Crnogorsko/Srpsko savezništvo i suparništvo – Budimir Dragović

Isječak iz feljtona Budimir DRAGOVIĆ (preuzeto iz Vijesti)
CRNOGORSKO-SRPSKO SAVEZNIŠTVO I SUPARNIŠTVO

(…)

NIKO SREĆAN NIKO ZADOVOLJAN: Kraljevinom Srba, Hrvata i Slovenaca, odnosno Kraljevinom Jugoslavijom niko nije bio zadovoljan. Narodi koji su činili jugoslovensku državnu zajednicu osjećali su se prevarenim. Izjava regenta Aleksandra Karađorđevića da “niko neće biti gospodar i niko sluga, već svi jednaki” zapamćena je samo kao “ljeporječiva” i nikada ostvarena fraza. Jugoslovenski narodi, ni po čemu, nijesu prepoznavali novu državu kao svoju. Naprotiv, smatrali su je “tamnicom naroda”, jer nije bila kadra ni voljna da riješi nacionalno pitanje njenih naroda, niti da obezbijedi njenim građanima socijalnu sigurnost. Nesrpski narodi su se osjećali potčinjenim srpskoj naciji i srpskoj centralnoj upravi, a srpski narod, kao najbrojniji, smatrao se “ugroženim”. Prigovarali su i vojvođanski Srbi. Vojvodina je “prišla” Srbiji poslije sloma Austro-Ugarske Monarhije 1918. godine, na osnovu nekakvog “ratnog prava” i “ratnog rasporeda”. Vojvođanski Srbi onda nijesu bili većinsko stanovništvo. Tamo su živjeli Mađari u velikom broju i nekoliko stotina hiljada Njemaca, koji su 1945. godine, “etnički očišćeni, deložirani i ubijeni”. Vojvođanski Srbi su “autentičnog hercegovačkog kulturnog i građanskog identiteta i istorijski oblikovane posebnosti”. Zvanična Srbija je nastojala da srpskim Vojvođanima “nametne šumadijski kulturni koncept”. Zbog toga se veliki vojvođanski pisac Veljko Petrović u pismu Vasi Stajkiću 1925. godine žali na “surovu bahatost” ondašnje “pandurske” Srbije i njenih represivnih institucija i na “organsko nerazumijevanje prirode Vojvodine”. Onda započeto “naćenje” Vojvodine sa Srbijom i danas je aktuelno. Iako se u novoj državi narodi nijesu osjećali srećnim i zadovoljnim, cjelokupan život, spoljna i unutrašnja politika države odvijali su se u znaku “srpsko – hrvatske netrpeljivosti”.

POGROM U CRNOJ GORI: Crnu Goru kao geografski prostor i dio “svoje” državne teritorije, brišući crnogorske državne granice, Srbija unosi u Kraljevinu Srba, Hrvata i Slovenaca. Stanje u okupiranoj Crnoj Gori, poslije 1918. godine predočava Jovan Simov Plamenac (1879 – 1944), iz Boljevića u Crmnici, bivši predsjednik Vlade i ministar spoljnih poslova Kraljevine Crne Gore (u izgnanstvu) i jedan od idejnih i duhovnih vođa Božićnog ustanka u Crnoj Gori (1919 – 1926).

Poslije povratka iz “prisilnog stranstvovanja”, koje je trajalo od 1918. do 1925. godine, Jovan Simov Plamenac je napisao u jednom listu, kako navodi Novak Adžić, sljedeće: “U 1918. i 1919. godini, Crna Gora je svedena na groblje. Bili su na hiljade njih pobijenih i na hiljade kuća spaljene. Žene, đeca i nemoćni starci bacani su živi u plamen i oganj. Đeca su bacana kroz prozor napolje, đe su padala na vrhove bajoneta, tamo namještenih. Nesrećnicima, koji bi još živi bili, kidani su uši, jezik i nos. Žene su silovane, pa su im poslije pod suknjama ubacivani mačkovi, koje su bezdušnici štapovima tukli i koji su raskidali trbuhe žrtvama. Obrazovane su ŇbandeŇ, koje su kao Huni pustošili krajeve jedan za drugim, pljačkale crnogorsku sirotinju, skrnavili grobove predaka, vukući kao divljaci, po blatu, kosti Svetog Vasilija Ostroškog i svetog Petra Cetinjskog, samo za to, što su svečevi crnogorski”.

