Bratstvo Borilović pripada plemenu Bajice, koje se nalazi u sjeverozapadnom dijelu Cetinjskog polja u srcu Katunske nahije. U plemenu za koje se kaže da je predstavnik državotvornog crnogorskog naroda, rodilo se mnogo pametara, vladika, vojskovođa, junaka, heroja. U znamenitoj kući Martinović, rođene su majke svetorodne dinastije Petrović, sv. Petra i kralja Nikole, a po nekim podacima i vladike Danila, rodonačelnika dinastije. Istorija ovog plemena izuzetno je bogata, povezana kako prostorno tako i rodbinski.
Prema nekim podacima, Borilovići su dio stabla Orlović kojemu pripada veliki broj uglednih crnogorskih bratstava kao što su Martinovići, Krivokapići, Samardžići, itd. Naravno da se Borilovići vjekovima, ali i danas, u ovom društvu jako komotno i lijepo osjećaju, njegujući uvijek dobre plemenske i “nahijske“ odnose. Podaci o ovom zajedničkom stablu mogu se naći u gotovo svim starijim i novijim štampanim publikacijama kao i ostalim medijima, ali i usmenim predanjima. Gotovo da nema istorije ili udžbenika koji ne pominje potomke Orlovića, u čemu prednjači internet i društvene mreže. U starijoj literaturi kao što je knjiga “Stara Crna Gora“ Jovana Erdeljanovića takođe se govori o Borilovićima kao dijelu tog stabla. O Orlovićima su pisali mnogi strani i domaći autori a Andrija Luburić im je posvetio posebnu publikaciju.
No, nasuprot ovim podacima postoje i drugi koji govore o prvim pomenima prezimena Borilović. Zato ćemo se u ovom pregledu osvrnuti na isključivo egzaktne pisane podatke. Recimo u „Enciklopediji Jugoslavije“ (Tom I, A-Bock, Zagreb, MCMLV, str. 285) stoji da bratstvo potiče „od nekog jakog roda Bajičića, koji se pominje 1485. godine u jednoj povelji Ivana Crnojević“. To isto govore mnoga dokumenta koja je prosto nemoguće u ovom radu nabrojati, pa i publikacije novijeg datuma kao što je „Istorijski leksikon Crne Gore“, (Podgorica, 2006, str. 68) što će reći da se i stari i noviji podaci podudaraju. I Pavel Apolonovič Rovinski u svojoj „Etnografiji Crne Gore“ (Podgorica, 1998, str. 107), takođe pominje starosjedilačka bratstva među kojima su i Borilovići iz Bajica. Isto misli i Valtazar Bogišić koji je prvu anketu za rad na grandioznom djelu („Opšti imovinski Zakonik za Knjaževinu Crnu Goru“) napravio upravo u Bajicama, u Brajanovom kraju, đe je zabilježio da žive dvije familije „starosjedilaca Borilovića“ (dr Niko S. Martinović: „Valtazar Bogišić i istorija kodifikacije crnogorskog imovinskog prava“, Cetinje, 1958, str. 244). Međutim, i od ovih podataka postoje još stariji. Naime, postoje podaci koji pominju prezime Borilović još 1231. godine i nalazi se u dubrovačkom arhivu. U dokumentu se u okviru pravoslavnih prezimena pominje i ovo prezime. Ovi podaci se mogu naći u časopisu ,,Onomatološki prilozi“ (knj. VI, Beograd, 1985, str. 62).
Sljedeći podatak vezan je za 1353. godinu, a odnosi se na pomen „kaznaca“ Borilovića (vizantijska titula, Stojan Novaković, Vizantijske titule, Beograd, 1908, str. 202). On je bio učesnik bitke na Dimotiku (današnja teritorije Grčka). Sve se to može naći u „Vojnoj enceklopediji“ (knj. II, izdanje 2, Beograd, 1971, str. 439-440.). Ovaj podatak pominje i Božidar Šekularac u knjizi „Dukljansko-zetske povelje“ (Titograd, 1987, str. 83). Na drugom mjestu nalazimo Gradislava Borilovića za kojeg nauka još nije utvdila da li se radi o istoj ličnosti, to jest o pomenutom kaznacu, ili je Gradislav njegov bliski rođak. U svakom slučaju Gradislav se pominje kao svjedok pri prodaji Stona i Pelješca Dubrovačkoj Republici. Još jedan podatak vezan je za prezime Borilović, a isti se može naći u rumunskom časopisu“Buletinul Comisiei Istorice Romanie“, (Vol. 5, Bucuresti 1916). U tekstu se pominje Stefan Borilović koji je 8.04. 1419. godine dobio od moldavskog cara Aleksandra“četiri sela i polje“. I poznati ruski istoricar Aleksandar Solovjev pominje Borila Radosalika kao zetsku vlastelu u jednoj Zetskoj presudi. (Solovljev, Aleksandar: Zetska presuda iz 1445 godine, Beograd, 1931, str.5 )
Svi ovi podaci govore da se ovo bratstvo pominje mnogo rano i mnogo prije pomena Pavla Orlovića (poznat iz Kosovskog boja 1389. godine), tako da je ta teorija o zajedničkom porijeklu Borilovića sa Orlovićima dosta upitna. No, o tome će neko ko je pozvaniji.
