odnos savremenih elektronskih servisa i bibliotečke djelatnosti u Crnoj Gori. Zahvaljujući predanom istraživačkom radu autora Radmile Rašović i Dubravke Odalović, već smo kod trećeg rada iz ove oblasti. Prethodni tekstovi su nam dali uvid u korišćenje ovih servisa u bibliotekama na Univerzitetu Crne Gore, a saznali smo i što su to predatorski časopisi. Treći tekst istih autora govori o odnosima s javnostima u bibliotekama u Crnoj Gori, naravno, opet kroz sagledavanje, između ostalog i korišćenja savremenih servisa. Zahvaljujemo se gosp. Radmili Rašović i gosp. Dubravki Odalović, što nam svojim radovima približavaju oblast koja je manje poznata ili potpuno nepoznata široj javnosti.

Objavljivanje sadržaja na našem portalu ima potpuno neprofitni karakter i služe isključivo u edukativne svrhe. Zabranjeno je preuzimanje sadržaja sa našeg portala i dalje reprodukovanje u drugim medijima bez odobrenja autora.

 

15.06.2017.

ODNOSI S JAVNOSTIMA U BIBLIOTEKAMA U CRNOJ GORI

 

SAŽETAK:

Savremene informacijsko-komunikacijske tehnologije, novi mediji i njihov uticaj na društvo izazov su za sve institucije. Potreba izlaska u medijski prostor zahvata sve oblasti javnih djelatnosti pa i kulturu, nauku i obrazovanje. U tom kontekstu rad problematizuje potrebu i značaj online odnosa s javnostima u bibliotekama u osvajanju medijskog prostora. Biblioteke su posmatrane u diskursu izlaska iz Platonove pećine a u cilju promovisanja vlastitih i osvajanja novih vrijednosti. Ciljevi i pravci razvoja modernog bibliotekarstva su odavno prevazišli asocijalnost demonstriranu u čuvarima znanja čiji je predstavnik Ekov Maluči. Mapiranje bibliotekarstva u savremenom okruženju podrazumijeva i medijsku promociju, kreativni izraz i prilagođavanje novim pravilima kompetitivnosti komuniciranjem bibliotečkog sadržaja i znanja uopšte. 

Ključne riječi: biblioteke, komunikacija, odnosi s javnostima

1. UVOD

Kulturu savremenog svijeta oblikuju nove informacijsko-komunikacijske tehnologije (ICT) i novi mediji. Virtuelna stvarnost i novi oblici komunikacije stvaraju nove društvene veze i odnose i novi tip kulture. Virtuelnost nove kulture je realnost, novi oblik postojanja, prostor slobode i mogućnosti. Postmoderna stvarnost pod uticajem novih medija rađa nove forme identiteta i nove oblike kreativnosti. „Novi mediji kao pojam označava tehnološku revoluciju prenošenja medija i kulture na oblike komunikacije i produkcije asistirane računarima“ a to su internet, web prezentacije, multimedija, video-igre, CD-ROM, DVD i virtuelna realnost (Wikipedia 12. maj 2017.g.). „Revolucija računarskih medija utiče na sve stepene komunikacije, uključujući prikupljanje, manipulaciju, skladištenje i distribuciju i na sve vrste medija, kao što su tekst, statična slika, video, zvuk i prostorne konstrukcije“ (ur. Babić 2015. p. 260). Zajedničko za sve nove medije jeste neposrednost, interaktivnost, multimedijalnost, nelinearnost, povezivanje poveznicama, arhiviranost. Pred nastalim izazovima – novi mediji i ICT – bavili smo se bibliotekama kao primarno kulturnim i obrazovnim ustanovama, s naglaskom na njihovu komunikacijsku prirodu, jer one po svojoj suštini od svog postanka i svojim temeljnim funkcijama komuniciraju bibliotečkim sadržajima i znanjima uopšte. Na koji način biblioteke koriste nove oblike komunikacije, tzv. web ili online komunikacije u odnosima s javnostima i kako u svijetlu toga grade i prezentuju javnosti sopstveni imidž i identitet? Tragom ovih pitanja željeli smo da biblioteke i bibliotekarstvo uvedemo u prostor studija kulture kojima one po svojoj suštini i pripadaju.

