Datumom priznavanja Crne Gore za suverenu državu počinje istorija moderne crnogorske diplomatije Od kako postoji država na teritoriji današnje Crne Gore (Duklja, Zeta, Crna Gora), ona je upražnjavala neku formu službenih odnosa sa susjednim državama. To je značajno doprinosilo spoljašnjoj bezbjednosti, unutrašnjoj stabilnosti i razvoju svijesti i posebnosti. Geostrateška pozicija Crne Gore na razmeđi svjetova, civilizacija i u okruženju moćnih sila, bila je faktor izgradnje specifične diplomatije. U Crnoj Gori diplomatija je odvajkada bila vještina odbrane svojih prava na slobodu i odvraćanje neprijatelja da nasrće na njenu nezavisnost. Međutim, najčešće joj je bila uskraćena mogućnost da pregovorima i razumijevanjem ostvari svoja prava, pa je umjesto da se bavi diplomatijom morala da ratuje. Narod koji sa toliko krvi plati svoja prava na postojanje, stiče poštovanje susjeda i zna da cijeni slobodu drugoga. DIPLOMATIJA U FUNKCIJI ZAŠTITE SUVERENITETA DRŽAVE CRNE GORE Crna Gora, kao nezaobilazan činilac u svim događanjima na Balkanu, naročito u posljednja dva vijeka, bila je predmet interesovanja diplomatije sila koje su imale aspiracije u ovom regionu. Sa svoje strane, ona je nastojala da svoje interese prikaže i zaštiti i putem neposrednih kontakata svojih vladara sa nosiocima vlasti zemalja u okruženju i Evropi. Evropskom političkom i vojnom scenom u devetnaestom i na početku dvadesetog vijeka gospodarile su Austrougarska, Rusija, Francuska, Engleska i Turska, dok su male zemlje snosile posljedice njihovih sukoba i nagodbi. Crnogorski vladari su znali od kolike je važnosti da imaju prijateljstvo neke velike sile. Još na početku 18. vijeka, vladika Danilo, rodonačelnik dinastije Petrović, opredijelio se za pokroviteljstvo Rusije, kao moćne” jednorodne” pravoslavne carevine. Odnos velike i male države prolazio je kroz razna iskušenja. Crna Gora je osjetila šta znači žrtvovanje za tuđe interese i uplitanje u domaće poslove. Naklonost Rusije bio je, međutim, važan psihološki faktor unutrašnje homogenizacije u borbi sa naprijateljima, a njena pomoć dragocjena za održavanje crnogorskih crkvenih, školskih, vojnih i upravnih ustanova. Nezavisnost Crne Gore je bila dugo vremena realnost, ali je konačno, dvadeset šestim članom Berlinskog ugovora 13. jula 1878. godine dobila formalno priznanje od velikih sila. Datumom priznavanja Crne Gore za suverenu državu počinje istorija moderne crnogorske diplomatije. Međunarodnim priznanjem Crna Gora je stekla pravo da otvara svoja predstavništva u inostranstvu i prima diplomate drugih država. Sada je diplomatija evropskih država prema suverenoj Crnoj Gori mogla da funkcioniše po načelima međunarodnog prava. Evropske zemlje i USA su zainteresovanost i respekt za državu Crnu Goru iskazale uspostavljanjem svojih diplomatskih misija, akreditacijom profesionalnih zastupnika na Dvoru, zakupom ili izgradnjom zgrada za poslanstva i rezidencija na Cetinju. Crna Gora nije mogla da ostvari reciprocitet. Nije otvarala ambasade u zemljama sa kojima je održavala diplomatske odnose, jer nije imala novca da ih gradi, niti da plaća stalno akreditovana lica pri vladama tih država. Pored hrvat – baše, koga je imenovala crnogorska vlada, da čuva interese Crnogoraca u Turskoj, radile su crnogorske konzularne agencije ili kancelarije u Carigradu, Skadru, Rimu, Trstu i Kotoru, a u pojedinim periodima crnogorska diplomatska predstavništva u Carigradu, Beogradu, Parizu i Vašingtonu. Crna Gora je imenovala veliki broj počasnih konzula iz reda uglednih stranih građana. Diplomatske i konzularne usluge za svoje građane, kao i predstavljanje na međunarodnim kongresima i konferencijama Crna Gora je često povjeravala prijateljskim zemljama. Poslije Berlinskog kongresa nastupio je relativno dugi period mira koji je Crna Gora iskoristila za svestrani razvoj i izlazak iz vjekovne izolacije. Sa gradovima, plodnim dolinama, morem i znatno uvećanom teritorijom, imala je šansu da razvije moderniju ekonomiju, izgradi državne institucije, ustali i obogati obrazovni sistem i da napreduje u svakom pravcu. Reforma je zahvatila sve oblasti života. Društveni odnosi se regulišu pisanim zakonima. “Crna Gora nije više vojnički logor, nego država. Crnogorac nije samo vojnik, nego i građanin” (knjaz Nikola, prilikom promovisanja Opšteg imovinskog zakonika). Reforme su zahtijevale mnogo novih lica u upravi, pravosuđu, školi, crkvi i vojsci. Jedan od pokazatelja te nove, građanske Crne Gore, je otvaranje prema svijetu i školovanje crnogorske mladeži u Rusiji, Srbiji, Italiji, Francuskoj, Austrougarskoj, Češkoj, Turskoj. Uslovi u zemlji su bili veoma teški, pa se od završenih studenata samo trećina vraćala u domovinu, a masovna ekonomska emigracija u Ameriku, Tursku i Srbiju dobila je razmjere koje su ugrozile nacionalnu bezbjednost. Evropske zemlje su odobravale modernizaciju Crne Gore i nastojanje da brže prevlada nasljeđe, a procjenjujući njenu ulogu u budućim događajima na Balkanu, pohitale su da ustale svoje prisustvo na Cetinju. Samo nekoliko mjeseci poslije Berlinskog kongresa uspostavljeni su zvanični diplomatski odnosi Crne Gore i Rusije. Naredne, 1879. godine na Cetinje su stigli poslanici Velike Britanije, Austrougarske, Italije i Turske. U januaru 1880. godine Francuska je uspostavila diplomatske odnose sa Crnom Gorom. Početkom 1881. godine dolazi poslanik Grčke, a 1897. uspostavljeni su odnosi Crne Gore sa Srbijom i Bugarskom. Diplomatski odnosi Crne Gore sa Sjedinjenim Američkim Državama počeli su da funkcionišu 1905. godine, a 1906. Njemačka je otvorila poslanstvo na Cetinju. Neki istraživači u ovim državama dodaju i Rumuniju, Belgiju, Španiju, Norvešku, Portugaliju kao i Vatikan sa kojim je Crna Gora sklopila Konkordat 1886. godine. Međutim, predstavnici ovih zemalja nijesu imali diplomatski status, pa je korektno konstatovati da je na Cetinju, za vrijeme suverene knjaževine/kraljevine Crne Gore, bilo jedanaest diplomatskih predstavništava stranih zemalja. Kralj Nikola je pokušavao da spoljnu politiku Crne Gore vodi trezveno i pragmatično i koristi što bolje opšte političke uslove i prilike koje se ukažu. Međutim, nije se mogao osloboditi iluzija o “vječnom prijateljstvu” i izdići iznad dinastičkih ambicija. Njegov ministar, Gavro Vuković, je bio u tom pogledu mnogo praktičniji: “Gdje nije bilo interesa, nije moglo biti ni iskrenosti u politici”. Kralj Nikola je bio “stožer rusofilstva u Crnoj Gori” i nije mu bila strana deviza da je na Crnogorcima da se bore, pa ako “dobije Rusija i mi ćemo dobiti”, ali je zapažao da su ruske diplomate na Crnogorce gledali sa “nekom naduvenošću, kao na podjarmljeni narod”, a na crnogorskog ministra inostranih djela “kao nekog svog agenta, koji je obavezan držati ih u toku stvari svojih poslova”. Dolazilo je