Nadalje, u porodičnoj arhivi čuva se sjećanje na 6 sveštenika (popova), a jedan put kroz Bajice je po njima dobio u narodu naziv Popovića put. Za ovu priliku izdvojićemo još dvojicu najpoznatijih sveštenih lica iz kuće Borilović, i to Rafaila i vladiku Visariona Borilovića-Bajicu. Rafailo je bio sveštenik u manastiru Farmaci, a iz tog perioda sačuvana je rukopisna knjiga koja na metalnim koricama ima utisnuto njegovo ime i prezime. Knjiga se čuva u Cetinjskom manastiru, kao i mitra Visariona Borilovića-Bajice ukrašena dijamantima koja je u stalnoj postavci. Primat u kući Borillović s pravom pripada vladici Visarionu koji je sedam godina bio ,,ličnost dostojna preuzimanja politike zemlje u svoje ruke” (Živković, Dragoje: Istorija Crnogorskog naroda, Cetinje, 1992, str.98-99). a (po nekim podacima i čitavih deset, „Prosvjeta : list za crkvu, školu i pouku“, Cetinje, 1892, str.19-20). O njemu je toliko toga napisano (po nekim procjenama bibliografija o njemu sadržala bi više stotina jedinica), tako da nema potrebe mnogo detaljisati, mada se mora ovdje pomenuti nekoliko podataka koji su možda manje poznati.
Tako čitamo u knjizi „Strana odlikovanja u Crnoj Gori“ (Cetinje, 2005, str. 49) da je mletački Senat odlikovao Vladiku „kolajnom“, tj. medaljom. U „Dnevniku“ patr. Arsenija Čarnojevića (rođen u Bajice, v. Dimitrije Milaković, „Istorija Crne Gore“, Pančevo, 1889, str. 90). nalazimo podatak da je vladika Visarion putovao sa njim u Jerusalim na Hristov grob 1683. godine („Dnevnik patrijarha Arsenija Čarnojevića“, Zbornik Matice srpske za filologiju i lingvistiku, Novi Sad, 1992, str. 185-187). Sa Arsenijem, za koga neki izvori tvrde da je bio vladičin rođak, putovali su još Sava Očinić Kaluđerović i mladi Danilo Petrović Njegoš, kasnije vladika. Takođe, u „Enciklopediji pravosavlja“ (knj, I, A-Z, Beograd, 2002, str. 379) nalazimo da je vladika Visarion 1682., kao mlad sveštenik „dao da se izradi cistijerna za vodu“ u manastiru Hilandar. Prema pisanju autora ove enciklopedijske jedinice, njegov potpis se nalazi na cistijerni. Dr Dušan Martinović, nadalje, navodi da je vladika bio ktitor manastira Podostrog (Podmaine) u Budvi (Cetinjski list, 25. X 1977, str. 12), dok dr Novak Ražnatović na jedmom mjestu piše: „Najzad je Opštecrnogorski zbor na čelu sa vladikom Visarionom Borilovićem godine 1688. zbacio vlast sultana nad Crnom Gorom“. Vladičina je velika uloga i za oslobađanje Herceg Novog 1687. godine. Za taj događaj Sima Milutinović Sarajlija u svojoj knjizi „Istorija Crne Gore“ (Cetinje, 1997, str. 35), kaže: „Ali bez pomoći Crnogoraca Bog zna bi li uspio da ga zauzme“. Takođe, Tomo Krstov Popović u svojoj knjizi „Herceg Novi: istorijske bilješke 1382-1797“ (Herceg Novi, 1924, str. 84), kaže da će Crnogorci doći da brane grad ,,i da će im on (mitropolit) glavom biti na čelu“. Odbrana Crne Gore i njen opstanak je bila stalna vladičina težnja pa nije čudo što je jednom, pred veliki turski pohod 1686. godine, sokoleći Crnogorce uskliknuo: „Za ljubav Božju ne dajte da propane sva zemlja ..“ (Rastislav Petrović, „Vladika Danilo i vladika Sava“, 1697-1718, Beograd, 1997, str.14).