2. ODNOSI S JAVNOSTIMA 

Prema jednoj od mnogobrojnih definicija odnosi s javnostima su „posebna vrsta komunikacije i drugih oblika aktivnosti koje savremene društvene strukture preduzimaju u području reguliranja odnosa sa okruženjem a u cilju postizanja razumijevanja, povoljnog imidža, međusobnog povjerenja, dobre volje, opće prihvaćenosti i naklonosti ciljanih javnosti“ (Kurtić 2016. p. 34). Odnosi s javnostima reflektuju organizacionu kulturu kao stil i prepoznatljivost u djelovanju prema okruženju, vanjskom i unutrašnjem, dok identitet same organizacije čine istorija, vrijednosti, strategije, stil upravljanja, zaposleni, razvojna dostignuća i imidž (Kurtić 2016) po kojima je ona prepoznata.

U odnosu na komuniciranje s javnostima organizacije se dijele u dvije „velike grupe: 1) organizacije kod kojih prevladava asimetričan odnos naspram okruženja i 2) organizacije koje teže ka simetričnom odnosu naspram okruženja^“ (Kurtić, 2016. p. 28). Karakteristike ove dvije vrste organizacija presudno određuju njihove komunikološke aktivnosti u eksternom obraćanju javnosti i u internoj komunikaciji.

Asimetrični tip organizacije. Prvi tip organizacije, asimetrični, karakteriše autokratska organizacijska struktura koja veću pažnju pridaje efikasnosti i kontroli, tradiciji naspram inovativnosti. Status quo je cilj kako menadžmenta tako i većine izvršilaca, dok se nove ideje i kreativnost pojedinaca posmatraju kao subverzija. U skladu sa tim je i način komunikacije sa javnostima. Menadžment asimetrične organizacije smatra da sve zna najbolje i da nije shvaćen na pravi način od strane javnosti od koje očekuje da „prihvati posljedice organizacijskog djelovanja“ bez obzira na pogrešne i pogubne aktivnosti koje sprovodi kako u poslu, tako i u oblasti ljudskih prava i sloboda. Ova vrsta komuniciranja se naziva asimetrični ili monološki model (Kurtić 2016).

Simetrični tip organizacije. Drugi tip organizacije nazvan je simetrični. Karakteristike simetrične organizacije su poželjne za poslovanje u doba ICT a čine ih timsko upravljanje sa „visokim stupnjem decentralizacije“, podsticanje inovativnih i kreativnih ideja pojedinaca, „fleksibilnog mišljenja u odnosu na tradiciju i efikasnost“, jednak tretman zaposlenih uz pažljivo rješavanje konfliktnih situacija (Kurtić 2016.). Organizacijski menadžment karakteriše izražena odgovornost kako u poslovnom odlučivanju i djelovanju, tako i prema zaposlenima i njihovim pravima i slobodama. Komuniciranje simetrične organizacije ima „dijalošku formu komunikacije“, otvoreno je prema eksternoj i internoj javnosti, transparentno je i uliva povjerenje javnostima (Kurtić 2016 p. 29).

2.1. ONLINE ODNOSI S JAVNOSTIMA 

“Penetracija interneta i mobilnih komunikacija dostigla je takve razmjere, kako u globalnim tako i u lokalnim okvirima, da bi bilo nerazumno ne koristiti mogućnosti dostupa do ciljnih publika ovim kanalima” (Kurtić 2016. p. 335). Upravo ova nova komunikacijska paradigma otvara nove puteve pozicioniranja biblioteka u javnosti kao korisnih članova zajednice u komuniciranju znanja, odnosno svojih resursa. “Krajnji cilj koji organizacija želi postići svojim komunikacijama su dobri odnosi s okruženjem izraženi kao dobra volja, razumijevanje i podrška misiji, viziji, poslovnoj politici ili parcijalnim poduhvatima (projektima)” (Kurtić 2016. p. 25).

Predmet istraživanja i analize u kontekstu odnosa s javnostima i u odnosu na model komuniciranja s javnostima su tri, po tipu i organizacijskoj strukturi, različite biblioteke: Nacionalna biblioteka „Đurđe Crnojević“ – Cetinje, Narodna biblioteka „Radosav Ljumović“ – Podgorica i Centralna univerzitetska biblioteka – Univerzitet Crne Gore. Biblioteke su analizirane kroz dva najpopularnija i najfunkcionalnija oblika online javnog komuniciranja: web prezentacije samih biblioteka i portale pet najvažnijih crnogorskih medija kao moćnih alata za razvoj online odnosa s javnostima (portali Analitika, Antena M, Vijesti i Radio televizija Crne Gore (RTCG) i web strana dnevnih novina Dan[1]).

