Novak Adžić:
CRNOGORSKI OFICIRI I KOMITI PETAR, PANTO, RADOVAN I MILOS SAVOVIC IZ PIPERA
»Tesko svakome onom ko i nocas,
i dovijek, mora biti Crnogorac«
(Jevrem Brkovic, »MONIGRENI«,
Prvo izdanje, Rijeka, 1992, strana 269)
Mnogobrojni su zlocini, razliciti po prirodi, koji su vrseni masovno, u sirokim razmjerama, dugi niz godina zaredom, raznovrsnim sredstvima i na razne nacine, na teritoriji Crne Gore, od doba njenog razaranja kao samostalne drzave 1918. godine. Cinjeni su protiv pojedinaca i zajednice.
Objekat srpskih zlocina u okupiranoj Crnoj Gori bili su djeca, zene i muskarci, mladji i stariji. Crnogorskim ustanicima, njihovim jatacima i srodnicima, civilnom stanovnistvu ruseni su i spaljivani domovi i oduzimani zivoti na svirep i podmukao nacin. Sve crnogorske svetinje i vrijednosti bile zrtva varvarizma okupatora. Crnogorski je narod od 1918. godine bio polozen u stvarnu a ne mitolosku Prokrustovu postelju i sukcesivno dozivljavao pogrome koji se mogu smatrati kao Vartolomejska noc na ovim prostorima.
Dr Sekula Drljevic, poznati crnogorski pravnik i politicar, u jednoj svojoj knjizi zabiljezio je i ovo: »Srpska vojska, okupirajuci Crnu Goru pri kraju 1918, usla je u nju istim putem, kojim je bjezala pri kraju 1915, da ne bude zarobljena. Usla je u Crnu Goru preko grobova Crnogoraca, koji su izginuli, da ona, saveznicka vojska, ne bude zarobljena. Bila je pod vodjstvom castnika, koji su, po vanjstini, nalikovali na ljude. Njihova kasnija djela u Crnoj Gori dokazala su, da su zvijeri«.
Ljudi koji su se borili protiv pretvaranja Crne Gore u zgarista i groblja bili su i istaknuti crnogorski patrioti iz Pipera: Petar Savovic, Panto Savovic, Radovan Savovic i Milos Savovic.
Komandir Petar Savovic i kapetan Radovan Savovic, spadaju medju 73 crnogorska emigranta iz Gaete, koji su 20. aprila 1920. godine napisali svecanu izjavu o nastavljanju borbe za nezavisnost Crne Gore, a koju su uputili u Pariz predsjedniku crnogorske Vlade Jovanu S. Plamencu. U toj izjavi veli se i ovo:
»Beogradski lopovi i razbojnici svojim lazima, podvalama i intrigama stavise Njegovo Velicanstvo i Kraljevsku Vladu u tezak polozaj, t. j. onemogucise im povratak u domovinu, a svojim razbojnickim bandama okupirase nasu zemlju i lisise je slobode, unizavajuci nasu slavnu proslost, istoriju i barjak.
Poslije ovakvog stvorenog stanja, slavnim i namucenim sinovima Crne Gore, nije preostajalo nista drugo, nego sa tuznim srcem latiti se oruzja i goniti uzurpatore i razbojnike sa svojega svetoga ognjista, te sa potocima prolivene krvi cijelom svijetu manifestovati da trazimo vaspostavu domovine koju smo vjekovima svojom krvlju ocuvali.
Nesrecni polozaj nase domovine i njenog naroda, poslije godinu ipo jos stoji nerijesen. Za sve ovo vrijeme potocima se u njoj krv prolijeva, a hiljade njenih sinova gnjiju po tamnicama; hiljade nevine djece i zena krepaju na ulice bez krova i sklonista, a hiljade opet u izgnanstvo. Sve se ovo po zdravom razumu ne bi moglo raditi pred ocima saveznika od jednog malog ali po istoriji i proslosti velikog i vjernog saveznika – nase mile Crne Gore«. U toj izjavi crnogorski rodoljubi, medju kojima i oficiri Petar i Radovan Savovic iz Pipera, traze da se crnogorskom narodu, na temelju ustava i zakona, omoguci pravo na samoopredjeljenje, pa dodaju: »To je ono sto mi trazimo i ocemo, to je ono za sto smo sve osim casti izgubili, to je ono zasto cemo i potonju kap krvi dati i protivu svakoga ko nam bude ovo ometao boriti se do potonjega«. O izjavu integralno je objavio dr Serbo Rastoder u knjizi “Crna Gora u egzilu 1918-1925”, Tom II, Podogrica, 2004, str. 282-283.
Petar Nikolin Savovic rodjen je u selu Gornji Crnci u Piperima 1863. godine, a umro je 1947. godine. Bio je oficir – komandir crnogorske vojske. Ucestovao je u balkanskim ratovima (1912-1913) i Prvom svjetskom ratu (1914-1916). Petar Savovic bio je plemenski kapetan i poslanik Crnogorske narodne skupstine za Spusku kapetaniju u doba vladavine kralja Nikole. Bio je osvjedoceni protivnik unistenja crnogorske drzave i velikosrpske vojne invazije i okupacije njegove domovine, koja se zbila krajem 1918. godine.