BOŽIĆNI USTANAK U CRNOJ GORI 1919 – 1926: Srpska okupaciona vojska i policija, pomognuta dijelom “zabludjelom” crnogorskom omladinom, u rasturanju crnogorske države činila je masovne zločine po Crnoj Gori. Veliki dio crnogorskog naroda nije podržavao uništenje crnogorske države i brutalni teror srpske vojske i policije. Pojedinačna i grupna reagovanja naroda, prerasla su u masovnu bunu, poznatiju kao “Božićni ustanak 1919 – 1926. godine”. Ovaj višegodišnji otpor crnogorskog naroda srpskom teroru, predvodili su Jovan Plamenac, Risto Popović, Petar Lagator, Krsto Zrnov Popović, Ivan Bulatović, Savo Čelebić, Đuro Drašković, Stevan Pavlović, Petar Kovačević, Milutin Vučinić, Savo Krivokapić, Dušan Vuković, Petar Gvozdenović i mnogi drugi znani i neznani junaci. Božićni ustanak se rasplamsao u Katunskoj nahiji, okolini Nikšića i Rovcima, gdje je uspostavljena “Rovačka republika”. Ustanak je gušen najgrubljim metodama: ubijanjem, pljačkom i zatvaranjem nedužnih ljudi i čitavih porodica, silovanjem žena, paljevinom domova i ekonomskih dvorišta. Grozomorno su stradale familije Bulatovića i Vlahovića u Rovcima. Samo na Rovčane (Bulatoviće i Vlahoviće), 13. novembra 1991. godine, jurišala je “bratska” srpska vojska, sa 10 bataljona, nekoliko baterija topova, 24 mitraljeza i 100 mašinskih pušaka. Samo u danima “razaranje Rovačke republike” silovano je i “nestalo” 30 žena i djevojaka. U Kolašinu je “zatočeno” 47 ljudi i 420 žena, djece, čiji su ukućani učestvovali u ustanku i odmetnuli se u šume, opljačkano 95 komada svinja, 3.000 ovaca, 446 goveda i uništene stotine košnica pčela, izgorjelo 45 kuća i desetine štala i ljetnjih koliba (stanova). Srpski režim je proglasio “banditima” sve one Crnogorce, koji se nijesu slagali sa nestankom crnogorske države i srpskim represalijama po Crnoj Gori. U jednom izvještaju Komande Zetske divizijske oblasti na Cetinju, kaže se da u Crnoj Gori “ima puno bandita, oko 1796 lica, u okruzima: Cetinjskom 320; Beranskom 400; Kolašinskom 400; Nikšićkom 100 i Andrijevačkom 573 lica”. Ova neviđena nasilja odvijala su se pod okupacijom i neposrednom komandom srpskih generala Dragutina Milutinovića i Miloša Mihailovića, te brojnih oficira i podoficira i “civilnom” upravom povjerenika Iva Pavićevića i rukovodilaca oblasti: Stojana Popovića, Boška Boškovića, Ljuba Glomazića, Mitra Vukićevića i brojnih načelnika. U gušenju Božićnog ustanka počinjeni su masovni zločini nad djecom, ženama, mlađim i starijim osobama iz ustaničkih porodica i njihovih srodnika, prijatelja i jataka – civilnim stanovništvom. Rušene su im i spaljivane kuće, pljačkana imovina i, na svirep način, uzimani životi. Po Crnoj Gori je spaljeno preko 3.000 kuća i pobijeno nekoliko stotina žitelja. Zvjerstva i zločini, počinjeni nad crnogorskim narodom, tokom gušenja Božićnog ustanka, poznati su kao “bijeli teror” nad “zelenaškim” porodicama. Bila su to teška, besudnja vremena decenijskog uništavanja crnogorskog naroda, samo zato što se “ne htjede u srpske lance vezati”.
U otporu zločinačkom režimu Karađorđevića, crnogorski narod je imao česte pogibije.
Na Belvederu, iznad Cetinja, 26. juna 1936. godine, vojska je ubila šestoricu Riječana i Crmničana, a među njima i studente – Žarka Marinovića i Mirka Srzentića. Zbog otpora režimu, mnogi Crnogorci su moreni batinama, glađu i žeđu u poznatim kazamatima Dubrovnika, Sarajeva, Zelenike, Lepoglave, Smederevske Palanke i drugdje.