2.2. BILIOTEKE – WEB PREZENTACIJE 

Za razliku od davnašnje forme razgovora kao jed(i)nog načina komuniciranja, preko pisanih, štampanih, zatim i elektronskih medija, danas se komuniciranje s javnostima i medijsko prezentiranje sadržaja dominantno oslanja na web prezentacije i online medije za masovno komuniciranje. Web prezentacija je „glavni alat savremenih odnosa s javnostima uopće“ (Kurtić 2016. p. 336). Prisustvo biblioteka na webu je nužno i s tim u vezi analizirana su mrežna mjesta na uzorku navedena tri tipa biblioteka.

Analiza sadržaja web prezentacija biblioteka je zasnovana na sljedećih pet skupova podataka[2] kojima bi komuniciranje biblioteke s javnostima zadovoljilo kriterijume bibliotekarstva u kontekstu ICT: opšte informacije; bibliotečki servisi; online katalozi i elektronska građa; informacijska služba i novosti; obrazovanje, uputstva, pomoć.

 

2.2.1. Nacionalna biblioteka „Đurđe Crnojević“ – Cetinje

 

 

Web strana Nacionalne biblioteke http://nb-cg.me/ zadovoljava zahtjeve svih pet elemenata pa i više od toga. Sadržaj se može pregledati na crnogorskom i engleskom jeziku i ažurira se redovno. Pregledna pristupna strana uvodi nas u usluge, aktuelnosti i linkove ka web stranama značajnim za ovu vrstu biblioteke, sa kontakt informacijama na kraju. Opšte informacije sadrže sljedeće elemente: uvodna riječ, vizija i misija, istorija, objekti, organizacija, izvještaji i programi, saradnja, donatori i prijatelji. Prezentacija sadrži nekoliko tipova elektronskih kataloga: katalog Nacionalne biblioteke, katalog crnogorskih biblioteka, poveznicu ka regionalnom online katalogu i katalog crnogorske bibliografije. U posebnim segmentima date su usluge za korisnike, za izdavače i za bibliotekare. Slijede segmenti kolekcije, izdanja Nacionalne biblioteke, događaji i konačno kontakt sa mogućnošću obraćanja ustanovi putem elektronske pošte. Svaki dio podijeljen je na jasne, logične i u estetskom smislu lijepo riješene forme. Na vidnom mjestu, jasno obilježena, smještena su dva linka koja vode na www.facebook.com stranu biblioteke i www.youtube.com prezentaciju/kanal.

 

 

 

2.2.2. Narodna biblioteka „Radosav Ljumović“ – Podgorica

 

 

Pristupna strana web prezentacije http://www.nbpg.me/ sadrži najavu budućih i pregled impozantnog broja prošlih aktuelnosti, link ka elektronskom katalogu i podmenije sa sljedećim sadržajima: istorijat, kadrovska struktura, vodič za korisnike, odjeljenja i područna odjeljenja i izdavačka djelatnost.  Na pristupnoj strani izdvojene su informacije o novim knjigama, date su preporuke za čitanje, informacije o najčitanijim knjigama, galerija fotografija i korisni linkovi, a postoji i opcija za pretragu web prezentacije. Jasno su istaknuti kontakt podaci i podaci o radnom vremenu, ispod kojeg je dat za korisnike značajan servis „pitaj bibliotekara“. Prezentacija zadovoljava kriterijume za analizu sadržaja. 

 

 

 

2.2.3. Centralna univerzitetska biblioteka – Univerzitet Crne Gore

 

 

Centralna univerzitetska biblioteka ima svoju prezentaciju u okviru portala Univerziteta Crne Gore http://www.ucg.ac.me. „Univerzitetska biblioteka organizuje i rukovodi bibliotečkim sistemom Univerziteta, odnosno bibliotekama njegovih organizacionih jedinica“, navodi se na portalu. Osam odjeljaka čine: Biblioteka prirodno-matematičkih, tehničkih i medicinskih nauka i arhitekture, Biblioteka umjetničkih fakulteta, Ekonomski fakultet, Pomorski fakultet, Pravni fakultet, Fakultet političkih nauka, Filozofski fakultet i sama Centralna univerzitetska biblioteka. Pored osnovnih zadataka u dijelu informacije, dati su i kontakt podaci. Slijede korisni elementi: spisak baza u otvorenom pristupu, link ka digitalnom arhivu, elektronski katalog i spiskovi prinovljenih publikacija po mjesecima.