Iz ovog bratstva je i „vitez“ Vuk Borilović, o kojem pjeva Petar II Petrović Njegoš u svom besmrtnom „Gorskom vijencu,“ dok istoričar Gligor Stanojević u svom dijelu „Mitropolit vladika Vasilije Petrović i njegovo doba 1740-1766“ (Beograd, 1979, str. 152), a odnosi se na školovanje Crnogoraca u inostranstvu, pominje među 12 mladića „iz najuglednijih crnogorskih familija“ i Mihaila Borilovića. Dragocjen je i citat koji nalazimo u knjizi V. M. G. Medakovića „Učestvovanje Srba na dvadesetgodišnjoj proslavi u Kijevu i povjesnički podaci o Srbiji i Crnoj Gori, Novi Sad, 1888, str. 68, đe Petar I Petrović – Njegoš govori o poklonu od 5000 dukata koje je na dar dobio „13. aprila 1812. godine od Alek. Borilović“. Još jedan značajan podatak o brastvu Borilovića iznio je Božo Mihailović u knjizi „Manastir Ostrog i sv. Vasilije Ostroški“, (Cetinje,1980. str. 44). On je objavio spisak branilaca ove svetinje, među kojima i četvorice sa prezimenom Borilović. Zanimljivo je da je u tom trenutku bilo samo četiri muške glave i svi su otišli da brane Ostrog, ne vodeći računa o nastavku loze (jedan od njih je kasnije preselio za Srbiju).
U knjizi “Martinovići- ogranak Dragovići“, iz 2006. godine (str. 268-269, 273, 277-278, 280, 286), mogu se naći precizni podaci i o našim precima, koji su ratujući zajedno sa ostalim Bajicama, bili na Ostrog, Grahovac, Taraboš, itd. Takođe, u Balkanskim ratovima i to na Bregalnici (1913. god.) učestvovala su dva bratstvenika, a u Prvom svjetskom ratu Borilovići su dijelili sudbinu crnogorske vojske na raznim ratištima. Jedan od njih bio je zatočen u logoru Boldogason (danas teritorija Mađarske). Skoro svi punoljetni članovi ovog bratstva učestvovali su u Drugom svjetskom ratu na strani antifašista, od kojih je jedan poginuo (Tomo Kićov) na Livnu 1942. godine kao zamjenik komesara II čete, II bataljona. Bio je jedan od prvih komunista na prostoru Bajica i Cetinja. O njemu ima, takođe, dosta podataka, pa i u pomenutoj knjizi o Martinovićima na str. 335.
Borilovići su bili i u egzilu sa kraljem Nikolom. O njima piše Novak Adžić u svom djelu “Borci za nezavisnu Crnu Goru“ (tom, II, Cetinje, 2010, str. 63).
Jedan ogranak Borilovića odselio je u XVIII vijeku u mjesto Lapčiće iznad Budve od kojih su današnji Radonjići, (… a Stanoje u Mainama kod prijatelja Borilovica, Milić, Djordjije: Bratstvo Milića, Podgorica, 2008, str. 114).
Ovim bratstvom su se bavili i eminentni naučnici, pisci i umjetnici. Tako je poznati srpki lingvista Aleksandar Mladenović objavio studiju “Jezik u pismima vladike Visariona“ (Zbornik za filologiju i lingvistiku, XX/1, Novi Sad, 1977, str. 1-42); podgorička izdavačka kuća CID je objavila 1998. godine knjigu ,,Crna Gora – Izvještaji mletačkog providura“ đe je objavljen veliki broj Visarionovih pisama; Dr Đuro Batrićević je objavio rad pod naslovom „Zaostavština vladike Visariona Borilovića“, a Novak Kilibarda u knjizi „Crnogorska hronika“ govori o bratstvu Borilovića. U knjizi ,,Roman o ženskim suzama“ (Podgorica, 2004), čiji je autor Gojko Čelebić, jedan od likova nosi prezime Borilović. Ipak, najobimniju studiju o Visarionu dao je poznati srpski istoričar Jovan Tomić u knjizi „Iz istorije Crne Gore dve rasprave“ (Zemun 1901, str. 1-32), đe je dat prikaz njegovog djelovanja za gotovo čitav period upravljanja Crnom Gorom. Najnoviji rad o vladici Visarionu je napisao prof. dr Srđa Martinović u „Istorijskim zapisima“ (br. 1-2, 2017, str. 109-116). Našim bratstvom su se bavili i umjetnici poput Ljuba Borozana, slikara koji je inspirisan djelom vladike Visariona naslikao njegovu mitru (prodata u Holandiju), a Predrag Gazivoda, takođe slikar, lik vladike Visariona Borilovića-Bajice. U Kotorskom arhivu se čuva i pečat vladike Visariona.
Pomena vrijedno je i to da jedna ulica u Podgorici nosi ime vladike Visariona Borilovića -Bajice.
Ovo je samo dio podataka vezanih za porodičnu istoriju bratstva Borilović koje nikada nije bilo brojno, ali je i ovo dovoljno da se vidi odakle su i ko su. Navedeni podaci su potkrijepljeni naučnom aparaturom što ih čini relevantnim za dodatna objektivna naučna istraživanje svima koji se bave istorijom Crne Gore.
Be the first to comment