Cetinje – Izlozba Čuvari adrese Maje Đurić

U poneđeljak, 13. novembra 2023. godine, u Centru za kulturu Cetinje, otvorena je izložba fotografija “Čuvari adrese” dr Maje Đurić. Izložba je organizovana u okviru programa obilježavanja Dana Prijestonice i Dana oslobođenja Cetinja.

Izložbu je otvorila i o njenom značaju govorila Ljiljana Ljiška Zeković, istoričarka umjetnosti. Njeno izlaganje prenosimo integralno:

“Imam izuzetnu čast da u ovom svečanom danu otvorim izložbu naše uvažene sugrađanke, istoričarke umjetnosti i majstora fotografije dr. Maje Đurić posvećenu Cetinju.

Naziv izložbe Čuvari adrese u našoj podsvijesti animira asocijacije koje sadrže pojmovnici u kojima se, pored brojnih sinonima, pod adresom podrazumjeva: kuća, mjesto stanovanja, stanište, krov, gnijezdo, matica…  dok čuvare metaforički možemo povezati sa mitološkim rimskim božanstvima – larima, zaštitnicima kućnog ognjišta. Međutim, na Majinim foto-dokumentarnim radovima, koji svojom složenošću pripadaju narativnoj poetici, majstorski je uspostavljena psihofizička relacija objekta i subjekta – kuće i čovjek kao nersakidivo identifikaciono jedinstvo.

Ovdje bih citirala misao kojom nas autorka uvodi u suštinski karakter izložbe, a koja je potekle iz pera Orhana Pamuka koji kaže: Pisati o svom gradu nije nimalo lako. Slično je pokušaju da se opiše najbliskije biće… Svaka priča vezana uz opšte karakteristike jednog grada, njegov duh ili biće, pretvara se posredno u razgovor o našem sopstvenom životu, a još više o našem spostvenom duhovnom stanju. Grad nema drugog centra osim nas samih.

Ono što je književnik opisao riječima Maja je osmislila specifičnim medijskim jezikom u kojemu fotografija ima moć da zabilježi povlašćeni trenutak kojim se uspostavlja psihofizička korelacija prošlosti i sadašnjosti dajući jednu novu dimenziju životu  koji se odvijao, i još uvjek se odvija u centru – žili kucavici našeg grada, sazdanog po mjeri čovjeka, čiji je nukleus Njegoševa ulica, u kojoj  je autorka odrasla u pradjedovskoj kući. Upravo ova činjenica nas upućuje na autobiografske zapise njenog memorijskog tezaurusa kao i na duhovnu riznicu naslijeđenog kroz premisu kolektivno nesvjesnog koje ona smišljeno povezuje sa vremenom sadašnjim.

Profesionalno bavljenje fotografijom, a prije svega njena traganja za novim izražajnim prostorima  kojima se fotografija stavlja na pijedestal  posrednika između naših misaonih i emotivnih samospoznaja i spoljnjeg / realnog svijeta  podstaklo je njenu istraživačku pasiju da »kopa« po porodičnim spomenarima, albumima, tajnim fiokama dragocjenih uspomena, kartonskim kutijama cetinjskih porodica iznoseći na svjetlost dana zaboravljene i prašinom prekrivene svjedoke naše prošlosti – fotografije i dokumenta. Iz bogatog materijala koji je sakupila dio je prezentovan na izložbi Čuvari adrese.

Ovdje je apriorno riječ o autorskom projektu u kojem se Maja bazira na intimi porodičnih hronika naših sugrađana. Ono što joj daje posebnu umjetničku vrijednost je kreativna dimenzija modernističke prakse koju postiže jukstapozicijama fotografija predaka i potomaka, a prije svega umjetničkim slobodama u predstavljanju objekata, njihovim pomjerenim planovima nadrealnih vizura, u preklapanju fotografija različite sadržine koje imaju smisaonu povezanost, u sjenovitim  likovima koji levitiraju u jednoj virtuelnoj dimenziji koja pomjera temporalne i prostorne granice. Vremensku distanca je problematizovana  i korišćenjem crno-bijelih (prezentovanim na monitoru)  i fotografija u boji  ( galerijaska postavka). Katalog koji prati izložbu obuhvata i tekstualni dio pripovjedačkog i informativnog karaktera – sa biografskim podacima, sjećanjima potomaka i komentarima autorke.