 

 

 

2.3. BIBLIOTEKE – ONLINE ODNOSI S MEDIJIMA

Medijsko predstavljanje bibliotekarstva definisano je prvenstveno društvenim okvirom i dvosmjernim, ponekad letargičnim, odnosom medija i menadžmenta samih biblioteka. Mediji se donekle nekritički odnose prema zbivanjima u bibliotečkoj djelatnosti prezentujući informacije isključivo u obliku vijesti, odnosno kao najave promocija, izložbi, predavanja i drugih aktivnosti, čime se završava njihov zadatak. Sa druge strane, biblioteke ne zahtijevaju veću pažnju medija od spomenute. Ovakav koncept komunikacije je prilično dosadan i nedinamičan čak i u situacijama kad su u pitanju događaji vanredno interesantni i za širu javnost.

Medijski diskurs tri biblioteke posmatran je u toku mjeseca aprila koji je izabran zbog obilja sadržaja i obilježavanja značajnih datuma i događaja u tom periodu, kao što su Svjetski dan knjige i autorskih prava i manifestacija Noć knjige, različite promocije, skupovi i ostali sadržaji. Aktivnosti tri biblioteke analizirane su pregledom prisustva na pet najznačajnijih portala i online izdanja periodičnih publikacija zbog njihove interaktivnosti, multimedijalnosti i hipertekstualnosti.

2.3.1. Nacionalna biblioteka „Đurđe Crnojević“ – Cetinje 

Nacionalna biblioteka se tradicionalno pridružila obilježavanju Dana knjige i autorskih prava, 23. aprila, organizovanjem okruglog stola „Književno stvaralaštvo i autorska prava“ 21. aprila. Učesnici su bili predstavnici najznačajnijih izadavačkih kuća u Crnoj Gori, a moderator okruglog stola bio je Marinko Vorgić iz Ministarstva kulture Crne Gore. Dan knjige i autorskih prava bio je povod za organizovanje akcije besplatnog učlanjenja novih korisnika. Tim povodom gost televizijskog programa Radio televizije Crne Gore bio je direktor Nacionalne biblioteke Bogić Rakočević.

Vijest su objavili portali RTCG, Analitika, Antena M i web strana novine Dan.

Nacionalna biblioteka je obilježila Međunarodni dan dječje knjige, 2. april. Gosti Biblioteke su bili crnogorski pjesnici Velimir Ralević i Slobodan Vukanović koji su svoju poeziju čitali osnovcima i poklonjali im svoje knjige. Vijest o ovom događaju nije prenio ni jedan od pet portala. 

2.3.2. Narodna biblioteka „Radosav Ljumović“ – Podgorica 

Narodna biblioteka se takođe pridružila obilježavanju 23. aprila, Dana knjige i autorskih prava, akcijom „Učlani se i čitaj“ u Podgorici i područnoj jedinici Tuzi, kojom je obezbijeđeno besplatno učlanjenje đacima, studentima i penzionerima. Na Dječjem odjeljenju Biblioteke održana je Edukativna radionica sa djecom iz Dječijeg vrtića „Mali princ“ u cilju popularizacije knjige i čitanja. Ove aktivnosti su medijski predstavljene na portalima Vijesti (u online izdanju dnevnih novina i u televizijskom programu Vijesti) i na RTCG.

Glavni grad Podgorica organizovao je okrugli sto na temu „Domaći proizvodi u turističkoj ponudi – u susret ljetnjoj sezoni“ i Sajam poljoprivrednih proizvoda, 10. aprila. Vijest objavljuje Portal Analitika.

