Borislav Jovanović – Jovan Radojević, imatnik poezije i samoće


Krajem septembra prošle godine navršile su se tri decenije od smrti pjesnika i romanopisca Jovana Radojevića (1928-1992). Tim povodom podśećamo publiku na lik i djelo ovoga stvaraoca. Već smo objavili njegovu poznatu i u doba kada je objavljena (1970) od ideoloških komesara osuđenu pjesmu “Golijatove marginalije”, pjesmu “nacionalne sudbine, snažne, skoro biblijske poetske priče”. Objavili smo i pjesmu “Hod drugi“, a sada vam predstavljamo predgovor pod nazivom “Jovan Radojević, imatnik poezije i samoće”, autora Borislava Jovanovića, koji je napisao za zbirku “Čelu dom je riječ” Jovana Radojevića.



JOVAN RADOJEVIĆ, IMATNIK POEZIJE I SAMOĆE

“Eto vam vrijeme! Jedno prijepodne
ostaće moje postajuć vječnost
(…)
Eto vam vrijeme!
Ostaću,
ostaću
nalakćen na sebe.”

(Iz pjesme Svenad)

            Mrtvi pjesnici se javljaju iznova. Iz svog definitivnog, za­­­o­kruženog ljudskog i poetskog prostora. Pogotovo, ako su za života bili samoćutni, ili pak (samo)izgnani. I na­­­­­ročito, onda ka­­­­da su svoju poeziju pripremali za posthumna izdanja.

            Sve ovo može se odnositi i na pjesnika Jovana Radoje­vića, koji je umro prije deset godina, a čiji je glas za­bora­v­lj­enog pjesnika trajao – i traje – do danas. Njegovi stihovi sa po­če­tka ovo­ga teksta otuda, vjerovatno, zazvuče prisno, svagda­š­nje, op­o­ru­čno. Osjeti se potreba da se još jednom čuju, da se up­i­šu u ne­ku tekuću autobiografiju. Ovaj iskaz, kao i ova zbir­ka, izvode pjesnika pred lice svog i predosjećanog vremena: su­blimiraju nje­gov, ne samo ir­o­nično-darežljivi odnos prema sve­mu što mu se dešavalo, već određuju i etičke i estetske dimenzije sopstve­ne poetske smislenosti. To je i pledoaje za sadašnje či­tanje ov­og pjesnika. A pjesnici sa sudbinom koju je imao Jo­van Radoje­vić dočekuju se sa opravdanom dozom radoznalosti.

            Ovovremeni susret sa ovom poezijom izazovan je iz dva razloga. Prvi je što je riječ o poeziji čiji je autor bio dubokim, sk­oro zogovićevskim žilama vezan za pjesmu. Pjesnik koji je, za­pravo, svoju izabranu i nametnutu skrajnutost iz života kompe­nzirao bjekstvom u poeziju i samo­ću. Izabrao je to sa iskre­nim, etičko-poetskim stoicizmom. Marginalije svakodnevice Jo­v­an Radojević je pretvorio u nadmoć lične, individualne, pjes­n­i­čke pozicije. Zid stvarnosti uklanjao je bezzidošću sopstvenih poetskih sidrišta kojih ako nije bilo, živio je nostalgijom za nji­ma. Iz tih egzistencijalnih oslonaca Radojević je gradio uvide u sopst­venu samoću. A “u samoći – kaže Tibul – budi sam sebi cio svijet”. Imati pjesmu, biti u sopstvenoj riječi, predati se po­eziji – to je drugost kojoj se ovaj pjesnik asketski predavao:

“U pjesmi i pjesmom pomjeren,
svijet je ljepši od sebe.”

(Iz pjesme Svijet ljepši od sebe)

            Drugi razlog je sagledavanje Radojevićevog ruko­pisa u kontekstu savremenih poetskih iskustava i recepcija. Izvjesno je da autora zbirke Čelu dom je riječ nije pre­varilo ni vrijeme ni po­­e­zi­ja. U ovom njegovom posthumn­om javu traje “tiho, nevi­dljivo stvaranje prolaznosti” o kojem govori u pjesmi Disanje il­uzija, što je jednako formuli samog stvaranja poezije. Riječ je, dakle, o poetskoj komunikaciji koja nije usahla – o modernom li­rskom iska­zu.

            Radojevićeva poetika proizilazi iz ispovijednosti i sta­m­e­ne ukorijenjenosti u sopstvenom stihu kao jedino mogućoj niti ulaženja u “tišinu vječnog”. Nije to klasični intimizam već liri­čn­ost koja proizilazi iz misaonosti kao nje­nom uvertirom. Opor­ost vremena i gorčina sopstvenog iskustva nijesu pjesnika odve­le u raspjevane tugovanke i ske­pticizam, već u unutrašnji otpor čiji je ekvivalent lirizam jakosti i vedrine, odnosno, blagoumna zapitanost:

“A tišina, kad nadođe,
bojiš li se nepjevane pjesme,
čuješ li nerođen korak,
ćutiš li radost negledanu?”