Zapravo izložba Maje Đurić čini psihološka i umjetnička cjelovitost koja otvara prostor aktiviranju naših memorijskih sjećanja, ali i podsjećanja na stanovnike Cetinja čiji likovi su sačuvani zahvaljujući magiji fortografije. U ovom svijetu u malom,  na kućnim adresama, a na jednoj od njih se vodi i Bernard Šo kao gost hotela »Pariz«,  otvaraju svoje intimne prostore žitelji Cetinja: poznat umjetnici, kulturni i javni radnici, cjenjenih ugostitelji, trgovci, a prije svega Majine drage komšije, prijatelji i članovi porodice. Iza svake priče krije se njena duboka emotivna povezanost sa čuvarima adresa koji ne obuhvataju samo potomke već i  sve one koji su oblikovali život  koji se odvija ispred kuća: na ulici, ispred kafana, na skupovima. Preko njih se mogu pratiti sociološko-kulturološke promjene kroz vrijeme, prije svega kroz fizionomske karakteristike ljudi, modne trendove i način života. Riječ je o jednistvenom duhovni panoptikumu satavljenom od mozaičkih inserata, intimnih priča porodica Stanića, Salagića, Jovićevića, Počeka, Đurića, Đurovića, Špadijera, Popović, Brajovića, Tomaševića, Milića, Zubera, Vrbica, Dragićevića, Bratičevića i drugih, ispred čijih prezimena treba da stoji nezaobilazan prefiks – kuća.

Izdvojila bih crtice – priče koje je Maja posvetila svojim predhodnicima, cetinjskim profesionalnim fotografima: Đorđu Đorđeviću, Marku Vujoviću, Branku Martinoviću, Tonćija, Niku i Bobu Krstićeviću, Pavlu Đonoviću, Stanke Jovanović, koji su i autori pojedinih fotografija  predstavljenih na izložbi, a čiji su foto ateljei bili smješteni u centru Cetinja. Polazeći od realnog prema što vjernijem reprodukovanju stvarnost oni su subjektivnu istinu projektovali u sliku grada koji karakteriše kulturološka, društvena i antropoliška autentičnost, u kojoj se, sa  današnje tačke gledišta, potiru granice javnog i privatnog.

Hvala i svi komplimenti Maji Đurić, hroničaru i zaljubljeniku u njen i naš grad, koja je uspjela da sačuva od prolaznosti ono što nikada ne smijemo zaboraviti- njegove ljude koje možemo virtuelno ili stvarno pronaći na  konkretnim adresama na koje nas upućuje izložba Čuvari adrese”.  

Maja Đurić, umjetnička fotografkinja, istoričarka i teoretičarka umjetnosti, univerzitetski profesor (Cetinje, 30. XI 1966). Diplomirala je istoriju umjetnosti na Filozofskom Fakultetu u Beogradu (1993). Postdiplomske studije završila je na Centralnoevropskom fakultetu u Pragu (1995), Grupa za istoriju umjetnosti, filozofiju i arhitekturu, pod mentorstvom prof. J. Džefrija. Doktorirala je na Univerzitetu umjetnosti u Beogradu (2011), odsjek Teorija medija. Bavi se pedagoškim radom kao redovni profesor (oblast fotografije, istorije umjetnosti, kulturne baštine) na visokim obrazovnim institucijama: Fakultet za turizam i hotelijerstvo u Kotoru, Fakultet dramskih umjetnosti na Cetinju, Fakultet vizuelnih umjetnosti Univerziteta Mediteran u Podgorici, Univerzitet Donja Gorica u Podgorici, NOVA akademija umetnosti u Beogradu. Redovni je prof. na Fakultetu umjetnosti Univerziteta Donja Gorica u Podgorici.

Proučava istoriju fotografije u Crnoj Gori. Tekstove i fotografije objavljuje u publikacijama svih vrsta i žanrova. Umjetnička fotografija kojom se bavi od djetinjstva tematski obuhvata portrete, asocijativne pejzaže i apstraktne kompozicije preko kojih uspostavlja blisku komunikaciju sa predmetom svog interesovanja i otkriva virtuelnu dimenziju u prostorima između stvarnog i imaginarnog. Na portretima, poštovanjem identiteta, ističe psihološku crtu modela, koja ih čini jedinstvenim i neponovljivim.

Član je brojnih savjeta, odbora i komisija od kojih su posebno značajna članstva u: Odbora za istoriju
umjetnosti Crnogorske akademije nauka i umjetnosti; član redakcije Leksikona likovnih umjetnosti Crne Gore – CANU (kao urednik za oblast fotografija i autor stodevet tekstova), 2021, likovni urednik i član redakcije Leksikona vinogradarstva i vinarstva Crne Gore CANU, 2023; ekspert za reakreditaciju studijskih programa visokog obrazovanja.

Značajnija djela: Istorija fotografije Crne Gore od 1840. do 1940, Uticaj fotografije na kreiranje vizuelnog identiteta Crne Gore, CANU, Podgorica, 2013. Samostalne izložbe: Šangaj, Budimpešta, Moskva, Rijeka, Podgorica, Beograd, Budva, Tivat, Perast, Bar. Komesarka je i autorka velikog broja izložbi.