do čestih razmimoilaženja sa ruskim zastupnicima, koji su izglađivani neposrednim kontaktima sa Petrogradom. Postojalo je više linija uticaja i veza sa ruskim dvorom, što je ponekad nanosilo štetu odnosima. Suštinski nesporazumi su dolazili od nepodudarnosti interesa i zbog opredjeljenja ruske vlasti i diplomatije da favorizuje Srbiju, kao svoga glavnog saveznika na Balkanu. Kralj Nikola je bio prinuđen da vodi fleksibilniju spoljnu politiku, sa više lukavstva, a manje arogancije, i da se oslanja, ne samo na Rusiju, već i Austrougarsku i Italiju. Na Austrougarsku, koja je zamijenila Veneciju na granicama, Crnogorci nijesu gledali kao na iskrenog prijatelja. “Svi austrijski diplomati imaju jednu kilu među smrštenim obrvama, koja uliva nepovjerenje”. Austrija je bila kurtoazna i predusretljiva prema crnogorskom knjazu i njegovoj porodici prilikom njihovih čestih putovanja preko Beča, ali u međudržavnim poslovima Austrougarska diplomatija je bila neumoljiva prema Crnoj Gori, smatrajući je za ruskog saveznika, koji stoji na putu njihovih aspiracija na Balkanu. ——————————————————————————– Turska je bila omražena kao zakleti neprijatelj Crnogoraca. Knjaz Nikola je imao teškoća da savlada to shvatanje (“zar da se naš Knjaz ponizi da ide u Turke”) u svom okruženju. On je bio svjestan da mora ustanoviti dobre odnose sa susjedom “koji svojim granicama okružuje Crnu Goru cijelu, izuzimajući prostor od strane Boke Kotorske”. Gledao je na Tursku kao na zemlju koja je teritorije “na sablju dobila, sve do pod zidine Beča” i koja sada gubi zemlje i gradove u “borbi neprekidnoj i krvavoj”. ——————————————————————————– “Lokanda” svagda bila puna stranaca Velike sile su imale odnose sa Crnom Gorom i prije njenog formalnog priznanja, putem neposrednih kontakata vladara, slanjem specijalnih izaslanika, a i preko svojih predstavnika u Skadru i Dubrovniku. Zainteresovanost stranaka za ovu neobičnu balkansku zemlju dobro ilustruje zapis Ljube Nenadovića o “Lokandi”, jedinom cetinjskom hotelu. “Svagda je bio pun stranaca, tako da su jednog dana za stolom nabrojali devet narodnosti i devet jezika”. ——————————————————————————– Diplomatska kolonija je postojala od 1878. do 1916. Diplomatska kolonija na Cetinju egzistirala je od 1878. do 1916. godine, i za tih nešto manje od četrdeset godina bilo je dosta događaja u kojima je Crna Gora igrala aktivnu ulogu, a u njih bila involvirana evropska diplomatija. To je doba rješavanja “istočnog pitanja”, razgraničenja država, raznih balkanskih saveza i ratova, “bombaškog procesa”, aneksione krize, donošenja prvog crnogorskog Ustava i uvođenja parlamentarizma, proglašenja Crne Gore za kraljevinu, zauzimanja i predaje Skadra i na kraju crnogorsko-srpskih odnosa, drame ujedinjenja, kapitulacije vojske i propasti države Crne Gore. U svim tim događanjima vodila se živa diplomatska aktivnost, dolazilo do zategnutosti, stvarala nova savezništva, izbijali nesporazumi i neprijateljstva. Nikola I: Hoću da ostane ime Crnogorca na visini na kojoj je vazda bilo, pa sve vas koštalo života Svojim odlascima u Carigrad i politikom bez kompleksa sa vjekovnim neprijateljem, kralj Nikola je pokazao najviše diplomatsko i državničko umijeće. Odnosi sa Francuskom su bili tradicionalno dobri, ili kako ih je definisao ministar inostranih poslova Crne Gore: “U političkim pitanjima Francuska nam je bila vazda naklonjena, u trgovačkim po mogućnosti, a u finansijskim po interesu – nikako”. Sa Engleskom odnosi su bili u srazmjeri sa tim koliko su savezništva u ratovima pogađala crnogorske ili britanske interese. Italija je postala važan spoljnopolitički i trgovinski partner Crne Gore, a odnosi između dvije dinastije bili su dugi niz godina uzorni. Njemačka je, kao kraljevina Pruska, imala prijateljski odnos prema Crnoj Gori. Incident sa Bizmarkovim izaslanikom baronom Testom 1878, odložio je uspostavljanje diplomatskih veza za nekoliko decenija. Kralj Nikola, autokrata i nesumnjivi gospodar zemlje, bio je strateg i glavni protagonista crnogorske spoljne politike. On je diplomatiju koristio kao sredstvo odbrane crnogorskih interesa, jačanja ugleda svoje dinastije i kao metod pripreme ratnih zamisli za teritorijalno širenje Crne Gore. Oslanjao se na lojalne profesionalce, kakav je bio, vojvoda Gavro Vuković. Međutim, najdelikatnije diplomatske zadatke ostavljao je za sebe. On je držao da je najbolja diplomatija lični kontakt i dogovor. Sagovornici su mu bili gotovo sve krunisane glave Evrope. Sastajao se više puta sa ruskim, austrougarskim i francuskim carevima, sultanom, engleskom kraljicom, kraljevima Italije, Srbije, Bugarske, Grčke. Kao čovjek koji je cijelog života drugovao sa perom, bio je neumoran u pisanju državničkih poruka i poetskih oda evropskim vladarima. Kralj Nikola je dobio veliki broj najviših odlikovanja evropskih zemalja, rezervisanih samo za krunisane glave. Bio je, između ostalog, nosilac ruskog ordena Sv. Andreja Prvozvanog, austro – ugarskog Svetog Stefana, britanskog Viktorijinog krsta, francuske Legije časti, turskog Osmanlije I stepena, srpskog Takovskog krsta i Karađorđeve zvijezde i mnogih drugih. Kraljica Milena je dobila 1883. godine od sultana Abdula Hamida rijetki turski orden Šefekat I stepena. Kralj je nastojao da Cetinje igra aktivnu ulogu na Balkanu, slovenskom svijetu i Evropi. Organizovao je proslave, (naročito je bila uspješna proslava četiristote godišnjice Crnojevića štamparije), na koje su dolazili vladari, visoke političke ličnosti, naučnici, putopisci, novinari, umjetnici… Sve je to koristilo njegovom prestižu. Na proslavu jubileja pedeset godina vladavine i proglašenja za kralja bilo je dosta krunisanih glava, a gotovo svi evropski dvorovi poslali su svoje predstavnike. Tom prilikom su jedinice ratnih flota Francuske, Austrougarske i Italije posjetile luku Bar. Četi crnogorske vojske, iz sastava mirovnih snaga na Kritu kralj je lakonski poručio: “Drugujte pošteno i iskreno, službujte tačno i pošteno. Hoću da ostane ime Crnogorca na onoj visini na kojoj je vazda bilo, pa sve vas koštalo života”. Možda je najviši stepen diplomatskog umijeća iskazao udajom svojih lijepih i obrazovanih kćerki za kraljeve ili prinčeve Srbije, Italije, Rusije ili bogate i uticajne evropske plemiće. Porodična diplomatija “tasta Evrope” doprinijela je da Crna Gora postane poznata mnogo više nego je bio njen objektivni značaj i moć Međutim, ta popularnost je kod ostarjelog vladara stvarala iluziju da će u dramatičnim vremenima koja su nastupala igrati značajnu rolu. Kralj Nikola u svojoj dugotrajnoj vladavini istrajavao je u nastojanju da od Crne Gore stvori modernu evropsku državu, ali opijen “pijemontstvom”, dinastičkom fikcijom o vodećoj ulozi o oslobađanju “srpskog naroda” i ambicijom da proširi Crnu Goru, iznurio je državu u ratovima