Anastazija Miranović: MILO MILUNOVIĆ – Istina slike/slika istine

U subotu, 16.07. 2022.godine, u Zavičajnom muzeju u Baru, otvorena je izložba Mila Milunovića, sa kojom je otpočeo likovni program 35. Barskog ljetopisa.

Objavljujemo tekst istoričarke umjetnosti i likovne kritičarke dr Anastazije Miranović “MILO MILUNOVIĆ – Istina slike/slika istine”. Tekst se nalazi u katalogu koji prati ovu izložu. Autorski tekst objavljujemo integralno. Zahvaljujemo se gosp. Miranović, koja je omogućila objavljivanje teksta.

Obaveza društveno odgovornih institucija/pojedinaca je upoznavati javnost, naročito mlađe generacije, sa stvaralaštvom svojih velikana. One kojima je znano, vrijedi podsjetiti na umjetničko djelo, koje zajedno sa grandioznim opusom Petra Lubarde, čini referentnu/uporišnu vertikalu moderne crnogorske likovne misli, na koju se pozivamo pri svakom ozbiljnijem osvrtu u kontekstu razvojnih etapa crnogorske likovne umjetnosti. Ti identitetski “međaši” naše likovnosti zor su pred svijetom i strukom. Čuva ih i prezentuje Narodni muzej Crne Gore, u svojim postavkama i depoima.

Milo Milunović pripada generaciji crnogorskih likovnih umjetnika (Petar Lubarda, Mihailo Vukotić, Jovan Zonjić, Milan Božović…) koja se između dva rata (formalno i neformalno) školovala/formirala u evropskim umjetničkim centrima. Za njegov stvaralački razvoj presudan je uticaj Sezana i boravak u Francuskoj/Parizu, u dva navrata, od 1919 -1922. i 1926 – 1932. Izlaže na tamošnjim likovnim salonima (Jesenjem, Tiljerijskom, Salonu nezavisnih) i biva zapažen od pariške likovne kritike. Koliko ga je francuska stručna javnost cijenila govori podatak da je 1928. predstavljao Francusku na XVI Bijenalu u Veneciji (prestižnoj svjetskoj smotri likovnih umjetnosti). Takođe, Milo Milunović je iznimno značajan za pedagoški razvoj jugoslovenske i crnogorske likovne umjetnosti. Sa Petrom Dobrovićem i Tomom Rosandićem 1937. osniva Akademiju likovnih umjetnosti u Beogradu, a sa Petrom Lubardom 1946. čuvenu Umjetničku školu na Cetinju, koja se ubrzo (1948) seli za Herceg-Novi.

Neposredan povod za relizaciju izložbe slika poznatog crnogorskog i jugoslovenskog umjetnika Mila MiIunovića su datumi – 125 godina od rođenja i 55 godina od njegove smrti. Iako je publika Barskog ljetopisa, prije pet godina imala priliku da vidi radove iz Milunovićevog tzv. mediternaskog ciklusa (zajedno sa radovima Petra Lubarde) osobenost ove postavke je u tome što, pored tematske razuđenosti (za razliku od pomenute prethodne ekspozicije u Baru) pruža uvid u višedecenijsko umjetnikovo stvaralaštvo, od 1929 -1965.godine. Riječ je, uglavnom, o radovima koje je Narodni muzej otkupio poseljednjih godina (nakon izložbe iz 2017) i koji do sada nisu izlagani. Zastupljena su djela srednjeg i manjeg formata – pasteli i ulja na platnu, kartonu, papiru, šperploči, lesonitu i jedna litografija.

Ono što prvo uočavamo, i pri letimičnom pregledu date ekspozicije je žanrovska razuđenost – od portreta, autoportreta, preko pejzaža, poznatih toponima i krajolika Crne Gore, do tema po kojima je Milunović poznat široj javnosti – primorskih/maritimnih motiva vezanih za morski biodiverzitet. Otkrivamo “racionalnog poetu” koji svoj intimni pejzaž/svijet pohranjuje/smješta u zavičaj, u Sopstvo, u dobro znane predjele “mentalne”/lične geografije, kojima likovno suptilno/sofisticirano prilazi. Tu su Orlov krš, Krovovi Cetinja, Sveti Stefan u više varijanti, Vranjina, ali I Pejzaž iz Provanse i Knez Mihailova ulica u Beogradu… Na izložbi su zastupljeni radovi koji su nastajali u tridesetpetogodišnjem vremenskom intervalu, pružajući mogućnost sagledavanja šire slike umjetnikovog višedecenijskog razvoja, s akcentima/djelima iz zenitne stvarlačke faze. Kontrolisano/”intelektualno” slikarstvo vođeno britkošću uma kroz “katalog čulnih informacija”, odiše samosvojnom “fenomenologijom disanja”.

Dvadesete godine dvadesetog vijeka označavaju početak Milunovićevih likovno-poetskih, impresionističkih traženja i plenerističkih ishodišta koja će dovesti do pronalaženja i izvjesnog zadržavanja u okvirima “modernog tradicionalizma/klasicizma”. Postepeno i studiozno umjetničko sazrijevanje kulminiraće ekspresionističkom fazom ili tzv. mediteranskim ciklusom, po kojem je Milunović prepoznatljiv/poznat široj javnosti. Slike, koje su pred nama, predstavljaju put do tih zrelih ostvarenja i stvaralačkog zenita. U ovim radovima očituje se naklonost prema klasičnoj tradiciji, pompejanskom slikarstvu i uopšte bogatom mediteranskom, vizantijskom I renesansnom kulturnom nasljeđu. Pokazuju kako je umjetnik gradio svoj osobeni likovni iskaz koji predstavlja fino izbalansiranu sublimaciju plastičko-pikturalnih elemenata, sintetizovane forme, sinhronizovanih planova i masa, kompozicionu svedenost, crtačku sigurnost. Od svjetlosne vedrine i mediteranske raspričanosti do melanholično-nostalgične sažetosti i amblematične simboličnosti, Milunovićeva slika istražuje/opšti unutrašnjim/psihološkim /ličnim i ekstrovertnim, likovnim, strukturalnim. Postižući prefinjenu harmoniju/ravnotežu među njima umjetnik pronalazi svojevrstan komunikacioni kod – simbol/znak koji je istovremeno forma i boja, kontekst i detalj, svjetlost i sjenka, konspirativno i vidljivo do fresko prozirnosti, u konačnici, jedino vrijedno – Istina, kojoj je umjetnik tokom cjelokupnog svog stvaralačkog puta ostao dosljedan.