„Francuska i (post)jugoslovenski prostor – nesporazumi i zajedničko iskustvo“ naziv je predavanja koje je 11. aprila održala istoričarka i slavistkinja An Madlen. Organizatori večeri su Biblioteka i Udruženje frankofonih novinara Crne Gore a moderator je bila novinarka Snežana Nikčević. Događaj su prenijeli portali Analitika, Dan, RTCG.

Galerija “Most” obilježila je 23 godine postojanja priredivši, pored ostalog, 13. aprila u Biblioteci, omaž akademkinji Olgi Perović, istoričarki umjetnosti, koja je bila istaknuti član savjeta te Galerije. Na večeri su učestvovali vlasnik Galerije „Most“ Branko Kovačević, slikar Nikola Vujošević, istoričarka umjetnosti Ljiljana Zeković, istoričarka umjetnosti i likovna kritičarka Ljiljana Karadžić i profesor harmonike Miroslav Ilić. Moderator je bila Vesna Šoškić. Vijest je objavljena na portalima Analitika, Antena M, Dan.

Crnogorska kinoteka je 20. aprila u saradnji sa Romskim savjetom i Narodnom bibliotekom obilježila 50 godina od premijere kultnog filma Aleksandra Petrovića „Skupljači perja“ projekcijom tog filma, o kojem su govorili filmski reditelji Miloš Radivojević i Branko Baletić. Vijest objavljuje Portal RTCG.

Monografija „Kučke vojvode“ autora prof. dr Zdravka N. Ivanovića promovisana je 25. aprila, što je najavljeno na portalima Analitika, Antena M, Dan.

Šahovska liga osnovnih škola Podogrice održana je 22. aprila u organizaciji Sekretarijata za kulturu i sport Glavnog grada i Centra za razvoj šaha „Dijagonale“ u saradnji sa Bibliotekom. Vijest donosi Portal Vijesti.

2.3.3. Centralna univerzitetska biblioteka – Univerzitet Crne Gore 

Odjeljak Centralne univerzitetske biblioteke, Pomorska biblioteka u Kotoru obilježila je Dan knjige i autorskih prava učešćem u manifestaciji Noć knjige 2017. Tom prilikom su svi studenti, odnosno korisnici koji su posjetili Biblioteku dobili na poklon udžbenike, izdanja Pomorskog fakulteta i Fakulteta za turizam i hotelijerstvo. Vijest nije objavio ni jedan od pet portala.

3. ZAKLJUČAK 

Uvid u online komuniciranje tri tipa biblioteka, Nacionalne biblioteke „Đurđe Crnojević“, Narodne biblioteke „Radosav Ljumović“ i Centralne univerzitetske biblioteke, daje jasnu sliku ili predstavu o njima i njihovom prilagođavanju, prije svega novom tipu publike (javnosti). Pomjeranjem publike od tradicionalnih ka novim mrežnim medijima, online komuniciranje u odnosima s javnostima za svaku biblioteku predstavlja nužnost. Jer cilj svake biblioteke jeste skretanje pažnje na svoje resurse i ciljanu publiku.

Ako odnosi s javnostima treba da posluže kao predstavljanje vlastitog identiteta i dobrog institucionalnog imidža u svom okruženju, onda su Nacionalna i Narodna biblioteka uspjele, i to u prvom redu zato što i jedna i druga imaju veoma uspješne, dinamične, pregledne, interaktivne i jednostavne web prezentacije, privlačnog dizajna. S aspekta komuniciranja s javnostima i jedna i druga biblioteka razvijaju timski rad – dijaloški model – iako nemaju profesionalni PR (en. Public Relations). Od značaja je podatak da su obje biblioteke samostalne u organizacionom smislu, te da su i ranije imale razvijene odnose s javnostima i da je ovo samo jedna uspješna transformacija u osvajanju novih medija. Sa druge strane, Centralna univerzitetska biblioteka je u organizacionom smislu, kroz nedavno sprovedene integrativne procese, postala dio Rektorata Univerziteta Crne Gore i u fazi je konsolidacije svojih resursa i mogućnosti. S aspekta organizacije poslova u svom djelokrugu ona je sasvim samostalna. Univerzitet je kao institucija, koja promoviše akademske slobode i demokratske vrijednosti jednog društva, zapravo idealan okvir u kojem Centralna univerzitetska biblioteka može izraziti puni potencijal svih svojih kapaciteta i odgovarajućim komunikacijskim vještinama promovisati kako instituciju u kojoj djeluje, tako i svoje resurse, materijalne, duhovne i ljudske. Kao dio web prezentacije Univerziteta Crne Gore, Centralna univerzitetska biblioteka ima mogućnost da dopunjava sadržaje i svojim aktivnostima učestvuje i utiče na izgradnju imidža Univerziteta Crne Gore, kao složene organizacije. Kroz online predstavljanje izražena je osobenost svake od navedenih biblioteka ili ono što je označeno kao identitet organizacije.