sa Turskom, Bugarskom i Austrougarskom. Na kraju je kao suveren ostao bez države, a Crna Gora bez suvereniteta. Rasplet odnosa u Evropi i na Balkanu nakon Prvog svjetskog rata, u kome je Crna Gora učestvovala na strani pobjednika, bio je i krah nastojanja kralja Nikole da kod velikih sila izdejstvuje opstanak Crne Gore. Pašićeva politika, koja je imala naklonost velikih sila, na kraju je realizovana. Mirovnom konferencijom u Parizu 1919. likvidirana je dinastija Petrović, a Crna Gora je pripojena Srbiji. ——————————————————————————– CETINJE – MINIJATURNA EVROPSKA METROPOLA Cetinje, planinsko pribježište plemstva, klera i vladara, poprima novi oblik. Od crkveno upravnog jezgra, koje su sačinjavali Manastir, Biljarda, Dvor, sa nekoliko sela po obodu polja, počinje da se pretvara u minijaturnu prijestonicu u kojoj se živi po evropskim uzorima. “U malo Cetinje, prestonicu naše države, upro je oči cio civilizovani svijet. U njemu se zbivaju sastanci krunisanih glava i drugih visokih lica evropskih dvorova, kao u kojoj drugoj prestonici velikih država. Strani ljubopitivi svijet prekrio je našu prestonicu. Nema parabroda koji dolazi pod Kotor, da ne nosi čitave karavane otmenih turista… Sva evropska štampa zanima se o Crnoj Gori a da se za to ni sitne pare ne izdaje iz državne kase… Uz to svečanosti raznih vrsta učestale su, koje su privlačile strani svijet u našu zemlju, i tijem dizali prestiž Crne Gore”, ovako je prikazano Cetinje krajem 19. vijeka. Kompleks građen za katolike na Cetinju, skladno se uklapa u urbani pejzaž mini metropole. Rimokatolici su u Crnoj Gori uživali prava i religiozne slobode prema standardima koji su važili u razvijenim evropskim društvima. Kao potvrda te prakse, na Cetinju je 1901. godine izgrađena katolička crkva i Župnički stan, nezvanična ljetnja rezidencija barskog nadbiskupa. Novčanu pomoć za gradnju su dali papa Lav XIII, J.J. Štrosmajer, italijanska kraljica Jelena i knjaz Nikola. Grad se već opredijelio za gradnju po urbanističkim kriterijumima tog vremena. Propisana je bila obaveza da se krovna konstrukcija pokriva crijepom. Ognjišta više nije bilo, već su zidani dimnjaci, a raspored prostorija i mobilijar kuća bio je po evropskom ukusu. Izgradnjom zgrada za potrebe ambasada evropskih zemalja postavljaju se urbanistički i arhitektonski reperi za novi gradski profil Cetinja. Nije bilo potrebe niti smisla stvarati diplomatsko naselje, već su zgrade pojedinih ambasada građene prema planu urbanista i postajale funkcionalni dio gradskog tkiva. One su dale njegovom arhitektonskom izgledu ljupkost, raznovrsnost, pa i raskoš. Izgradnjom ambasada u gradski pejzaž uselili su se razni stilovi, od renesanse, klasicizma, neobaroka, do secesije. Posebni ukras grada predstavljale su kapije i ograde od kovanog gvožđa koje su okruživale ambasade, kao i vrtovi sa zelenilom i teniskim igralištima. Prepoznatljivi ambijentalni pečat novom Cetinju dao je italijanski arhitekta Koradini, po čijim je projektima izgrađeno rusko, italijansko poslanstvo, katolička crkva i Vladin dom. ——————————————————————————- Izgradnja modernih kuća za javne ustanove imala je uticaja i na privatnu gradnju. Tako je palata Vujovića, u kubističkom stilu, primjer prve upotrebe armiranog betona za privatnu gradnju na Balkanu. Način života stranaca, diplomata i drugih službenih lica i njihovih porodica na Cetinju uticao je na raznovrsnost društvenog života. U tradicionalnu crnogorsku neposrednost uselio se diplomatski manir. To se nije ispoljavalo samo kroz predaju akreditiva u Velikom salonu Dvora, sviranje himni, isticanje državnih zastava, prijeme, oproštajne posjete i dodjele medalja i odlikovanja, diplomatske lovove, balove, sjedeljke, igranje karata i druge vidove protokola. Prisustvo diplomatskog kora se odražavalo na gradsku svakodnevicu, snabdjevenost, zabavu, izletništvo, hotelski ambijent, promenadu, pozorišni repertoar, kulturu, modu, ophođenje… Naročito je bio dinamičan sportski život u kojem su učestvovali stranci i viši sloj prijestoničkog društva. Pored popularnog klizanja na ledu, igrao se golf, čiji su promotori, na igralištu pored italijanskog poslanstva, bili turski diplomata i baronesa Kun, supruga austrougarskog poslanika. ——————————————————————————– U odnosu Srbije prema Crnoj Gori Načertanije je bilo – konstanta! Dvije balkanske države, Crna Gora i Srbija, priznate po Berlinskom kongresu, uspostavile su odnose iza kojih je stojalo rivalstvo za tron države koja će nastati oslobađanjem hrišćanske raje od vlasti Turske. Ti odnosi su oscilirali od euforičnog izliva oduševljenja i demonstracije bratske ljubavi, do uzajamnih optužbi. Smjenjivale su se svađe i izmirenja, a u periodima najvećih kriza dolazilo je do prekida diplomatskih odnosa. Načertanije je bilo konstanta u politici prema Crnoj Gori, bez obzira koja je dinastija bila na čelu Srbije. Garašanin je ocjenjivao da je proglašenje “Danila za knjaza “najviša nesreća za Srbiju i za srpstvo”, a beogradska štampa krunisanje kralja Nikole “uzurpatorstvo na štetu Srbije”. Tajni ugovor o ujedinjenju srpstva, sklopljen između Crne Gore i Srbije, realizovan je bez kralja Nikole, kome je palo u dio da “na čelu umjesto krune nosi vijenac mučenika”. ——————————————————————————– Amerikanci boravili u hotelu Krajem 19. i početkom 20. vijeka izgrađene su na Cetinju posebne zgrade za poslanstva sa elementima reprezentativnosti i prestiža. Poslije Austrougarske i Rusije, palate su izgradile Italija, Francuska i Engleska. Misije Turske, Bugarske, Srbije, Njemačke i Grčke bile su u privatnim kućama, a USA je za svoje diplomate koristila hotel. Zgrade ambasade Velike Britanije, Francuske i Italije, raspoređene na odstojanju od nekoliko stotina metara, dale su glavnoj gradskoj ulici svečan izgled. Zgrade Turske i Austrougarske ambasade smještene su na početku i na kraju Ulice Baja Pivljanina, dok je, za ovdašnje prilike, voluminozna neogotička ambasada Rusije ukrasila prostor u blizini Bolnice “Danilo I”. De Salisov izvještaj iz 1919. o okupiranoj Crnoj Gori britanska vlada nije objavila! Nakon Djačenka je dvije godine Sergej Arsenjev, kao opunomoćeni ruski ministar obavljao dužnost pri ruskoj legaciji. On je ranije bio ministar – rezident u Hamburgu, Bremenu i Libeku, a štampa je propratila njegov dolazak komentarom: “Izbor Arsenjeva je vrlo dobar za Crnu Goru, tim prije, što je on pored politike upoznat i sa trgovinskom politikom. Svojom stručnom spremom on će moći da koristi Crnoj Gori, naročito sada, kada se crnogorska politika uveliko svodi na razvoj trgovine i saobraćajnih sredstava”. Od 1912 do 1916, kao izvanredni i opunomoćeni ruski ministar na Cetinju je bio Aleksandar A. Girs, a njegov sekretar Nikola Obrovski ga je zamjenjivao krajem 1916. godine. Splitski list “Jedinstvo” piše o ovom