Đetići i njihova krivična odgovornost u prošlosti – Slavko Milić

Slavko Milić

Bilješka o autoru:

Milić Slavko iz Nikšića.
Srednju školu završio u Sremskoj Kamenici, Filozofski fakultet u
Nikšiću i magistarske studije u Podgorici (FDES).
Rodjen 03.09.1977 godine u Nikšiću, živi i radi u Nikšiću, objavio
više stručnih tekstova iz oblasti državne uprave,
kriminalistike, bezbjednosti saobraćaja,  ljudskih prava i sl.

ĐETIĆI I NJIHOVA KRIVIČNA ODGOVORNOST U PROŠLOSTI

       Odgovornost dječinja i nestašluci, delinkvencija ili maloljetnička delinkvencija  je bila oduvijek  veoma složena, dinamična i specifična društveno negativna pojava.  Svojom  univerzalnošću  zaokuplja interesovanje svih zemalja,  naučnih disciplina i zakonodavstava.  U svim epohama razvoja ljudskog društva, nekada manje a nekada i više, vodilo se računa o uzrastu čovjeka i njegovoj odgovornosti. Na maloljetničku delinkvenciju su u svojim radovima ukazivali i pojedini mislioci toga doba. Prvi pisani podatak datira oko 4.000 godine prije nove ere. „Naša zemlja je degenerisla u ovim zadnjim danima. Postoje znakovi da je svijet došao do konca , jer djeca više ne slušaju roditelje“, riječi su nepoznatog egipatskog sveštenika uklasane na nadgrobnom spomeniku.1 Međutim, saznanja o složenosti, specifičnosti i društvenoj opasnosti ove negativne pojave, te o pojedinim njenim fenomenološkim i etiološkim aspektima, javljaju se, razvijaju i obogaćuju znatno kasnije. Do tih saznanja dolazilo se iskustveno, istraživanjem i naučnim praćenjem i proučavanjem ove pojave u pojedinim naučnim disciplinama iz oblasti biologije, psihologije, sociologije, pedagogije, a tek zatim sa kriminološkog, krivično-pravnog i krivično-procesnog aspekta. Pošto su ove, a i druge naučne discipline pratile ovu problematiku iz svog ugla i domena proučavanja, javila su se brojna različita učenja, teorije i shvatanja o pojedinim elementima i činiocima maloljetničke delinkvencije, koja je, kao dinamična negativna društvena pojava, širenjem i razvijanjem u etiološkom i u fenomenološkom pogledu, bivala sve rasprostranjenija, složenija i društveno opasnija.

       S obzirom na predmet rada u najkraćim  crtama kao nezaobilazan dio rada, mora se informativno radi stručne informisanosti veoma kratko pomenuti  istorijski razvoj krivično pravnog položaja maloljetnika u Crnoj Gori.

       U staroj Crnoj Gori, sve do prvih pisanih zakona, primjenjivalo se običajno pravo. Ono je jako pustilo svoje korijene u narodu da su prvi pisani zakoni bili samo „ozakonjenje“ običajnog prava. To pravo se primjenjivalo u gradjanskoj i krivičnoj oblasti, pa i u slučaju kada se radilo i odgovornosti maloljetnika. Plemenski sudovi su po običajnom pravu rješavali razne sporove, pa i one gdje je bilo u pitanju krivično djelo.2

       Crna Gora je bila podijeljena na nahije, a nahije na plemena. Ona su imala svoje sudije koje je narod birao svake godine, a koje je potvrdjivao Vladika kao gospodar zemlje. Izborna sudska tijela, poznata kao „sudovi dobrih ljudi“ sudili su zavisno od težine spora odredjenim brojem sudija. Medjuplemenske sporove rješavali su medjuplemenski sudovi koji su se zvali „stanak“.3 Prvi pisani zakon u istoriji Crne Gore bio je „Zakonik opšti crnogorski i brdski“(1798), kojim su maloljetnici i duševno oboljela lica bili oslobodjeni kazne. U kojem se u jednoj odredbi kaže:
„Za djecu“ – „Nedorasla djeca do čoečje dobi, ako učine kakvu pogrešku, to otcevi i maike za njih plaćaju kakvu globu tako i odsudbinu, polagajući u tome da su roditelji krivi, kom svoju djecu nenastavljaju na dobri i pošteni put“ Zakonik.