Kad su u pitanju online odnosi s masovnim medijima, oni su uglavnom vezani za objave događaja gdje su dvije od tri navedene biblioteke, Nacionalna i Narodna, kao alat za prenos poruka do masovnih medija uglavnom koristile saopštenja kojima najavljuju događaje. Drugi komunikacijski alati, kao što su konferencije za štampu, informativni materijali, članci, nijesu zastupljeni ili ih ima u neznatnom broju. Obje biblioteke su kroz većinu svojih aktivnosti fokusirane na pridobijanje korisnika. Treća, Centralna univerzitetska biblioteka za sada nema izgrađene odnose s javnostima, eksternim ili internim. Dobru priliku za izlazak iz asocijalnosti sada joj pruža kompetentna PR služba Univerziteta Crne Gore u kojoj su afirmativni programi i aktivnosti službi i jedinica Univerziteta dobili odgovarajući prostor i vrlo dobro su prepoznati u online masovnim medijima u Crnoj Gori.

Ako pođemo od toga da „kultura postoji na dva blisko povezana nivoa, na nivou društvenih praksi i na nivou predstava koje one ostavljaju u duhu pripadnika zajednice“ (Todorov 2014. p. 42) onda je jasno da su Nacionalna biblioteka „Đurđe Crnojević“ i Narodna biblioteka „Radosav Ljumović“ uspjele da koristeći nove medije i razvijajući kreativne prakse u odnosima s javnostima izgrade svoj imidž  i identitet. Važno je da biblioteke ne ostavljaju utisak čuvara znanja nego da se okreću suštinskim ciljevima savremenog bibliotekarstva: pridobijanje publike i komuniciranje svojim resursima. Mapiranje bibliotekarstva u savremenom okruženju podrazumijeva i medijsku promociju, kreativni izraz i prilagođavanje novim pravilima kompetitivnosti komuniciranjem bibliotečkog sadržaja i znanja uopšte. S obzirom na raznovrsnost sadržaja, svaka od tri biblioteke ima bezbrojne mogućnosti, a to je već stvar kreativnosti i čuđenja kao filozofije komuniciranja i pokretača u otkrivanju novih svjetova.

 

Tekst je objavljen u Zborniku radova međunarodne naučne konferencije “Informacijska pismenost na Zapadnom Balkanu”, “Generacija Z: Lažne novosti i informacijska pismenost, novi pogledi”, Bihać, BiH, 6-9. juni 2017. godine. 

 

4. LITERATURA

      1. “Novi mediji”, Wikipedia – slobodna enciklopedija (2017), [online] dostupno na: https://sh.wikipedia.org/wiki/Novi_mediji [pristupljeno 12. maja 2017. god.]

      2. Babić, M. (ur.) (2015): Uvod u medije i komunikacije. Banja Luka : Besjeda : BLC ; Travnik : Internacionalni Univerzitet

3. Kurtić, N (2016) Odnosi s javnostima. Sarajevo : University Press – Magistrat izdanja
4. Stojanovski, J., Pažur, I. (2002) Hrvaske knjižnice na webu : prosudba sadržaja. Vjesnik biblioteka Hrvatske 45 (1/2), 83-101.
5. Todorov, C. (2014) Strah od varvara. Loznica : Karpos

 

 

[1] Web strana dnevnih novina Dan koja služi kao platforma za isporuku sadržaja objavljenog u tradicionalnoj, štampanoj formi.

[2] Primijenjujući sugestiju autorki, podaci/grupe kao parametri za deskripciju i analizu web prezentacija crnogorskih biblioteka su prilagođene ovom istraživanju: „Nazivi skupina i sama njihova struktura podložni su promjenama i prilagodbama koje nameće stalni razvoj i promjene u području knjižničarstva i informacijskih znanosti„ (Stojanovski, Pažur 2002)