diplomati: “U Crnoj Gori će biti zadovoljni s novim ruskim poslanikom Aleksandrom Girsom. On je veliki poštovalac Crne Gore, njezine Dinastije i Kralja Nikole. Ima lijepu karijeru. Dugo je službovao na Balkanu, najprije kao sekretar u carigradskom poslanstvu, odakle je 1888. otišao za generalnog konzula u Trst i ondje proveo tri godine. Iz Trsta je premješten u Jaš za generalnog konzula, a odatle za diplomatskog agenta na Krit, poslije je određen za reforme u Maćedoniji. On je možda u ruskoj diplomatiji najbolje upućen u prilike i odnose na Balkanu. Činovnik je savjesan, ispravan, kao što su svi Girsi”. U periodu od 1916 do 1919. ruski ministar Lav Velimirovič Islavin obavljao je diplomatsku službu pri crnogorskoj Vladi i Dvoru u izbjeglištvu u Francuskoj. Ne postoje podaci kada su prekinuti diplomatski odnosi između Crne Gore i Rusije, ali se, s obzirom na istorijska zbivanja, može pretpostaviti da je to bilo 1920. ili početkom 1921. godine. VELIKA BRITANIJA: Ubrzo poslije Berlinskog kongresa i Velika Britanija je uspostavla diplomatske odnose sa Crnom Gorom. Iz “Glasa Crnogorca” od 10. februara 1879, čitamo da je imenovani charges dČaffaires Viljem Kirbi Grim predao akreditivna pisma knjazu Nikoli. “Vaše Visočanstvo! Njezino Veličanstvo Kraljica Velike Britanije i Carica Indije blagovolila je imenovati me svojim zastupnikom pri Dvorcu V. Visočanstva.” Knjaz je, pored ostalog, otpozdravio: “Ja sam vrlo čuvstviteljan prema osjetljivim izrazima koje ste mi ovlašćeni kazati u ime Nj. V. Kraljice Britanije i C. Indije. Ovo naimenovanje tijem mi je prijatnije što je ovo prvi zastupnik Nj. Vis. kojeg zvanično primam”. Od 1879 do 1886. V. K. Grim je na Cetinju boravio kao prvi britanski diplomata, a zamijenio ga je, i tu funkciju obavljao od 1886. do 1893. godine, Valter Bering. Robert Kenedi je od 1893. do 1897. bio na Cetinju otpravnik poslova, a potom je do 1905. obavljao poslove za svoju zemlju u svojstvu ministra – rezidenta. Od 1906. do 1908. diplomatski predstavnici Velike Britanije na Cetinju bili su Šarl Luj Grak i Viljem Edvard Oreli. Njih je naslijedio Anri Bomon, koji je predstavljao britansku vladu na svečanostima krunisanja kralja Nikole 1910. godine. U svečanu audijenciju kod kralja Nikole 21. jula. 1912. godine primljen je i predao akreditive novi izvanredni britanski poslanik ministar Džon Frensis Čarls de Salis. Sve do 1912. godine diplomatsko osoblje Velike Britanije i “ostala svita g. Ministra, njegovih pomoćnika i kutnijeh sluga” bili su smješteni u privatnoj kući. Kuću sa “dotjeranijem i prostranijem zemljištem”, koja je bila u vlasništvu Piligrima Baltacija, njemačkog diplomatskog predstavnika, kupila je britanska vlada sa namjerom da na tom zemljištu sagradi posebnu zgradu za svoje predstavništvo. Britanski diplomata De Salis ostao je na Cetinju do Austrougarske okupacije 1916, a kao britanski ambasador pri Vatikanu, tokom 1919. je nekoliko mjeseci boravio na Cetinju sa namjerom “da snimi stanje u Crnoj Gori”, a izvještaj o svojim zapažanjima u okupiranoj Crnoj Gori koji je poslao, njegova vlada nije objavila. Posljednji akreditovani britanski diplomata pri crnogorskom dvoru u egzilu, bio je opunomoćeni ministar Ser Džordž Greham, koji je na tom poslu ostao do 17. marta 1921. godine, kada je britanska vlada donijela odluku o prekidu diplomatskih odnosa sa Crnom Gorom. AUSTROUGARSKA: Prvi austrougarski minister – rezident akreditovan kod Dvora na Cetinju bio je baron Temel. On je boravio 1876/7. kao izaslanik u Glavnom štabu crnogorske vojske na Cetinju. “Gospodin pukovnik Temel stigao je iz Beča na Cetinje u ponedjeljak. U utorak popodne bio je u Dvoru, po postojećem ceremonijalu, zvanično predstavljen, gdje je g. Temel predao svoju akreditivu” (“Glas Crnogorca”, br. 6 od 10. februara, 1879). Tom ceremonijalu su prisustvovali knjaževi dostojanstvenici. Prema “ceremonijalnim pravilima”, ađutant knjaza Nikole g. Matović je sa četiri knjaževa tjelohranitelja pošao u stan gospodina Temela i dopratio ga do Dvora i sa istim počastima ga kasnije ispratio do stana. Baron Temel ostao je u Crnoj Gori do 1885, ali je najviše vremena provodio u Kotoru, kao i većina ostalih diplomatskih predstavnika. Austrougarska je za svoje poslanike na Cetinju često imenovala aktivne vojne ličnosti. Od šest, koliko ih je bilo do balkanskih ratova, trojica su bili vojnici: feldmaršal Frajher von Thoemel, Riter von Milinković (1883 – 1895) i Frajher von Gizl. Diplomatski zastupnik Austrougarske u Crnoj Gori između 1895. i 1897. bio je Evgenije Kućinski, a njega je naslijedio do 1905. baron Maćo. Na molbu austrougarskog poslanika da im se dozvoli kupovina zemljišta za izgradnju legacije, predsjednik opštine varoši Cetinje, odgovara: “Zemljište crkovno, koje vam je po Najvišem odobrenju prodato za legaciju i to po 1/2 rala i stotinu šezdeset lakata a prema cijenama Donjokrajskog zemljišta, na račun: svako ralo po fior. 400, što iznosri f. dvije stotine sedamdeset i novčića sedamdeset osam, koje izvolite poslati ovoj opštinskoj upravi za uručenje Upravi dobara Mitropolije Cetinje”. Opština varoši Cetinje se obavezala da “niđe u okolini kupljenog zemljišta za podizanje zgrade za austrougarsko poslanstvo neće dopuštiti u bližem rastojanju nego što je sadanje groblje i osnivanje novog i širenje starog, i neće bit dozvoljeno da se šta tu novo osniva”. U jednom aktu Ministarstva građevina se konstatuje da “radovi napreduju i nadamo se da će i ovo djelo g. Sladea biti novi ukras prijestonice”. Prema arhivskim podacima, izgradnja austrougarskog poslanstva počela je 1896, a završena krajem 1898. godine. Da je zgrada bila završena 1989. može se zaključiti iz sljedećeg arhivskog dokumenta: “Naznačen sam za Upravnika varoši 21. aprila 1899, i do toga doba ne bješe voda sprovedena u novoj varoši, te tog proljeća, prilikom pripremanja za ženidbu Nj. V. Kr. Knjaza Nasljednika, bilo je mnogo rada u varoši, osobito u novoj, đe su kako ulice, tako i kuće dobile novi oblik, a do toga vremena nemaše ni jedna privatna kuća uvedenu vodu ni u staroj ni u novoj varoši, te baš tom prilikom Austrougarska legacija za sagrađenu zgradu zatražila je da, o svome trošku, sprovede vodu sa kojeg do tada povedenog kraka”. ——————————————————————————– “Naljepša među cetinjskim vilama” Ondašnja štampa pisala je: “Ove godine se na Cetinju gradi nekoliko novijeh građevina. Među njima je i englesko poslanstvo, koje se gradi i dograđuje od nekadašnjeg njemačkog poslanstva”. Prema projektu engleskog arhitekte Hartija, podignuta je zgrada tipa vile u stilu cottage. Kuća je završena u septembru 1913. godine. Ova zgrada koju su nazvali “naljepša među cetinjskim vilama”, nema nekih arhitektonskih specifičnosti. Prednja fasada je naglašena zatvorenim trijemom, sa dimnjacima na krovu. Vrlo lijepo