DUHOVNI GENOCID NAD CRNOM GOROM: Tokom gušenja Božićnog ustanka, nova kraljevska vlast vandalski je uništavala crnogorske kulturne i duhovne vrijednosti. O tome je sačuvano mnoštvo dokumenata. Komandant Jadranskih (srpskih okupacionih) trupa, pukovnik (i kasniji general) Dragutin Milutinović, u svojim bilješkama (kasnije objavljenim kao Memoarska građa), zapisao je kako su neki cnrogorski delegati, još na sjednici Podgoričke skupštine, predlagali da se poruši Cetinjski manastir i da se javno spali ćivot Svetog Petra Cetinjskog, što crnogorski rodoljubi nijesu dozvolili.

On bilježi i da je Đuro Drašković, poznati crnogorski patriota sa Čeva, obavijestio da su neki crnogorski izrodi, sa Cetinjskog dvora skinuli crnogorski krstaš – barjak, pogazili i uprljali ljudskim urinom i izmetom. Takav javni primitivizam, prostakluk i bezobrazluk nije napravio nijedan crnogorski neprijatelj. Odmah po završetku Podgoričke skupštine, njen potpredsjednik Savo Fatić povede brojnu grupu da ruše crnogorske državne simbole, pljačkaju i pale zelenaške domove. Preko noći su nestali svi crnogorski listovi i časopisi. Izbačen je iz upotrebe crnogorski standardni jezik i raspuštena sva crnogorska kulturno – prosvjetna društva i udruženja. Ukinuta je Crnogorska pravoslavna autokefalna crkva 1920. godine. Crnogorskom sveštenstvu, koje odbi da položi zakletvu kralju Petru I Karađorđeviću, zabranjen je svaki rad i činodejstvovanje u crkvama. O tome svjedoči i crnogorski mitropolit Mitrofan Ban: Blagoslov za uništenje Crne Gore dao sam pod pritiskom srbijanskih vlasti. Dr Šerbo Rastoder piše: Iako je, na onako kukavički i nedostojan način, izdao svoga Kralja i svoju herojsku Crnu Goru, mitropolit Mi-trofan Ban, prije nego je umro, pri potonjem izdisaju, molio je suznim očima sve prisutne da budu tumači njegovog pokajanja za zločin, koji je počinio time što je dao svoj mitropolitski blagoslov za pristanak za unišenje Crne Gore od strane Srbije, pod pritiskom i prijetnjom srbijanskih vlasti, što je, u povjerenju, kako je rekao, u svoje vrijeme saopštio grofu Salisu, izaslaniku Velike Britanije. Zabranjeno je nošenje crnogorske narodne, svitne (svečane) nošnje i svega što je imalo crnogorska obilježja. Kao nekada u Duklji Vojislavljevića kada su Nemanjići porušili sve gradove i kulturne spomenike, tako je i srpska kraljevska vlast Karađorđevića porušila sve crnogorske istorijske spomenike.

Zaposijedajući Cetinje, u gornjim sobama Biljarde udomio se civilni guverner u Crnoj Gori – Ivan Lola Pavićević. Poslije njega, civilni guverneri u Crnoj Gori bili su Aleksandar Stoičević i Milorad Mihailović. U prizemnim prostorijama “odmarala” je srpske artiljerija, a u dvorištu vezivani vojnički konji. Posječen je stari brijest ispred Njegoševe biljarde. Porušena je Njegoševa kapela na Lovćenu i zamijenjena kapelom kralja Aleksandra Karađorđevića, posvećena njegovom sinu, princu i kasnijem kralju Jugoslavije.

