Božidar Proročić – Osvrt na knjigu „Njegoš i Podgorička skupština” Sretena Zekovića

Sreten Zeković, svojim ukupnim doprinosom proučavanju savremene crnogorske istorije, je  jedan od najznačajnih crnogorskih istoričara i filozofa čije knjige predstavljaju izuzetnu i nespornu vrijednost za proučavanje našeg nacionalnog identiteta.  „Njegoš i Podgorička skupština ” je nova knjiga ovog istaknutog i predanog stvaraoca. Zeković u samom uvodu svoje knjige objašnjava uzroke koji su doveli do „Podgoričke skupštine 1918.” Zeković gotovo filigranski se osvrće na istoriju Petrovića, kako Petra I Petrovića tako i Petra II Petrovića- Njegoša  govoreći o Crnogorcima koji su još od Njegoša neprestano radili protiv Crne Gore. Zeković koristi filozofske pristupe Froma, M. Hajdegera E. Huslera da objasni prirodu ljudskog darvinizma i borbu za samoopstanak ljudskog roda u slobodi. Tu je i tumačenje Njegoševe „Luče mikrokozme.” U svojoj knizi Zeković detaljno i iscrpno demistifikuje i razotkriva sve uzroke i posljedice takozvane „Podgoričke skupštine 1918.”, ali i ukazuje na tendencije rasta svesrpskog nacionalizma kroz dugu istoriju kao jedinog načina dominacije velikosrpske politike nad Crnom Gorom. Detaljno nam prezentuje „psihozu ugroženosti ” i inperijalističke težnje koje se razvijaju prvenstveno kroz istoriju Velike Srbije, zatim njene „manje bolne” transformacije kroz svesrpsku Jugoslaviju „Imperijalno svetosrpstvo” koje se svim snagama bori protiv suverenističke crnogorske istorije. Pri tome iskazuje jaku tendenciju „svetosavskog fundamentalizma” tvrdeći da postoji samo jedan i jedinstveni pravoslavni “svetosavski narod”. Profesor Zeković se istraživački osvrće i na period nakon drugog svjetskog rata, prikazujući nam sve mane i slabosti AVNOJ-evske Jugoslavije pod plaštom srpskog nacionalizma, koje mnogi Zekovićevi savremenici istoričari ili zaobilaze, ili nerado govore o tom peridodu. To daje posebnu draž njegovoj knjizi koja istražuje sve periode istorije ne zaobilazeći ni jedno državno uređenje, ni jedan politički sistem, vrlo otvoreno govoreći o svim transformacijama kroz koje je prošlo crnogorsko društvo.