uređena bašta služila je u ljetnjim mjesecima za prijem, sjedeljke uz čaj, muzičke večeri i druge svrhe. ——————————————————————————– Kako je izgledao protokol? Knjaz Nikola je, odgovarajući na prigodnu besjedu austrougarskog izaslanika barona Temela rekao: “Primam sa živijem zadovoljstvom pisma kojim vas Njegovo Veličanstvo Car i Kralj Austrougarske akredituje kod mene u svojstvu ministra – rezidenta i vrlo sam čuvstvitelan prema osjetljivim i simpatičnim izrazima koje ste ovlašćeni kazati mi u ime Njegovo. Vaše imenovanje meni je naročito prijatno. Vaši pohvalni smjerovi i vaša svojstva, koje sam ocjenjivao od duže vremena, jamče mi, o tome sam se uvjerio, da će se održati odnošaji prijateljski i dobroga susjedstva koji su tako sretno uspostavljeni između Monarhije i Crne Gore”. Labišev komad izveli markiz Kuzani, baronesa Kun, konzul Juristovski i sekretar Dževad bej Baron Kun Oto von Kunenfeld bio je austrougarski poslanik na Cetinju do 1910, prvo kao minister – rezident, a zatim u statusu izvanrednog i opunomoćenog ministra. Njega je naslijedio, do 1913, baron Vladimir Gizl. Za vrijeme Balkanskog rata, 1912. godine “Glas Crnogorca” donosi informaciju: “G. baron Gizl od Gizligena, ovdašnji austrijski poslanik i gospođa bili su u Podgorici, gdje su obišli bolnicu austrijskog Crvenog krsta i tom prilikom je gospođa razdavala razne ponude ranjenicima. Ovo nije prva prilika da pruži ruku pomoći našim ranjenicima, jer je u nekoliko prilika davala raznog rublja za ranjenike”. Posljednji autrougarski diplomata u Crnoj Gori, izvanredni poslanik i opunomoćeni minister bio je Edvard Oto. Jovan Plamenac, predsjednik crnogorske vlade, je notom od 5. avgusta 1914. godine, obavijestio Edvarda Ota da je Crna Gora objavila rat Austrougarskoj. Tada su prekinuti diplomatski odnosi. ITALIJA: Italija je sredinom maja 1879. uspostavila diplomatske odnose sa Crnom Gorom. Po uobičajenom ceremonijalu, prvi italijanski otpravnik poslova Cezar Durando predao je akreditivna pisma knjazu Nikoli. Durando je boravio u Crnoj Gori tokom minulog rata i bio je u vrlo prijateljskim odnosima sa knjazom Nikolom. “Ovim imenovanjem završena je vanredna misija, koju sam čast imao ispunjavati kod Vašeg Visočanstva 1876. godine, a naročito za vrijeme posljednjeg rata. Uspostavljajući kraljevsku legaciju pri vašem Visočanstvu i Knj. Vladi, Nj. Vis. Kralj Italije želi da se još većma stijesne veze prijateljstva koje sretno postoje između dvije vlade”. Duranda, koji je boravio na Cetinju do 1883. godine i “svojim diplomatskim talentom i naklonošću prema Dvoru zadužio Crnu Goru”, naslijedio je kao minister – rezident Likurgo Maco, koji je za vrijeme svog mandata do 1889. nastavio prisne veze sa Dvorom. U periodu do 1894, minister – rezident bio je Bjanki od Lavanje i Kastelbjanke. Naredne dvije godine poslanik na Cetinju je bio Sanminijateli. Potom ponovo dolazi i ostaje do 1901. Bjanki od Lavanje i Kastelbjanke. Kao izvanredni i opunomoćeni ministar Italije pri Dvoru na Cetinju boravio je do 1903. Rikardo Bolati, od 1904 – 1906. Luiđi Đirolamo Kuzani, a za vrijeme njegovog odsustva (1905) zamjenjivao ga je prof. Korado Nikolini, koji je bio konzularni predstavnik Italije sa sjedištem u Baru. Crnogorska štampa bilježila je prijeme i zabave koje su priređivali italijanski diplomati. “G. markiz Kuzani, ministar Nj. V. Kralja Italije pri našem dvoru, priređuje večeras u 8 časova u prostorijama nove talijanske legacije večernju zabavu s odabranim programom. Predstavljaće se jedan Labišev odabrani pozorišni komad, a u predstavi će učestvovati i sam g. markiz Kuzani uz prijateljsko i kolegijalno učešće gđe baronese Kun, Juristovskog, austrougarskog konzula i g. Dževad beja, sekretara poslanstva otomanskog carstva”. Diplomate su stanovale u privatnim kućama u Katunskoj i Dvorskoj ulici, pa je postojala potreba izgradnje svoje zgrade za potrebe misije. U proljeće 1905. postavljen je kamen temeljac na sjeverozapadu Cetinja u Novoj varoši, koja se naglo širila. Ondašnja štampa opširno izvještava o početku radova na italijanskoj legaciji. “Na povoljnom mjestu, iznad stana Vojne muzike je prošle godine položen kamen temeljac velikoj i modernoj zgradi za Kraljevsko poslanstvo na Cetinju. Od 14 dana na ovamo, došli su mnogobrojni radnici, koji su uveliko otpočeli rad na građenju ove zgrade i sporednih prostorija. Zgrada poslanstva će odmah na ulazu u prijestonicu zadičiti ovaj kraj Cetinja” (“Ustavnost”, 20. april, 1906). Radovi na zgradi poslanstva su prekinuti 1906, a nastavljeni 1909. godine. “Kako se radovi užurbano obavljaju to izgleda da će ovo prelijepo zdanje sigurno biti gotovo za veliki Jubilej. S toga molimo Boga da ne dođe opet do nečesovijeh prekida kao ranijih godina. No po svoj prilici će ovoga puta biti bolje nafake”“ kaže se u dopisu Ministarstva unutrašnjih djela od 23. marta 1909. Zgradu je projektovao italijanski arhitekta Koradini. Zdanje je sastavljeno od glavne i sporedne zgrade, koje su spojene pasarelom. Ulaz zgrade je pokriven lijepim trijemom, što sa mansardnim prozorima i dimnjacima naglašava krovnu konstrukciju i čitavom eksterijeru daje poseban naglasak. Prostrani park u kojem je izgrađeno tenisko igralište, ograđeno metalnom ogradom, predstavlja jednu od najljepših cetinjskih mikrolokacija. Poslije Andrea Karlote di Riparbela (1906 – 1908) na Cetinje je došao izvanredni poslanik i opunomoćeni ministar baron Nikolo Skviti, o čemu izvještava “Cetinjski vjesnik” od 2. avgusta 1908. “Njihova kraljevska Visočanstva Knjaz Gospodar i Knjaginja Milena blagovoljeli su juče u 11 časova prije podne primiti u audijenciju g. barona Skvitija, talijanskog poslanika i njegovu gospođu suprugu”. Baron Skviti “ozbiljna, od svih poštovana ličnost, istovremeno ubijeđeni pristalica politike Trojnog saveza” je kao doajen diplomatskog kora na Cetinju, prilikom krunidbenih svečanosti predao kralju Nikoli poklon. “Ovdašnji diplomatski kor darovao je Visokom slavljeniku Njegov reljef – sliku u srebru, a pozadi srebrne platne gravirana su imena sviju članova diplomatskog kora”. Od 1913. do 1915. izvanredni i opunomoćeni ministar Italije u Kraljevini Crnoj Gori bio je Negrif Kambiozo, zatim do 1916. Romano Avecana, koji je tu funkciju obavljao kod kralja Nikole u izbjeglištvu. Od 1918. do 1921. u Neju kod Pariza, markiz Paolo de Montanjari bio je posljednji italijanski diplomata akreditovan pri crnogorskom Dvoru. TURSKA: Uspostavljanje diplomatskih odnosa između Porte i Crne Gore, ovako je propratio “Glas Crnogorca”, 27. oktobra 1879: “U prošli utornik stiga je u pratnji svojijeh sekretara i pisara g Halid – Bej, vanredni poslanik otomanske Porte pri Dvoru Nj. V. Knjaza. Na što se g. Halid – Bej sjutra – dan odmorio i učinio uobičajenu posjetu našem ministru spoljašnjih poslova, imao je čast