Prijestonica Cetinje organizovala je u neđelju, 11. jula 2021. godine, u atrijumu Vladinog doma promociju monografije “Spomen obilježja Cetinja – Grada Heroja”.
Izdavač monografije je Prijestonica Cetinje pod pokroviteljstvom predsjednika Senata Prijestonice, gospodina Mila Đukanovića. Autorke monografije su dr Anastazija Miranović, mr Magdelana Radunović i mr Jadranka Selhanović. Monografija je štampana povodom 80 godina od ustanka naroda Crne Gore.
Objavljujemo istoimeni tekst dr Anastazije Miranović, istoričarke umjetnosti i likovne kritičarke. Autorski tekst objavljujemo integralno. Zahvaljujemo se gosp. Miranović, koja je omogućila objavljivanje teksta.
Pogledi unazad zasnovani su na kulturi sjećanja, zarad memorije identiteta koju ne smijemo pohraniti u fioke muzejske istorije, iz koje, s vremena na vrijeme, zavisno od potreba i prilika, izvlačimo željena čitanja. Materijalizovana memorija spomen-obilježja ne dozvoljava da zaboravimo slobodarsku, časnu, junačku i antifašističku istoriju Cetinja i Crne Gore. Prijestono Cetinje – Grad Heroj, više nego druge gradove i opštine, obavezuje slavno slobodarsko nasljeđe Crnojevića i Petrovića, NOR-a i 49 narodnih heroja, opšte i jedinstveno mjesto – simbol slobode i države, kulture i duhovnosti kojim Cetinje zrači i znači u pojedinačnoj i kolektivnoj svijesti građana Crne Gore.
Bratstvo i jedinstvo i antifašističko nasljeđe NOR-a, markantni su značenjsko-vrijednosni oslonci savremene Crne Gore, utemeljeni u njenoj slobodarskoj prošlosti, duboko ukorijenjeni u crnogorskom habitusu. Pored tih značajnih i nezaobilaznih identitetskih stigmata, spomeničko nasljeđe opštine Cetinje čine i spomen-obilježja posvećena oslobodilačkim ratovima, ličnostima i događajima prethodnih vremena, koji su doprinjeli formiranju i opstanku Cetinja i Crne Gore. Odrazi svih tih stremljena očituju se u referentnom spomeničkom nasljeđu na teritoriji opštine Cetinje, kojeg smo ovom prilikom obradili, objedinili i integrisali u jedinstven monografski prikaz.
Stručni tim koji je radio na ovom svojevrsnom, monografskom „prvijencu“ (kojeg čine – Magdalena Radunović, Jadranka Selhanović, Jovan Muhadinović, Željko Draganić, Sasa i Isidora Kovačević i moja malenkost), uporedo sa višemjesečnim aktivnostima na terenu (koja su podrazumijevala obilazak lokacija i vizuelnu prospekciju spomeničkog fonda, konstatovanje stanja svakog ponaosob spomen-obilježja, njihovo fotografisanje i sl.) obavljao je prikupljanje pisanih fakata i podataka kroz pregled bogate bibliotečke građe: dnevnih i periodičnih izdanja, časopisa i novina, jubilarnih publikacija, monografija i brojnih drugih knjiga autora različitih obrazovnih profila, prvenstveno istoričara, ali i hroničara i istraživača prošlosti Cetinja. Pored navedenog, od primarnog značaja za izradu ove monografije bile su arhivska građa i stručna dokumentacija, kojima raspolažu Sekretarijat za kulturu, sport i mlade Cetinja, Udruženje boraca NOR-a i antifašista Cetinja, Uprava za zaštitu kulturunih dobara, Državni arhiv Crne Gore kao i druge institucije koje se bave problematikom spomeničkog nasljeđa i kulturne baštine. Za vizuelni identitet publikacije ( i ove promocije) zadužen je bio provjereni partner – DPC Podgorica, na čelu sa Mirkom Đurićem.
Različite vrste spomen-obilježja: spomenici, spomen-ploče, spomen-biste, spomen-kuće, spomen-kompleksi, spomen-grobnice, spomen-kosturnice, strijelišta, stratišta i sl. kao materijalizovana sjećanja na značajne ličnosti i događaje, u velikoj mjeri reflektuju vrijednosne obrasce i društvene okolnosti perioda u kojem su podizani, kao i umjetničke domete i zanatsko umijeće onih koji su ih oblikovali.
Na teritoriji opštine Cetinje, koja, pored istorijskog jezgra i gradskog/urbanog dijela, obuhvata niz mjesnih zajednica, naselja, sela i zaseoka postoji 163 spomen-obilježja, od kojih su 55 sa statusom kulturnog dobra. U ovoj monografskoj studiji obrađena su spomen-obilježja sa statusom kulturnog dobra i ona koja se nalaze u registrima i evidenciji Sekretarijata za kulturu, sport i mlade Prijestonice Cetinje. Takođe, pored spomen-obilježja, smatrali smo nezaobilaznim, s dubokim pietetom, posvetiti određenu pažnju i prostor Gradu Heroju i narodnim herojima Cetinja.