Istakao se kao zestoki oponent odluka tzv. Podgoricke skupstine iz novembra 1918. godine, kojima je ukinuta Crna Gora kao drzava. Ucesnik je Bozicnog ustanka crnogorskog naroda 21. decembra 1918. godine i bio je, kao crnogorski rojalista i patriota, pripadnik komitskog oslobodilackog pokreta. Nakon sloma ustanka pocetkom 1919. godine emigrirao je u Italiju i bio je u crnogorskoj izbjeglickoj vojsci u Gaeti, i to u njenom starjesinskom sastavu kao komandir do kraja 1921. godine. Petar Nikolin Savovic bio je u crnogorkskoj emigraciji u Gaeti, zajedno sa 22 godisnjim sinom Milosem Savovicem Misom i srodnikom Radovanom Milutinovim Savovicem. Njihov rodjak Panto – Zeko Milovanov Savovic, brat od strica Petra Savovica, kao crnogorski komita 1919. godine odbjegao je u sumu radi produzenja ustanicke borbe. Zbog toga sto je bio crnogorski ustanik i borac za restauraciju Crne Gore i za kralja Nikolu i njegovu dinastiju porodica i imovina Petra Savovica su stradali i bili izlozeni uzasnim represivnim akcijama, preduzetim od strane srpskih okupacionih vlasti i domacih kvislinga u njihovoj sluzbi. Kuca Petra Savovica u selu Crnci u Piperima, nedaleko od Podgorice je opljackana i srusena. Nije zapaljena zato sto su u jednoj velikoj kuci pod istim sljemenom zivjela tri brata, vec je onaj odijeljeni dio kuce koji je njemu pripadao opljackan i srusen. Njegova zena Miruna i njegove kceri Milica, Gorda, Ljubica, Vidosava i Jovanka su uhapsene i utamnicene u podgorickom zatvoru gdje su imale dostojanstveno drzanje. Srpska okupaciona vojska i bjelaske formacije su cinjele sve represivne mjere u znak odmazde zbog patriotizma njegove porodice i najblizih rodjaka. Tako da kuca Petra Savovica spada u nekoliko piperskih kuca koje su se tada casno borile za Crnu Goru i njenu drzavnost i naciju.
Vlasti su pokusale da ubiju Petra i Milosa Savovica na Lukavici, ali su oni uspjeli da izmaknu ubicama. Otisli su u inostranstvo. Na spisku Prvog bataljona crnogorske bojske u Gaeti, u okviru prve cete, koja je brojala 140 ljudi, pominje se, pored ostalih i ime Petra Savovica u cinu komandira. A na spisku crnogorskih oficira i vojnika u Gaeti, od juna 1921. godine, Petar Savovic se pominje takodje kao komandir. Komandir Ivan Bulatovic, u izvjestaju o ustanku Rovaca za pravo, casti slobodu Crne Gore, kao i o borbama vodjenim u periodu od novembra 1918. do juna 1921. godine, kojeg je crnogorskoj Vladi podnio 29. oktobra 1921. godine, izmedju ostalog navodi, da je on zajedno sa Perom Vukovicem, Petrom Savovicem, Dragutinom Radovicem, Milijom Rakocevicem, Mikom Vlahovicem i jos nekolicinom ljudi uspio u selu Brocanac kod Niksica da se sastane sa Krstom Zrnovim Popovicem i Zivkom Nikcevicem, dje je sa njima i drugim ustanickim prvacima odrzan komitski sastanak, te donijete odluke o preduzimanju ustanickih i komitskih operacija. Petar Savovic je bio u Gaeti iz koje se vratio nakon dobijene politicke amnestije u Kraljevinu SHS 1922. godine. Nakon toga, zivio je u rodnim Piperima. Umro je 1947. godine.
Panto Savovic je kao crnogorski ustanik i rodoljub pokusao 1919. godine da pobjegne preko Kotora u Italiju, ali su ga srpske okupacione vlasti sprijecile u tome i u oruzanom sukobu ubile. Poznato je da je pruzio viteski otpor Srbima. Naime, grupa crnogorskih komita je pokusala da se uz pomoc Italijana preko mora sa jednim njihovim brodom prebaci u Italiju. Grupa od 12 zandarma i 24 vojnika, iz sastava 29 pjesadijskog puka se 20. jula 1919. godine, izmedju 11 i 12 sati, sukobila se sa grupom naoruzanih crnogorskih komita, koja se prethodno bila utaborila u Dubroti, u sumi iznad mjesta dje se nalazila italijanska komanda. Srpski zandarmi i vojnici su se sukobili sa grupom crnogorskih komita u Kotoru, na cijem je celu bio Panto Savovic. Paljba je bila zestoka. Brojcano znatno slabiji crnogorski komiti su se hrabro drzali. Vojnici i zandarmi su ih sprijecili u pokusaju bjekstva za Italiju. Tada su u oruzanom sukobu izginuli cetiri crnogorska komita, a dva tesko ranjena. Medju tesko ranjenim crnogorskim komitima bio je i njihov vodja Panto Savovic, koji je od zadobijenih povreda umro rano izjutra 21. juna 1919. godine. Na samrti je klicao Crnoj Gori i kralju Nikoli! Crnogorski komiti su od strane srpskih vojnih i zandarmerijskih vlasti uhapseni tada i to: Usman Negic Ajdur, Milic Plackovic, Radivoje Plackovic, Milos Makocevic, Djuro Plackovic, Bogic Plackovic, Mitar Makocevic, Bozo Novakovic, Milovan Makocevic, Mito Plackovic i Ilija Novakovic. Identitet preostalih poginulih i jednog tesko ranjenog komite nije tada utvrdjen.