da ga u zvaničnu audijenciju primi Nj. V. Knjaz, po postojećem ceremonijalu”. Tom prilikom je Halid – Bej rekao: “Moj uvaženi Gospodar blagovolio je akreditovati me kod Vašeg Visočanstva kao punomoćnog ministra i vanrednog poslanika”. Knjaz Nikola je otpozdravio: “Budite uvjereni da od moje strane ništa ne želim toliko kao da se uspostave prijateljski odnosi između moje zemlje i Otomanske imperije”. Novi poslanik je te večeri bio “na teju”, a sljedećeg dana Knjaz je u njegovu čast priredio svečani ručak. Knjaz Nikola je “daleko nadmašivao svoje ministre oštrinom pogleda, spretnošću i sposobnošću balansiranja”, pa je i prema Turskoj imao pragmatičan odnos i nastojao naročito s njom da uspostavi što bolje i normalnije odnose. Od 1881. do 1884. Tursku je na Cetinju predstavljao minister – rezident Riza – Beg, a poslije njega, do 1889, opunomoćeni ministar Dževat – Paša, a potom Sejfulah. ——————————————————————————– U sastavu austrougarske legacije – katolička crkva Zgrada austrougarskog poslanstva, rađena po projektu dr Josipa Sladea, u stilu bečke secesije, svojom monumentalnošću obogatila je urbano tkivo Cetinja. Specifičnošću se prilično odvaja od ostalog arhitektonskog sklopa. Rađena je od tesanog kamena (fasada je kasnije malterisana). Dominiraju pravougaoni prozori i portali, a poseban akcenat fasadi daje uvučena terasa sa dva stuba iznad glavnog portala, na prvom spratu. Vrlo skladno djeluju natprozornici i bankovi, takođe obrađeni u kamenu. U sastavu zgrade izgrađena je rimokatolička crkva, čiji je portal u romanskom stilu, a prozori na sjeverozapadnom dijelu imaju neke gotičke elemente, sa vitražom, koji je, nažalost, uništen. Krov sa mansardom se uklapa u cetinjska potkrovlja. Oko zgrade je prostrani dvorišni park sa teniskim igralištem, a čitavo dvorište je ograđeno kameno – metalnom ogradom. ——————————————————————————– Pored puta za Lovćen nalazio se Golf klub Prije dovršenja zgrade poslanstva Kraljevine Italije prostor oko nje je korišćen za tenis i golf. “Ustavnost” br. 28. za 1906. pisala je: “Prošlog četvrtka je na poljani iznad novog italijanskog poslanstva, pored puta za Lovćen, otvoren Golf klub, koji je pod visokom zaštitom Knjeginje Prestolonasljednice. Oko 5 časova popodne pomenutog dana došao je svijetli Dvor sa članovima diplomatskog kora i damama gospode diplomata i mnogim otmenim gostima”. Nikola je za muftiju postavio čovjeka koji je uživao simpatije Barana sve tri vjere Dževat – paša je zamolio Knjaza da odobri “da može otkupiti od jednog privatnog vlasnika kuću za zgradu svog poslanstva”. Kuća, tipična cetinjska “na dvije vode” pokrivena ravnim crijepom, bila je vlasništvo vojvode Maša Vrbice. Knjaz je ustupio i poveću livadu, odnosno kultivisanu baštu s parkom. Prema pisanju “Glasa Crnogorca”, ovo je bio prvi slučaj da neka strana zemlja postane vlasnik nepokretne imovine u Crnoj Gori. Kao znak dobre volje prema muslimanima u svojoj zemlji, knjaz Nikola je imenovao muftiju za Crnu Goru i to je bio prvi muftija crnogorski državljanin. Povodom proslave rođendana Prestolonasljednika, kralj Nikola je juna 1912. za muftiju postavio Murtezu Karađuzovića “koji u velikoj mjeri uživa simpatije Barana sve tri vjere, te sa zadovoljstvom bilježimo da je ovo prvi slučaj da je muftija u isto vrijeme i crnogorski državljanin, koji će po spremi i agilnosti dostojno odgovarati ovom visokom položaju” (“Cetinjski vjesnik”, 20. jun 1912). Za vrijeme vladavine sultana Abdula Hamida, crnogorski suveren je dva puta posjetio Carigrad (1883. i 1889. godine). Sultan je knjazu Nikoli ukazao najviše državničke počasti i poklonio mu dvorac Emirgijan na Bosforu, rasnog arapskog konja i jahtu koja je kasnije nazvana “Rumija”. Hasan – Husni je bio šef turske misije na Cetinju od septembra 1888. do jula 1889. Bio je francuski đak i vojnu akademiju je završio u San Siru. Nakon njega, do juna 1891. poslanik je bio Ahmed Tefik beg. Najduži poslanički staž imao je general Ajdinoglu Ahmed Fevzi paša, koji je dužnost šefa turske misije na Cetinju obavljao od 1891. do 1908. godine. Za vrijeme svog službovanja proizveden je 1896. u čin paše. Uživao je naročitu naklonost crnogorskog Dvora. Njega je naslijedio Abdul Baki beg. Izvanredni poslanik turske carevine u Crnoj Gori tokom 1910. i dijelom 1911. bio je Sahredin Bej, a mjesto njega na Cetinje je “pristiga” Alfred Rustem, koga je kralj krajem decembra 1911. primio u zvaničnu audijenciju. Posljednji poslanik Turske Alil Bej bio je na Cetinju nekoliko mjeseci, do 26. septembra 1912. godine, kada je Crna Gora objavila rat Turskoj i kada su prekinuti diplomatski odnosi. “Pošto se turski poslanik g. Alfred Rustem bej nije zadovoljio odgovorom kraljevske vlade … u četvrtak poslije podne pošao je za Kotor. Tako su diplomatski odnosi između naše zemlje i njega prekinuti”, piše “Cetinjski vjesnik”. Turska vlada je navodno opozvala svoga poslanika zbog toga što se ne slaže “s držanjem svoga poslanika na Cetinju, kada je on prekoračio granice datih mu uputstava”. List sumnja da je poslanik to uradio na svoju inicijativu, “nego biće prije da je to učinio po nalogu iz Carigrada, pa kad im mahinacija nije upalila, onda sad peru ruke kao Pilat, bacajući svu krivicu na poslanika”. Crnogorska štampa, osjećajući kroz ova diplomatska nadmudrivanja “miris baruta”, piše: “Mi ne diramo ni u čiju vjeru, ni u čija nacionalna osjećanja … ali neka znaju da svačijem strpljenju ima kraja! I mali mogu mnogo učiniti kad im jači uzmu uslove života i napadaju njihov kućni prag. Hoćete li lijepo ljudski, tu smo, pa da živimo mirno, nećete li, junački ćemo se braniti tako, da će platiti i vaša koža, koju je grof Berhold i inače iznio na evropski pazar, da je tobože zakrpi”. Zvanično odnosi su prekinuti 7. oktobra 1912. godine, kada je “naš otpravnik poslova u Carigradu g. Plamenac, predao Porti notu, u kojoj je naglašeno da se pitanje između naše države i Turske, kao i prava onomašnje potlačene naše braće imaju riješiti oružanom rukom, te sljedstveno tome, napustio Carigrad”. Po legendi, projekat za francusku ambasadu u Egiptu završio je greškom – na Cetinju FRANCUSKA: Francuska je među prvim evropskim zemljama uspostavila diplomatske odnose sa Crnom Gorom i već je krajem 1878. godine akreditovan La Roa, francuski konzul u Skadru. Iste godine na Cetinju je boravio sekretar M. Pijati. Tokom 1880. Saint Quentin, kao otpravnik poslova, obavljao je dužnost prvog francuskog diplomatskog predstavnika na Cetinju. Naredne tri godine tu funkciju je obavljao baron de Montgascon, a u periodu od 1883 – 1884, taj status je u Crnoj Gori imao D`Avril. Kao minister – rezident od 1884. do polovine 1886. godine Francusku je na Cetinju zastupao Jules Scheffer (Žil Šefer). Isti status su potom, do 1891. godine imali Salvador Patrimonio, zatim od aprila 