       Prvi opšti crnogorski sud formiran je 1713. godine –„Sud Vladike Danila“, nakon „Kuluka“ ili Praviteljstva suda crnogorskog, formiran je Senat. U pojedinim slučajevima Senat je sudio i maloljetnicima za učinjeno krivično djelo.4  Nakon Berlinskog kongresa i medjunarodnog priznanja Crne Gore, (1878) godine, izvršene su značajne promjene u organizaciji državne vlasti. Ukinut je Senat, a kao najviši organ sudske vlasti formiran je Veliki sud, kao i izvršeno razdvajanje upravne i sudske vlasti, formirana su kapetanstva u okruzima, kmetovi su vršili sudsku vlast u seoskim opštinama. Najznačajnije promjena toga vremena izvršene su u vrijeme Valtazara Bogišića, tokom 1902. godine donijeto je nekoliko važnih zakona, medjutim pitanje krivično pravnog položaja maloljetnika tek je regulisano Krivičnim zakonikom za Knajževinu Crnu Goru iz 1906 godine.5 Djeca do 12. godina života nijesu mogla krivično odgovorati, već će se predati roditelju ili tutoru da ga kazni.6

       U staroj Crnoj Gori dugo vremena individulnoj odgovornosti predhodila je kolektivna odgovornost, odgovornost maloljetnika skrivala se iza odgovornosti porodice, bratstva, plemena. U pojedinim slučajevima mogli su i maloljetnici odgovarati  na osnovu „Crnogorskog krivičnog prava „Valtazara Bogišića, sačinjenog na osnovu odgovora koje su dali dobri poznavaoci narodnih običaja na postavljena pitanja o krivcu.

       U Zakoniku opštem zemaljskom iz 1855 godine, djeca postaju punoljetna sa 20. godina, i isključena su odgovornosti, a jedna od najtežih kazni je –kazna toljaganja za lupeže.7

       Crna Gora je kroz dugu istoriju mnogo puta mijenjala svoj državno – pravni status. Nakon stvaranja Kraljevine SHS 1918. godine, u čiji sastav ulazi i Crna Gora sve do 1977. godine nije postojao poseban krivični zakon, niti drugi zakon, koji bi regulisao pitanje krivično pravne odgovornosti maloljetnika. Te godine u Krivičnom zakonu SRCG izvršena je konkretizacija Krivičnog zakona SFRJ posebno u propisivanju vaspitnih mjera i uslova za njihovu primjenu. Tada se u Zakonu  Crne Gore propisuju danas sve šire i značajnije vaspitne mjere prema maloljetnim licima. Istovjetne vaspitne mjere bile su propisane i u Krivičnom zakoniku SFRJ iz 1951. godine. Nakon stvaranja treće Jugoslavije, Republika Crna Gora donijela je novi Krivični zakon iz 1993. godine, koji ništa posebno nije promijenio u odnosu na onaj iz 1977. godine. U ovom Zakonu u odnosu na Zakon u Srbiji, tada Republički Zakon, jedina razlika bila je u pogledu izvršavanja smrtne kazne (u Srbiji je granica izvršenja smrtne kazne bila 21.godinu a Crnoj Gori 18. godina) čime je tada zakonodavac na osnovu različitosti rješenja doveo gradjane u neravnopravan položaj u  tada jedinstvenoj državi.

       Odgovornost današnje djece je propisano Krivičnim zakonikom Crne Gore.

1. Stullken: Pogrešna shvatanja o maloljetničkoj delinkvenciji“Izbor br. 4/56, Zagreb, str. 480
2. Vukoman Golubović: Krvni delikti maloljetnika u Crnoj Gori, Oktoih, Podgorica, 2001 , str.67
3. M.Medaković :Povjesnice Crne Gore od najranijih vremena do 1830. godine (dodatak…), Zemun, 1850.godine strana
4. M. Šćepanović : Organizacija i rad sudova u Crnoj Gori od kraja XV vijeka do kraja 1918. godine , Pravni zbornik, Titograd, br.3-4/1972.god.str. 99-126.
5. Ibid , str.99-126
6. Krivični zakon za Knjaževinu Crnu Goru, Cetinje, 1906.godine , strana 25.
7. P.Stojanović : Zakonik Vladike Petra I i Danilov Zakonik, istorijsko pravna studija , Cetinje, 1982. god. Str. 27