Skinuto je sa Cetinjskog manastira staro, glasno Zvono Ivanovo, sliveno pod budnim okom majstora Erika Benina u Veneciji. Na zvonu je bilo zapisano – Gospodar Ivan Crnojević za dušu gospođe Mare, plemenite majke svoje iz roda Kastriota. (Svak je znao da je nešto novo/ Kad zakuka Zvono Ivanovo). Otpremljeno je u Bačku, kao staro gvožđe i pretopljeno u kvake, na vratima dvorca gospodina Gideona Dunđerskog. Zvono ne skidoše vjekovni neprijatelji Crne Gore, niti ga Crnogorci pretopiše u puščanu tanad (zrna), kada su pretapali sve što se pretopiti moglo.
Rušenje kuće vladike Rada, na Njegušima, i kuće kralja Nikole, na Cetinju, branili su prsimice crnogorski rodoljubi.

Pred podgoričkom “sabornom crkvom, novoformirana Narodna omladina Crne Gore, gvozdenim maljevima razbila je spomenik, koji je podigao svojim ratnicima kralj Nikola, o “svom trošku”. U ovoj spomen – grobnici položene su kosti 40 boraca Ljubotinjsko – dobrskog bataljona, a među njima i komandant, zamjenik komandanta i bataljonski zastavnik, svi izginuli u nezadrživom jurišu na Turke, na Zagaračkom polju 1877. godine. Kralj Nikola je, svakog ratnika, lično obavio svojim svilenim pojasom i spustio u grobnicu. Na grobnoj ploči, iznad imena, uklesani su stihovi knjaza Nikole: S poštovanjem pristupite/ grobu ovih mučenika/ u kom leže četrdeset/ ljubotinjskih ubojnika. Srušena je 1937. godine i Njegoševa tablja (kula) na Cetinju, koju je crnogorski vladika Rade podigao 1837. godine, iznad Cetinjskog manastira. Zamišljena kao kula za odbranu, služila je Crnogorcima da pere (izlažu) posječene turske glave. Srušena je na stogodišnjici postojanja i podignuta srpska crkva, posvećena Svetom Savi, kako bi nadvisila pogled na Cetinjski manastir, simbol autokefalne Crnogorske pravoslavne crkve.
Nikola Tomanov Zec (1900 – 1970), zelenaš, crnogorski rodoljub, učesnik u Božićnom ustanku 1919. godine i politički emigrant, u svojim Zabilješkama piše o rušenju crnogorskih istorijskih i kulturnih znamenja: Bjelaški lideri, na čelu sa Markom Dakovićem, organizovali su omladinu za rušenje crnogorskih kulturnih spomenika. Odmah, nakon prvog sukoba kod Cetinja, ova bjelaška omladina je srušila spomenik, koji je kralj Nikola podigao svome ocu, velikom vojvodi Mirku Stankovu Petroviću i Crnogorcima palim za oslobođenje Podgorice i Zete, u Mirkovoj varoši (Podgorici). Prof. dr Šerbo Rastoder piše: Kada su 1886. godine udareni temelji novoj varoši, na desnoj obali rijeke Ribnice, u Podgorici i kada je ova varoš nazvana Mirkova Varoš, a velikom vojvodi Mirku Petroviću otkriven je spomenik, u obliku obeliska, urađen po projektu Marka Đukanovića. Spomenik tu opstaje sve do 1919. godine, kada je i počeo radikalan razlaz s prošlošću. To, što je bio spomenik omrznutog oca crnogorskog Kralja, bio je dovoljan razlog bjelašima da ga sruše i bace u Moraču.