(Iz ciklusa Pismo Anici)

            Poezija Jovana Radojevića je satkana od neke unutra­šnje samorodnosti i istovremene modernosti pjesničke sl­i­ke. Nje­gov pjesnički epilog posjeduje čistunstvo jezič­kog iskaza, la­pidarnost, i posebno, simboličnost. Poetski os­­lonac pjesme (ili ci­klusa) tražen je dugo kao što je, uostalom, dugo nastajala i nje­gova poezija u cjelini. I, naravno, kao što je tragao za izvornom crnogorskom leksikom i metaforičnim kovanicama, ogledao se i u minijatu­rama i u dužim pjesničkim formama. U prvi­ma je upitan, u drugima narativan i mitologičan. Od zavičajnih i tema is­torijske i nacionalne sudbine, Radojević je – kao u ciklu­sima Balada o Komnenu Balšinom Zliču, Izgaženo ne­bo i Golija­tove marginalije – konstruisao snažne, skoro biblijske poetske priče. Posebno se to odnosi na, od partijskih čis­tunaca, proskribovanu pjesmu Golijatove margi­na­lije, obja­v­ljenu u časopisu “Ov­­dje” 1970. godine.

            Radojević se ne može svrstavati u strogo omeđene pje­sničke škole i trendove, u generacijska i druga pjeva­nja. Kada je riječ o crnogorskom književnom nasljeđu, po­go­tovo. Ono što je izvjesno jeste činjenica da se radi o pje­sniku koji je, prije sve­ga, poštovao sopstveno osjećanje po­e­zije. Pri tom se podrazumijeva da je ono bilo i plod upućenosti i asimilativnosti u poetske tokove svog vreme­na. U neophodnoj i opštoj razgradnji tra­dicionalističkih po­etskih obrazaca (vrijeme šezdesetih, sedamd­e­setih i os­amdesetih godina prošlog vijeka) Radojević je nastojao da sve to apsorbuje, da bude svoj, ali ne i anahron, da uzme ne­što od tekućeg poetskog damaranja, ne libeći se pri tom da ne ustukne ni poetskoj zavjetrini. Poeziju je shvatio kao oporu­ku samom sebi, ali i drugima. On, zapravo, pripada onoj grupi cr­nogorskih pjesnika koji su poeziju više živjeli nego pisali. Sa gl­asom koji odsustvuje iz javnog i književnog života i sa obave­znom posthumnom zaosta­všti­nom. Ti pjesnici su, kao po pravi­lu, bili pravi posvećenici poezije, a napisali su tek jednu, dvije ili tri zbirke pjesama. Usamljenici koji u sveukupnu ostavštinu cr­­no­gorske knj­i­že­vnosti ulaze tek poslije svog odlaska. Njihova sudbina je, zapravo, bila pristajanje samo na pjesničko vrijeme.
            Na to vrijeme oslanjao se i Jovan Radojević.

Predgovor za zbirku “Čelu dom je riječ”

Jovan Radojević (Mokro-Šavnik, 14. X 1928 – Vrbas, 29. IX 1992), profesor književnosti, pjesnik i romanopisac, rođen je u Mokrome kod Šavnika, 14. ok­tobra 1928. godine. Osnovnu školu učio je u rodnom mjestu. Realnu gimnaziju otpočeo je u Nikšiću, pri kraju rata godinu da­na nastavio u Plovdivu (Bugarska), a maturirao u Nikšiću. Filozofski fakultet završio je u Beogradu. Radio je kao profesor knj­i­ževnosti u školama u Šavniku (1955-56), Beogradu (1957-58), Prizrenu (1958-60), Obrenovcu (1960-65) i od 1965. godine u Vrba­su. Počeo je pisati poeziju dok je bio učenik gimnazije. O jednoj od njegovih pjesama iz toga perioda afirmativno je pi­sao, 1949. godine, književni kritičar Vido Latković. Nekoliko de­ce­nija proživio je u manjim mjestima, u stvaralačkoj samoći.

            Pjesma Jovana Radojevića Golijatove marginalije, obja­vljena u časopisu “Ovdje”, početkom 1970, u kojoj se metafo­ričkim jezikom bori za integritet ličnosti, slobodu izbora i prirodno pravo čovjeka na postojanje u svome individualnom i kolektivnom biću. Na plenumu Centralnog komiteta Saveza komu­­nista Crne Gore (20. februara 1970) osuđena je kao “nacionalistička”, politički provokativna i da predstavlja “atak na bratstvo i jedinstvo crnogors­kog i srpskog naroda”. Ta osuda najviše političke instance dobila je publicitet u tadaš­njoj Jugoslaviji, što je imalo negativne po­sljedice po pjesni­kovo dalje javno djelovanje.

            Jovan Radojević autor je zbirki pjesama Vječnost na dla­nu (1974) i Čelu dom je riječ (2003). U rukopisu je ostao nje­gov psihološki roman u četiri knjige, pod naslovom Prtine Pav­la Dukljana, koji tretira crnogorske podjele nakon bijelog terora (1919-1928). Ovaj roman riznica je crnogorskog jezika.

Be the first to comment

Leave a Reply

Your email address will not be published.


*


sixteen + 2 =