1889. do decembra 1890. Auguste Gerard. Kont Amelot de Chaillou (Amelo Šaju) bio je francuski minister – rezident na Cetinju od 17. juna 1891. do 11. decembra 1892. godine, a od decembra 1893. do marta 1895. godine mesje Denaut (Deno). Od aprila 1895. do 1898. šef misije bio je Pol Depre, zatim do 1900. De la Bulinier sa sekretarom Triberom, a naredne četiri godine na Cetinju je boravio francuski minister – rezident Fernand Souharte. Navedene diplomate vršile su konzularnu službu u Skadru i Dubrovniku, a kako nije bilo zgrade za francusko poslanstvo, uzimali su “pod ofit” privatne kuće. Iz arhivske građe vidi se da je protođakon Raičević prodao Legaciji Francuske Republike zgradu, pa “na vaše kuće koje ste prodali Legaciji R. F. imate platiti laktarine za tekuću 1900. godinu 19. f. i 43. novčića i to: na velikoj kući dvokatnici koja postoji u Katunskoj ulici a ima deset metara i 70 cm, po fijorina 11 i novčića 12, i na drugoj prilježuši koja je na ulici Baja Pivljanina ima 13 i 30 cm, po novčića 56 od metra”. O zgradi francuske legacije na Cetinju još žive razne legende, a najupornija je ona koja govori o “zamjeni projekata” u Ministarstvu inostranih poslova Francuske, tako da je na Cetinju izgrađena kuća namijenjena francuskoj ambasadi u Egiptu. Ondašnja štampa je, međutim, predano pratila gradnju i otklanja svaku sumnju. “Na najljepšem mjestu na Cetinju, u sredini prijestonice, u blizini Centralne pošte i Crnogorske banke, podiže se nova zgrada francuskog poslanstva. Ona će biti na uzvišici pored sadašnjeg poslanstva. Sudeći po velikijem pripremama i veličini sume novca određene od francuske vlade za tu zgradu, moglo bi se unaprijed reći da će po ljepoti, veličini i izradi nova zgrada francuskog poslanstva biti dostojna bogatstva prosvijećene Republike, ukusa njenih inženjera i zauzimljivosti za taj rad od strane francuskog poslanika pri našem Dvoru g. grofa Rene Serseja. Zgrada će na svaki način biti novi ukras prijestonice”, piše “Glas Crnogorca” iz 1908. godine. Grof Sersej je za svog službovanja na Cetinju (1904 – 1909), uz bogatu diplomatsku aktivnost, kao pragmatičan čovjek, imao velike zasluge što je na Cetinju podignuta “prijestonička ljepotica”, kako su francusku legaciju nazivali ljudi na Dvoru. Ministarstvo unutrašnjih djela se 30. avgusta 1908, dopisom broj 1100, obratilo Upravi varoši Cetinja: “Pošto se ovdašnji ministar (Sersej) obratio ovom Ministarstvu za posredovanje kod uprave opštinske u pogledu pitanja da im ona da zgradu francuskog poslanstva koja se gradi, staviti u livelu ulice Sarajevske koja ide iz Katunske ulice put Vojnog stana, ili ne, ovo je Ministarstvo imalo čast pitati Nj.V. Gospodara, da li ima što protiv tome da francuskoj legaciji to dozvoli, odnosno daruje zemljište, koje je potrebno i da se to liverisanje izvrši. Dok je francuski ambasador primao čestitke ispred poslanstva je svirana Marseljeza Njegovo V. Gospodar je blagoizvolio na to odgovoriti da nema nikakvih razloga zbog kojih se to ne bi učinilo, ali da se ta dozvola traži od Uprave opštine i ako ona to dozvoli, da mu neće to protivno biti”. Knjaz Nikola je bio raspoložen da se ustupi zemljište “Velikoj Republici”, ali da tu stvar “što prije treba iznijeti pred opštinskim odborom”. Naravno, nije dugo trebalo čekati na rješenje opštinske uprave. Opštinski odbor je na vanrednoj sjednici istog dana, 30. avgusta, donio rješenje: “Da se pomenuto zemljište ustupi francuskoj legaciji, kao da obzirom na to, što se zemljište ustupa jednoj prijateljskoj vladi, kao to, što će se ulica u kojoj postoji pomenuto zemljište dovesti pod liver i izvesti po prelijepom dostavljenom planu. Da se izašlje jedna komisija sastavljena od gospode odbornika u kojoj da uđe g. Marko Đukanović i Mićo Barović i da im se dodijeli opštinski pisar…”. Grof Sersej piše “uz zahvalnost i veliko razumijevanje vaše Vlade, nadamo se da će buduće zdanje, i onako vašu lijepu varoš ukrasiti”. Zgrada je završena 1910. godine, a u toj jubilarnoj godini, pominje se kao novi ukras prijestonice. U novopodignutoj zgradi francuskog poslanstva te godine je svečano proslavljen “narodni praznik Francuske republike, osvajanje Bastilje 14. jula. Grof Sersej, francuski poslanik, primao je u novoj zgradi poslanstva čestitanja od strane Dvora, Vlade, diplomatskog kora, mnogobrojnih naših velikodostojnika i odličnih građana. Za vrijeme čestitanja, pred poslanstvom je svirala vojna muzika Marseljezu”. Etjene Gaunderax, kao izvanredni i opunomoćeni ministar zastupao je Francusku na Cetinju od februara 1911. do maja 1912. godine, a naslijedio ga je u istom rangu Raymond Aynard do aprila 1913. godine. Posljednji akreditovani predstavnik Francuske na Cetinju do 1916. godine bio je Delaroche Vernet, koji je tu funkciju obavljao i u Neju kod Pariza, dok je crnogorski suveren bio u izgnanstvu. Francuska je prekinula diplomatske odnose sa Crnom Gorom 20. decembra 1920. godine. GRČKA: Grčka je prva balkanska zemlja koja je imala svog akreditovanog diplomatskog predstavnika u Crnoj Gori. Krajem decembra 1881. godine na Cetinje je došao Logotetis, kao politički agent grčkog kralja i stalni konzul. Njega je naslijedio Psilas. Već 1885. godine ukinut je Generalni konzulat Grčke u Crnoj Gori iz finansijskih razloga. Na insistiranje knjaza Nikole, preko crnogorskog diplomatskog predstavnika u Carigradu, Mitra Bakića, 1896, ponovo je uspostavljen konzulat, a Logotetis je funkciju generalnog konzula Grčke na Cetinju obavljao do 1902. Od 1903 – 1906. Grčku u Crnoj Gori zastupa Stamati Antonopulo u rangu diplomatskog agenta, a njega zamjenjuje do 1909. Gijom Fontana. U maju 1909. primljen je u svečanu audijenciju kod crnogorskog knjaza Evgenije Evgenijades, “koji je tom prilikom ispraćen do svog stana sa svim počastima koje pripadaju njegovom činu”. “Jelensko diplomatsko agentstvo” nije imalo vlastitu zgradu, već je bilo prinuđeno da uzme “pod ofit, i to dosta skup”, privatnu kuću. Prvo je koristilo dvokatnu kuću u Katunskoj ulici “za njene potrebe dosta prostranu i urednu”, a zatim običnu prizemljušu, sa krovom na dvije vode, čije je dvorište “umnogome zamjenjivalo nedostatak većih prostorija, posebno ljeti”. Tokom 1911. i 1912. otpravnik poslova Grčke na Cetinju je M. Camados, kada ponovo dolazi Evgenijades, sada u svojstvu ministra – rezidenta, pa opunomoćenog ministra. U januaru 1916. prilikom okupacije Crne Gore od strane Austrougarske, Evgenijades napušta Cetinje. Kralj Nikola je cijenio Evgenijadesa “vazda umjerenog i odanog prijatelja”, sa njim se sastajao i razgovarao dok je bio u izgnanstvu. Knjaz Nikola nije prihvatio ponudu Milana Obrenovića za uspostavu diplomatskih veza BUGARSKA: Knjaz Nikola je nastojao da uspostavi odnose sa suverenim balkanskim državama. Bugarski vladar, knez Aleksandar Batenberg, dolazi 