Panto Savovic je bio ozenjen i imao je sina koji je ubijen tokom Drugog svjetskog rata (1941-1945), tako da od njegovog potomstva niko nije ostao. Rekli smo, od rana je umro u Kotoru, dje je i sahranjen. Panto Savovic je ucio skolu u Rusiji, a bio je oficir kapetan crnogorske vojske!
Radovan Savovic je bio crnogorski ustanik i komita koji je emigrirao u Italiju, pa je odatle, po raspustanju crnogorske vojske u egzilu, otisao u Rusiju, iz koje se vise nije vracao. Nakon sloma crnogorskog ustanka izbjegao je Radovan Savovic 19. januara 1919. godine, po starom kalendaru, u San Djovani di Medua, odakle se brodom prebacio u Italiju. Radovan Savovic je bio u cinu komandira III cete od 141 covjeka, koja je bila u sastavu bataljona crnogorske vojske u Italiji na cijem je celu bio komandir Pero Vukovic. Na spisku crnogorskih oficira u Gaeti iz 1919. godine nalazi se u sastavu crnogorskih trupa i artiljerijski porucnik Radovan Savovic. On je u emigraciji avanzovao od cina porucnika do ranga komanidra. Radovan Savovic se potpisuje u cinu aktivnog komandira i na pismu – protestu grupe crnogorskih oficira, koje je iz Gaete podnijeto 16. maja 1921. godine izaslaniku italijanske Vlade Atiliju Vidjevanu, u kojemu se izrazava zaljenje i energican protest zbog postupaka italijanske Vlade i njenih oficira u pogledu rasturanja crnogorske vojske u Italiju i politicke propagande vodjene protiv Crne Gore, kao i protiv nastojanja da se Crnogorci deportuju u Jugoslaviju i obustavi pomoc izbjeglim Crnogorcima od strane italijanske Vlade. U tome aktu, ciji je jedan od potpisnika i Radovan Savovic, trazi se da se prema Crnogorcima u Italiji promijeni odnos i da se eliminisu negativne tendencije ispoljene prema Crnogorskoj vojsci u egzilu itd.
Iz Italije 1922. Radovan Savovic odlazi za Rusiju, odnosno, Sovjetski Savez, i tamo mu se gubi svaki trag. Likvidiran je u Staljinovim cistkama. Radovan Savovic nije zasnivao porodicu.
Milos Savovic je sin Petra Savovica. Rodjen je 1898, a umro je 1970. godine. Zavrsio je cetiri razreda gimnazije i cetiri razreda Kadetskog korpusa, te potom postao aktivni pjesadijski potporucnik crnogorske vojske. Skolovao ga je Kralj Nikola. Bio je ucesnik balkanskih ratova (1912-1913) i Prvog svjetskog rata (1914-1916) kao dobrovoljac. Protivio se odlukama tzv. Podgoricke skupstine i otisao u crnogorske komite. Bio je u Gaeti u emigraciji kao politicki pristalica kralja Nikole i uspostave crnogorske drzavne samostalnosti. Na spisku Crnogoraca, koji su izbjegli iz Crne Gore i stigli 19. januara 1919. godine u San Djovani di Medua navode se i potporucnici Radovan i Milos Savovic. U okviru prvog bataljona crnogorske vojske u Italiji, ciji je komandant bio Pero Vukovic, u sastavu III cete, koja je brojala 141 lice, navodi se i oficir Milos Savovic u cinu potporucnika. Kad se vratio u zemlju, nakon dobijene amnestije, podrzavao je aktivnost Crnogorske stranke (federalista). Beogradski list »Balkan« od 16. novembra 1921. godine navodi i to da su tada srpske okupacione vlasti u Piperima lisile imanja Djordjija Grujovica i Milosa Savovica i zabranili im da izlaze iz sela »da bi ih gladju primorali da se pokore«. Milos Savovic je, sljedbeno svojem ocu i svojoj kuci, ostao do kraja zivota castan covjek, koji je prizeljkivao konacnu crnogorsku samostalnost. Supruga mu je bila Milica Paovic, sestra Tomice Paovica, sa njom je imao kceri Nacu i Lenu i sinove Nikolu i Petra. Lena i Petar su zivi.
Be the first to comment