EKONOMSKI I SOCIJALNI SUNOVRAT CRNE GORE: U ondašnjoj Kraljevini Srba, Hrvata i Slovenaca, odnosno Kraljevini Jugoslaviji (tamnici naroda) Crna Gora je doživjela sveukupno zaostajanje kakvo nije imala u njenoj viševjekovnoj istoriji. Bio je to dug period ekonomske zapuštenosti, kulturne učmalosti, plagijatstva svake vrste i nazadovanja i srpskog svojatanja cjelokupnog crnogorskog nasljeđa. Svakodnevne represalije vojnih vlasti i žandarmerije dovele su stanovništvo ispod granice izdržljivosti. Samo mali broj Crnogoraca, privrženih režimu i “zaposlenih” imao je privilegije. Evidentirane investicije po jednom stanovniku godišnje su iznosile: u Crnoj Gori jedan dinar; u Bosni sedam dinara; u Srbiji deset dinara; u Hrvatskoj četrnaest dinara i u Sloveniji dvadeset i jedan dinar.

Mirovna konferencija u Versaju Crnoj Gori je odredila ratnu štetu nanijetu Prvim svjetskim ratom, u iznosu od 723 miliona zlatnih franaka. Preko Srbije je stiglo i, za potrebe Crne Gore utrošeno svega 40 miliona (4,5) odsto). Podignute su neke škole, vojne kasarne i žandarmerijske stanice.
Novčanu masu crnogorske države uoči pripajanja Srbiji 1918. god ine činilo je 30 miliona crnogorskih perpera. Zvaničan kurs je bio 90 perpera za 100 srpskih dinara. Naredbom vlade Srbije (Vesnićeva vlada) vrijednost je svedena na 5 perpera za 1 srpski dinar. Državni prihod na području Crne Gore 1935. godine iznosio je 107.700.000 a rashod 103.000.000 dinara. Višak prihoda je vraćan u kasu Srbije iako se Crna Gora gušila u siromaštvu ispod ljudske izdržljivosti.

Zetska banovina je bila najsiromašniji dio ondašnje jugoslovenske države. Na hiljadu stanovnika zaposlenih je bilo: u Sloveniji 57; u Hrvatskoj 29; u Srbiji 16; u Makodeniji 7 i u Crnoj Gori 1 zaposleni. Vrijednost industrijske proizvodnje u Crnoj Gori iznosila je 15,5 odsto jugoslovenskog prosjeka.