Zeković daje gotovo jedinstveni naučni prikaz i osvrt razotkrivajući mitove ali i posljedice reinkarnacije (Dušanovog carstva) i pogibeljnje ratne okupacije Crne Gore 1918. godine. Sama knjiga ruši sve tabue lažnih ideologija protkanih kroz marksističku doktrinu o dvojnom (srpsko-crnogorskom) biću. Jasno, kroz samu knjigu na analitički način, razotkriva se srpski unitarizam, velikosrpski nacionalizam. Autor nam prikazuje i detronizaciju Nikole I Petrovića i potpuno uništavanje Crne Gore 1918.  Tu je zastupljeno i sa jakim argumentima prezentovano uništenje Crne Gore, brisanje istorije, kulturni i ekonmski genocid, što dovodi do takozvanog Bezuslovnog imperijalnog ideološko-političkog svesrpstva u jednu srpsku narodnost. Posljedice ovakve politike bile su dalekosežne. Mnogo godina kasnije će se manifestovati nestajanjem Jugoslavije i svih njenih republika, povešće se ratovi i stradanja u kojima će mnogi izgubiti živote, domove, identitet, naciju.  Sam autor u fusnotama daje autentična svjedočanstva političara, filozofa, književnika, istoričara, citirijaući njihove izjave i pokazujući snagu autentičnosti crnogorskog bića,  ali i sve slabosti srpskog fundamentalizma i srpskog nacionalizma. Zeković podsjeća na strah Njegoša da se: „ne istraži ime crnogorsko” i da se ne „zatre kapa crnogorska.” Pa tako i u pismu koje je uputio Iliji Garašaninu, tvorcu „Načertanija”, Njegoš mu se povjerava da se najviše boji da će se stanje posle njegove smrti u Crnoj Gori vratiti kao što je bilo i prije njega, bojeći se najviše „domaćega zla”- potuđenjaka, izdajnika svoje otadžbine. Zbog čega je i Sv. Petar Crnogorski donio  Zakon otačestva. Njegošev oslobodilački crnogorcizam u knjizi Zekovića se osvrće na sve podjele i jake unitarističke, imperijalističke težnje, sukobe i izdaje koje su ga pratile na razvoju i nastanku države Crne Gore, od strane velikosrpskih nacionalističkih krugova, njihovih pretenzija, ali i od kako on sam navodi „domaćeg zla ” sklonog sluganstvu. Njegoševa osnovna postavka i misao je bila: „Boriti se za slobodu i živjeti u skladu sa (ljudskom i Božjom) slobodom u skladu sa prirodom i ljudskom prirodom. Jer i Njegošev Bog stvara po zakonu prirode, i čovjek po zakonu svoje ljudske prirode-slobode.” Sam autor poput pravog istaknutog filozova, misli Njegoševe analizira i povezuje sa mislima Dž Berklia, R. Dekarta. Zeković Njegoša posmatra kroz Hegelovsku filozofsku doktrinu i misao čime ova knjiga spada u red jedinstvenih na ovim prostorima, ako ne i unikatna koja nam na pravi način prezentuje,  kako Njegoševa razmišljanja, tako i sve posledice Podgoričke skupštine, ali i razloge nastajanja istih.

Korijeni programa Sve(to) srpstva su mnogo dublji, u samoj knjizi se opisuje prvi pisani nacionalni program-anonimni falsifikat koji se ogleda u „Kratki opis Zete Crne Gore (Cetinja)” od anonimnog autora navodno iz Crne Gore (Cetinja) iz 1744 godine. Osnova ovog falsifikata je Srpsko carstvo i Crna Gora „njegov poslednji slobodni ostatak i jedini preostali dio srpske slobode”. Sam autor pokazuje i razotkriva falsifikate kojima obiluje crnogorska istorija. Tu je  i program „Načertanije” kao ideja Velike Srbije Ilije Garašinanina, a kasnije svesrpske Jugoslavije uz fanfare Vuka Karadžića i njegov manifest „Srbi svi i svuda”. Zeković je zažeto, izuzetno istraživački i analitički, objasnio istorijat Crne Gore  kroz prizmu Njegoša, ali i svih drugih Petrovića. Tu su i autorova zapažanja na slom Kraljevine Crne Gore i „prisajediniteljski integralizam” svih likova bivše Jugoslavije. Obrađena su i poglavlja o državama saveznicama koje su saučestovale u nestanku Crne Gore, kao i ratna okupacija  i uništenje slobodaraske Crne Gore. U knjizi su prezenotovani mnogobrojni izvještaji koji govore o teškom periodu okupacije Crne Gore 1918. od strane srpskih trupa, kao i brojna svjedočanstva  mnogih ustanika iz tog vremena. Period krvavog „bijelog terora” i genocida nad Crnogorcima i Crnom Gorom.

 Kniga Sretena Ćena- Zekovića pisana je autentičnim izvornim crnogorskim jezikom koji sam autor njeguje i čuva u svim svojim izdanjima. U posljedne vrijeme pojavio se jako veliki broj knjiga na ovu temu. Mogu slobodno da kažem da je ovo jedna od najkompletnjih knjiga koje govore ne samo o Njegošu, njegovim mislima i sumnjama, već i o samoj filozofiji, uzrocima i posledicama Podgoričke skupštine čije posljedice osjećamo i danas. Ako je Zeković želio da ostavi jak stvaralački trag u Crnoj Gori, onda je to sigurno zaslužio ovom knjigom, čiji nesporni kvalitet i snaga treba da bude jedan od uzora i imperativa istraživanja prošlosti Crne Gore i njene istoprije, koja je dugo bila sakrivana pod plaštom istorije, sistema i politike od svih nas.