Zorica Joksimović
Od vode i kamena do priče i pričanja
Budva, 2016.
MEDITERANSKI LEGENDARIJUM
Pišući o Mediteranu kao sudbini, sjetio sam se knjige Voda i snovi Gastona Bašlara u kojoj autor vrlo smjelo i izričito tvrdi da se mitologija mora tiče samo lokalnog područja, te da Ofelijin kompleks, taj osjećaj nemoći na razmeđi vode i neba zapravo obuhvata volšebno rađanje smrti. Vrlo upečatljivo i svečano, taj njegov pesimizam obesmislila je Brodelova teza o istoriji neprekidnog trajanja.
Ovaj princip o povijesti kontinuiranog izgaranja civilizacije kroz prizmu evokacija, doživljaja, poetske rekonstrukcije mitova i književnog kalemljenja legendi jednog sredozemnog mikrokosmosa, kakav je Budva i njena okolina, primijenjuje književnica Zorica Joksimović u knjizi Od vode i kamena do priče i pričanja (2016) inspirisana porukama budvanskih legendi a njih je ovdje četrnaest.
U zabludi su pojedini prikazivači ove knjige koji površno i neargumentovano tvrde da je rukopis kompilacija, osnov nekog turističkog vodiča ili samo platforma za ozbiljniji književni rad. Prije svega, ove priče svojim duhom, dahom i dubinom zavjeta, čine jedinstveni jadranski mozaik sa koga svjetlucaju opali, ti dragulji i simboli mašte i kreativnosti sa koga ćemo, odakle god i kada gledali, prepoznati svoje lice neodvojivo od mediteranske tradicije i sudbine. Kao što znamo, legende mirišu na hartiju naših krštenica, hodočasnice su našeg duha i vizija i opijaju poput paštrovskih vina. Iz svake od njih naučićemo za vijek vjekova nešto što je u drugačijoj formi ispisano u svetim knjigama, inkunabulama ili onim umorenim na plamenu inkvizicije i to će nam, umjesto putokaza, postati morekaz!
Zbirka ovih votivnih budvanskih saga pisanih jezikom galebova i zvona, mudraca i arhivista, počinje, a čime bi drugo?, vodom koja poplavljuje imanje oholog domaćina osvetivši mu se za sva zlodjela. Sem mora, sakralnost roditeljske ljubavi ogleda se u sljedećoj priči o mukotrpnoj gradnji puta i pregnuću jednorukog ruskog oficira koji time okajava grijeh ubistva vjerenika svoje kćeri ne znavši da se i ona, tražeći ga, zamonašila u budvanskom svetilištu. Posebnu igru simbola nudi nam priča o osnivaču grada Kadmu, njegovim avanturama i nastanku imena polisa kome su itekako kumovali antički bogovi pretvarajući kralja i suprugu, po njihovj želji, u dvije aždaje – neka budu dva zmaja (Bu –dva). Knjiga ovakvog profila ne bi bila potpuna bez motivacija božjim čudesima (Košljun), prokletstvima neostvarenih ljubavi (Miloš i Jagoda), čudotvorstvima Svetog Nikole koji spasava vojsku od kuge, ukazivanja zlih vila (Vila mainska) gdje se herojstvo jedne majke koja svjesno žrtvuje dijete, poput biblijskog Avrama, pred poglepom aveti, može izdići na nivo antičkih tragedija. S druge strane, podvižništvo svetaca, rituali opštenja sa zmijama, vjerovanje u pričinjenja i ličnosti po kojima su budvanski i paštrovski toponimi (Mogren, Radoslavljev kamen, Sloga sagradi Sveti Stefan i Santa Maria in punta) u svakoj od priča talasaju pred znatiželjom i zapanjenošću čitalaca puno više od običnog predanja. I visočije, naravno! Dakle, svaka od ovih budvanskih mantri, do tančina i kroz bujicu metafora, alegorijskih kolorita i realističnih transcendencija, predstavlja svojesvrsni jedrenjak. Njegova jedra, sasvim slobodno, mogu biti naše košulje ili plahte na kojima ćemo, sanjajući snove stvarnije od sna, biti, aktivni kormilari pustolovina španskog mornara Mogrena, pratioci velikaša Radoslava u grozničavom bijegu pred sinovljevim vojnicima, stražari na kulama koji mirno posmatraju prve hrišćanske misionare dok na budvanskom rtu ostavljaju ikonu Bogorodice ukrašenu plamenom svijeća, šegrti neimaru prevlake Tunje… Sve ove navigacije između scila i haribdi bezvremena, po svili ovih solarnih prostranstava legendi, nijesu ništa drugo do jedrenje oko beskraja čiji jedini cilj je dostizanje prosvjetljenja, tog sinonima slobode!
Sva lahornost diskursa i otmjenost narativne arheologije autorke Zorice Joksimović u funkciji su pasioniranog balzamovanja, oživljavanja i promocije budvanskih i legendi sa paštrovskog atlasa gdje nam, apsolutno sve, mogu poslužiti kao busola na moru Borhesovog alefa, te ponte sjedinjenja svih trenutaka, stvari, vremena i vječnosti koja hipnotiše bez povratka. Na ovom književnom portilanu posađene su mnoge masline života i smrti, ljubavi i suživota, opomena i nauka, mita i svakodnevice, blagoslova i kletvi, kao i tri hrasta crnogorskog vladike i pjesnika Svetog Petra Cetinjskog, simbola zajedništva, moći i vječnosti Crne Gore. Zato ovaj portilan i liči na draperiju izvezenih budvanskih sidrišta i svetionika koji trepere mitskim očima i tako nam osvjetljavaju put tamnih lavirinata u vremenima globalizacije koja briše našu individualnost, dušu i bogatstva civilizacija Mediterana. Topla i antička, ona budvanska, zavičajnost klokoće u svakoj kapljici ovih narata da bi one rodile okean univerzalnog i svjetskosti u našoj recepciji.
Počastvovani sadržajem ovog butuanskog legendarijuma koji plijeni a sasvim legitimno, publikaciju profesorice Od vode i kamena do priče i pričanja Zorice Joksimović gdje su prividi Juga često privlačniji od stvarnosti (o čemu sam često razgovarao sa Predragom Matvejevićem) možemo ponijeti na put kao brodski molitvenik u potrazi za mediteranskim ikonosatsima i našim životopisima na njima.
Podgorica, 21. II 2018.