Međunarodnu i američku humanitarnu pomoć, zvanični Beograd je “krčmio” po Crnoj Gori kao “milosrđe” Srbije. Srbija je, iz Prvog svjetskog rata izašla sa mnogobrojnim obavezama i novčanim dugovima prema inostranstvu od 7500 dinara po stanovniku. Crnogorski dug je bio zanemarljiv. Zbog toga je Srbija nastojala da se jugoslovenska država centralistički uredi, kako bi sva vlast bila skoncentrisana u Radikalnoj stranci, na čijem je čelu bio Nikola Pašić. Tako su Vidovdanski Ustav, iz 1921. godine, koji je bio vjerna kopija Ustava Srbije iz 1903. godine, pripremile i podržale samo srpske političke stranke – Radikalna, na čelu sa Nikolom Pašićem i Demokratska stranka, čiji je predsjednik bio Ljuba Davidović. Srpski državni režimi i političke elite podsticale su crnogorsko stanovništvo na iseljavanje iz Crne Gore i da tako definitivno riješe crnogorsko pitanje. U novostvorenoj jugoslovenskoj državi, Crna Gora je nacionalno obespravljena, politički degradirana i ekonomski iscrpljena. O bijednom životu crnogorskog naroda u Kraljevini Srba, Hrvata i Slovenaca, pisali su listovi izvan Crne Gore – zagrebački Hrvat i beogradska Republika. Zagrebački list Hrvat, u brojevima 74. i 75, u uvodnim člancima, konstatuje da je nesrećnom srbijanskom (okupacionom) upravom, narod ove jadne zemlje, doveden do očajnog stanja. Vrlo mali broj Crnogoraca, koji je iz Brda, dobro je plaćen i pomaže srbijansku propagandu, dok se najveći dio crnogorskog stanovništva odmetnuo u gore i bori se protiv srbijanskog nasilja. Stanje u Crnoj Gori je najsloženije. I to većinom zbog toga što su etnički osjećaji ovog plemenitog naroda povrijeđeni i što su se današnji upravljači narodu nametnuli protiv njegove volje; što je razjagmljeno i ono malo hrane i odijela, jer je srbijanska uprava povjerena većinom mladićima od 16 do 18 godina, koji su činili mnoge zloupotrebe; što je u Crnoj Gori uništen kućevni mir; što je srpska redovna vojska i stare ljude batinala. Beogradska Republika, u broju 66, između ostalog kaže: “U Beogradu se staraju da što više poraze i upropaste ono malo sirotinje crnogorske. Prošla (1919) godina bila je izuzetno rđava. Usevi su podbacili ispod polovine. Ni manje, ni više nego polovina stanovništva nije imala svoje hrane. Radova nije bilo, a na njih niko i ne misli. Zarade apsolutno nikakve nema, pa se živi od kredita ili od prodaje posljednjih ostataka imovine. Gas (petrolej) se plaća oko 20 franaka litar, a kilogram šećera, od 80 do 100 franaka. Kada bi neko mogao da prođe Crnom Gorom i vidi, kako je odevena ona namučena sirotina, mogao bi reći da smo ispod civilizacijskih naroda. Svakog humanog čovjeka mora srce zaboljeti, kada vidi u kakvim je ritama narod odjeven i na kakvoj prostirci odmara proceđeno i omršavljeno telo. Od Crnogoraca se traži nemoguće: da budu bednici, da skapavaju od gladi, da budu mirni i da, filozofskom rezigniranošću čekaju smrt od gladi i da budu lojalni”. U tekstu se, dalje, kaže da se od Crnogoraca “traži da poštuju državu, da je vole i brane, a da oni koji govore u njihovo ime, trguju njihovim kostima i da se izmeću u dahije i siledžije. Ali, zlo dobro ne donosi. Ovakav sistem rada, shvatio se u Crnoj Gori tako, da je izvesnim faktorima u Beograd stalo, da što više sahrane (ne i da nahrane) Crnu Goru, da što više zakrve Crnu Goru, da je vazda što više unize, da bi opravdali svoju suludu politiku i da bi mogli ćariti u ovoj velikoj nesreći. Ali, varaju se. Ova gruda će se braniti od svih dušmana, od svih poniženja, u uvjerenju da će doći dan, kada će i narod dobiti riječ i prečistiti stare i nove račune”.

Koliko je takozvano ujedinjenje Crne Gore i Srbije 1918. godine, bilo osvajačko i aneksiono, priznaje čak i Marko Daković, glavni organizator bombaške afere u Crnoj Gori i rasturač crnogorske države. Nezadovoljan srpskom hegemonijom, ondašnjoj Narodnoj skupštini Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca, Marko Daković podnosi 1921. godine interpelaciju na aktuelnu Vladu kojom se traži ravnopravnost Crne Gore sa ostalim narodima. Predsjednik ondašnje Vlade, Stojan Protić, odmah sa mjesta, cinično i javno, pred svim poslanicima, brk u brk odgovara: “Izvoziti svinje, a uvoziti Crnogorce, ova država nema računa”. Stojan Špadijer, crnogorski bjelaš i Pašićev i Stojadinovićev pristalica, na zboru beogradskih Crnogoraca, oktobra 1928. godine, u beogradskom hotelu Pariz, zažali što Puniša Račić “nije one metke ispalio u ljude, koji sahraniše Crnu Goru i dovedoše do ovoga stanja”. Za prve parlamentarne izbore u novoj državi, 1920. godine, Vlada Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca, angažuje novac za podmićivanje birača. Ondašnje Radničke novine, od 6. novembra 1920. godine, saopšt-avaju da je Ministarski savjet (Vlada) odobrio kredit od 500.000 dinara, koji se “stavlja na raspolaganje za kupovinu glasova” i raspoređuje okružnim načelstvima: Cetinju 100.000 dinara; Kolašinu 85.000; Andrijevici 85.000; Podgorici 65.000; Baru 65.000 i Nikšiću 10.000 dinara. Za rezervu se zadržava 90.000 dinara. U zaključnom dijelu teksta se kaže: “Može li i sme li Vlada da porekne ovaj dokume-nt? Mi čekamo da to učini. Ali Vlada je otćutala”.