Na spomen-pločama, brojnim i najjednostavnijim spomen-obilježjima pozicioniranim u zatvorenom i otvorenom prostoru, pored odgovarajućeg teksta nalaze se i prigodni simbolični detalji – petokraka, srp i čekić ili sunce sa zracima, urađeni u plitkom reljefu. Postavljene su na mjestima/mikrolokacijama značajnog događaja, na postamentu, u slobodnom prostoru ili na zidu objekta, najčešće privatnoj kući u kojoj se određeni događaj zbio, u kojoj je boravila ili se rodila istaknuta ličnost. Određeni broj spomen-ploča koje su postavljane unutar društvenih preduzeća i organizacija, zanatskih radnji i obrazovnih institucija posvećen je palim borcima i žrtvama fašističkog terora sličnih zanimanja: poštanskim, grafičkim i obućarskim radnicima, članovima fudbalskog kluba, studentima i đacima.
Kada su u pitanju spomen-biste radi se, uglavnom, o realističkim prikazima/portretima znamenite ličnosti u bronzi, sa izraženim psihološkim karaketrizacijama. Obelisci i/ili bezfiguralni spomenici oblikovnošću aluzivno-asocijativnih formi odražavaju simbolički karakter. Upečatljivom inpostacijom na odreređenom mjestu, u uravnoteženom balansu perforiranih i punih spomeničkih masa grade dinamičke cjeline, koje odišu snagom ideje u čije ime su podignuti.
Za manji broj spomen-obilježja i dalje nema pouzdanih podataka o autorstvu i/ili o datumu i načinu podizanja. To nije karakteristično samo za spomen-obilježja nastala u prvim decenijama nakon Drugog svjetskog rata, već i za ona izrađena u novije vrijeme, naročito, u vangradskom području. Međutim, prema izgledu spomen-obilježja, materijalu, stilu i načinu njegove izrade moguće je uslovno/okvirno odrediti atribuciju i/ili vrijeme nastanka.
Spomen-obilježja na vangradskom području najčešće su posvećena ličnostima i događajima koji su dio istorijskog nasljeđa toga/određenog kraja, ali imaju i širi, nacionalni značaj. Za ovo područje je karakteristično da postoje i spomen-obilježja na mjestima odakle potiču određena bratstva ili onih koja su ovjekovječena u narodnoj književnosti, kao i na mjestima gdje su rođeni ili su stradali znameniti preci određenih porodica.
Zavisno od datacije, lokacije i materijala stanje spomeničkog fonda na teritoriji opštine Cetinje je heterogeno. Shodno vremenu kada su spomen-obilježja podignuta, od kojeg materijala, kakvim su atmosferskim prilikama izložena, kakva su svojstva zemljišta na kojem se nalaze, kao i od toga da li su locirani u samom naselju, na osami, pored puta, ili na nepristupačnom terenu, stanje pomenutog spomeničkog fonda je različito. Spomen-obilježja van gradskih jezgara i aglomeracija su najugroženija. Podignuta prije više decenija, daleko od mjesta gdje je koncentrisano naselje, nalaze se u najlošijem stanju (kamen degradiran, ploče sa natpisom ispucale, tekst teško čitljiv, bojeni sloj nestao). Briga o spomen-obilježjima u gradskom i vangradskom području, treba (pored nadležnih organa), da bude obaveza i mjesnih zajednica u sklopu kojih se nalaze.
U skladu sa vremenom, evoluira društveni i kulturološki odnos prema spomen-obilježjima. Tokom proteklih nekoliko decenija, njihovo podizanje postaje dio urbanističko-kulturološkog preobražaja gradskih sredina. Međutim, veliki problem u očuvanju i zaštiti spomen-obilježja, posebno spomen-bistā u gradskim parkovima i dvorištima pojedinih javnih ustanova, kao i spomen-ploča na objektima, predstavlja njihova devastacija, odnosno, činjenica da su nerijetko izloženi nehumanom odnosu i skrnavljenju. Ispisuju se grafiti, oštećuju postamenti, uništavaju spomen-ploče, otuđuju bronzane biste.
Važno je napomenuti, da u propisima koji su donešeni u prvim decenijama nakon Drugog svjetskog rata, koji su se odnosili na zaštitu kulturno-istorijskih i umjetničkih spomenika, nijesu posebno tretirana spomen-obilježja, pa ni termin „spomen-obilježje“ nije bio prepoznat. Prvi zakon koji je uređivao ovu oblast donešen je 1971. Danas je normativna situacija kvalitativno unaprijeđena aktuelnim Zakonom o spomen-obilježjima (2008/2017) koji reguliše ovu vanredno značajnu oblast naše istorijsko-kulturne baštine. Međutim, neophodno je da unaprijedimo i stanje na terenu. Prvi korak ka tome je osvješćeniji i odgovorniji odnos prema spomen-obilježjima, čemu će, nadamo se, doprinjeti i ova publikacija.
Intencija autorki i izdavača monografije o spomen-obilježjima, narodnim herojima, Gradu Heroju, bila je da među korice jedne knjige sublimiramo značajno i vrijedno spomeničko nasljeđe opštine Cetinje, da se sjetimo svih onih koji su pali za slobodu u NOR-u i drugim ratovima na ovim prostorima, da ukažemo i na znamenite ličnosti i događaje iz kulturno-umjetničkog i državotvornog miljea, na krucijalne identiteske stigmate koje ne smijemo zaboraviti.
Bez sjećanja na nas bivše, ne možemo graditi nas buduće. Cetinje je zavrijedilo mnogo ranije da dobije sličnu publikaciju. No, njeno izdanje u godini obilježavanja osamdesetogodišnjice crnogorskog opštenarodnog ustanka protiv okupatora, u opštini u kojoj su zapucale prve ustaničke puške (na Čevu) ima dodatni, suštinski i simbolički značaj.
Fotografija monografije: cetinjskilist.com
Be the first to comment