Amerikanac Roland Torptiše piše o ponašanju srpske vlasti u Crnoj Gori i, između ostalog, kaže: “Izbori su izvršeni u prisustvu srbijanskih vojnih trupa… Stalno prisustvo srbijanske vojske kroz čitavu zemlju i hapšenje njihovih prvaka, veoma je ozlijedilo crnogorski narod i provalija, između njega i Srbije, svakodnevno postaje veća. Potrebno je i veoma potrebno, da odmah i neodložno prestane mučenje i terorisanje crnogorskog naroda od strane Srbije. Ogromna je nepravda učinjena jednom malom narodu, od strane jednog većeg, i to baš u vrijeme, kada državnici velikih sila, okupljeni u Parizu upotrebljavaju frazu pravo na samoopredjeljenje malih naroda”.
Viši komandant italijanskih oruž-anih okupacionih snaga u Crnoj Gori, Aleksandro Pircio Biroli, vidjevši ekonomsku i socijalnu katastrofu crnogorskog naroda 1941. godine, konstatuje da je “bivša Jugoslavija, veoma malo, skoro ništa učinila na podizanju ekonomike Crne Gore i povećanju blagostanja stanovništva, poboljšanjem životnih i higijenskih uslova. Ono malo utro-šenog novca, bilo je namijenjeno funkcionerima, penzionerima, kasarnama i žandarmerijama”. Zbog takvog stanja, Alesandro Pircio Biroli traži od Vlade Italije “da hitno pošalje 150 miliona dinara za otvaranje javnih radova” u Crnoj Gori i zaključuje da je “bez ovoga, svaka druga mjera uzaludna”. Crnogorskim oficirima, u Kraljevini Srba, Hrvata i Slovenaca, odnosno Kraljevini Jugoslaviji, sve do 1931. godine, bilo je onemogućeno unapređivanje u najviše činove. Mogli su napredovati samo do čina potpukovnika. Penzionisani su svi oni oficiri i podoficiri, koji se ne oduševljavaju velikosrpstvom. Jugoslovenska vojska je, 1931. godine, imala 105 generala, a samo je jedan bio Crnogorac (Petar Martinović) i samo jedan Hrvat. Ostala 103 generala bili su Srbi (Srbijanci). Sve vojne jedinice, od bataljona najviše, bile su pod komandom isključivo srpskih (srbijanskih) oficira.

U periodu od 1918. do 1941. godine, Kraljevina Jugoslavija je imala kratkotrajnih, često rekonstruisanih vlada 39, sa 819 ministara ukupno, a samo četvorica su bili iz Crne Gore i nijedan od njih nije potrošio čitav mandat. Jednom prilikom na Cetinju, 1925. godine, gradonačelnik nekadašnje crnogorske prijestonice Cetinja, pitao je kralja Aleksandra Karađorđevića: “Koliko je Crnogoraca ministara u kraljevskoj Vladi?”, a kralj Aleksandar je odgovorio: “Što će vama ministri, vi imate Kralja”.

Vrijeme vladavine dinastije Karađorđevića jugoslovenskom državom (1918 – 1941), u Crnoj Godini je upamćeno, kao vrijeme zločina nad crnogorskim narodom, samo za to što se “ne odriče crnogorskog ludila” (svog nacionalnog imena), kako su to govorili crnogorski bjelaši (pristalice bezuslovnog ujedinjenja Crne Gore i Srbije). Za nešto više od dvije decenije, Srbija i Kraljevina Jugoslavija su uspjele da Crnu Goru pretvore u geografsku pustinju, lišenu svakog crnogorskog nacionalnog, istorijskog i kulturnog sadržaja.

(…) kraj isjecka