1883. u posjetu Crnoj Gori. Crnogorski ministar inostranih poslova Gavro Vuković je 17. februara 1896. dao nalog Mitru Bakiću, crnogorskom diplomati u Carigradu, da preko bugarskog predstavnika u Turskoj, predloži Bugarskoj uspostavljanje diplomatskih odnosa sa Crnom Gorom. Bugarska je “veoma blagonaklono” prihvatila crnogorski predlog, uz uslov da se poštuje princip reciprociteta. S obzirom na loše materijalno stanje Crna Gora nije mogla otvoriti svoje predstavništvo u Sofiji, nego je predložila da diplomatske poslove obavlja poslanik u Carigradu. Knjaz Nikola je izrazio spremnost da za budućeg poslanika “prihvati rang i titulu kakvu sami žele”. Kako je Bugarska imala status polusuverene zemlje, njeni diplomatski predstavnici su bili u rangu generalnih konzula, a poslije sticanja suverenosti 1908. imali rang otpravnika poslova. Pod uticajem Rusije, Srbija i Bugarska su 19. februara 1897. sklopile sporazum, pod nazivom “Ugodba”. Iste godine Ugodbi je pristupila i Crna Gora. Početkom 1897. Bugarska je ustanovila diplomatsko poslanstvo na Cetinju, a diplomatski agent Spas Konstantinović, “sa svojom porodicom stigao je u našu sredinu”. Prema protokolu, knjažev ađutant Stanko Đurković dopratio je novog diplomatu u Dvor “paradnijem kolima i otpratio predstavnika bratske nam Bugarske”. Osim akreditiva, bugarski poslanik predao je crnogorskom suverenu i “autografsko pismo” knjaza Ferdinanda. Spas Konstantinović je premješten u Bitolj, a od 1903. do 1905. diplomatski agent Bugarske bio je Dimitri Rizov. Ovog “uglednog cetinjskog zeta” (oženio se Bosiljkom Vuletić, a vjenčao ih je knjaz Mirko) naslijedio je Andrija Tošev. U junu 1906. na Cetinju je akreditovan dr Nedeljko Kolušev u činu punomoćnika ministra, a Bugarska je diplomatsko agenstvo podigla na stepen prvoklasnog poslanstva. Prilikom svečanosti 1910. Bugarsku su predstavljali vladar Ferdinand Koburg, prijestolonasljednik Boris i poslanik Kolušev, koji je zajedno sa ostalim kolegama iz diplomatskog kora “vrlo živo i agilno učestvovao u svim svečanim manifestacijama”. Kralj Nikola je bugarskog diplomatu Koluševa odlikovao Danilovim ordenom I stepena sa lentom, a njegovoj supruzi poklonio skupocjeni album Knjaževe porodice sa posvetom. Bugarsko poslanstvo bilo je smješteno u privatnoj kući, vlasništvo vojvode Iva Radonjića u Dvorskoj ulici. Do prekida diplomatskih odnosa Crne Gore i Bugarske došlo je 1913. godine, kada je počeo Drugi balkanski rat, a Kolušev napustio Cetinje. SRBIJA: Pored pokušaja da dvije nezavisne balkanske zemlje, Crna Gora i Srbija, ranije urede diplomatske odnose, oni su uspostavljeni tek 1897. godine. Na Cetinje je u martu 1897. došao srpski potpukovnik Anđelković i knjazu Nikoli predao pismo knjaza Milana Obrenovića. Srpski vladar nudi crnogorskom Dvoru uspostavljanje diplomatskih odnosa i izražava želju da na Cetinje uputi svog poslanika “radi držanja dobre veze”. Srpski oficir je predao knjazu Nikoli Takovski orden, kojim ga je odlikovao srpski vladar. Ovu ponudu crnogorski suveren nije prihvatio. Prilikom posjeta knjaza Nikole Beogradu (1896) i uzvratne posjete Aleksandra Obrenovića Cetinju (1897), formalno je riješeno pitanje uspostavljanja diplomatskih odnosa dvije države. U aprilu 1897. na Cetinje je stigao Jevrem Velimirović, opunomoćeni ministar i izvanredni poslanik Srbije na crnogorskom Dvoru. Baron je tri dana zalud čekao da ga Nikola primi, a onda javio Bizmarku za incident Odmah su ga primili vojvoda Gavro Vuković, ministar inostranih poslova i knjaz Nikola. Njega je krajem iste godine, u istom rangu, zamijenio Aleksandar Mašin, koji je tu dužnost obavljao do aprila 1899. Njegovim odlaskom ostalo je upražnjeno mjesto diplomatskog predstavnika Srbije i Crne Gore sve do oktobra 1901, kada je Srbija akreditovala generalštabnog pukovnika Vasilija Antonića za izvanrednog poslanika i opunomoćenog ministra, a poslije njega Miloša Vasića. Vasića je, poslije puča u Beogradu 1903. godine, opozvao Petar Karađorđević. Sljedeće četiri godine nastupio je “diplomatski vakuum” u kojem Srbija nije imala svoga diplomate na Cetinju. Novopostavljeni srpski poslanik pri crnogorskom Dvoru Jovan Jovanović, opozvan je a diplomatski odnosi su prekinuti zbog Bombaške afere, da bi za vrijeme aneksione krize bio ponovo akreditovan. Njega je naslijedio i obavljao tu funkciju od 1909. do 1911. Todor Petković, kao otpravnik poslova. Mihailo Gavrilović je bio izvanrednik poslanik i opunomoćeni ministar pri crnogorskom Dvoru od 1915. godine, a naslijedio ga je Ljubo Mihailović. Otpravnik poslova Kraljevine Srbije pri Dvoru Kraljevine Crne Gore u izgnanstvu u Neju kod Pariza od 1917. do kraja 1918. bio je Tihomir Popović, koji je 15. decembra, u ime svoje vlade, predao notu “da prestaje funkcija diplomatskog predstavnika srpske vlade zbog ostvarenog ujedinjenja Crne Gore i Srbije na temelju zaključaka Podgoričke skupštine”. Time su prekinuti diplomatski odnosi. Srpsko poslanstvo bilo je smješteno u privatnoj kući Jovana Milunovića – Pipera (Katunska ulica 2). Kasnije je uzeta u zakup kuća Gavra Vukovića. U toj kući, preko puta Dvora, živio je kralj Petar Karađorđević, dok je bio u izgnanstvu i oženio se 1883. Zorkom, najstarijom ćerkom, kralja Nikole. SJEDINJENE AMERIČKE DRŽAVE: Prvi američki izvanredni poslanik i opunomoćeni ministar pri crnogorskom Dvoru bio je Džon Džekson. Njega je knjaz Nikola primio u audijenciju 30. oktobra 1905. godine. “Džeksona je dopratio i otpratio dvorskim kolima ađutant Nj. V. G. Milo Cerović. Propisane počasti odala je jedna četa stojeće vojske, a vojna muzika svirala je amerikansku himnu”, a sjutradan knjaz je za “visokog i rado viđenog gosta priredio dinee” u Dvoru, uz prisustvo diplomatskog kora i ostalih uglednih ličnosti, piše “Glas Crnogorca”. Poslije Džeksona (1905 – 1907) do 1915. godine smjenjivali su se američke diplomate, koji su bili nastanjeni u Atini i povremeno boravili na Cetinju, da bi obavljali “ionako nevelike poslove”: Rišmon Pirson, Džordž Mozes (urednik lista “Concord Evening Moniter”), Šurman, Džordž Vilijams. Za vrijeme egzila u Francuskoj, Dvor je održavao diplomatske veze sa SAD preko američkog ambasadora u Parizu Grejvsa Šarpa. Vlada SAD je 21. januara 1921. godine donijela odluku kojom se više ne priznaju crnogorski diplomatski i konzularni predstavnici, što je značilo prekid diplomatskih odnosa. NJEMAČKA: Njemačka je posljednja od evropskih zemalja uspostavila diplomatske odnose sa Crnom Gorom. Razlog tome je u nesporazumu. Baron Testa, ovlašćeni predstavnik Njemačke carevine trebalo je da crnogorskom knjazu preda primjerak Berlinskog ugovora i akreditive svoga vladara. Kako ga poslije tri dana čekanja na Cetinju niko nije primio, vratio se u Kotor i izvijestio kancelara Bizmarka o “diplomatskom incidentu na Cetinju”. Popuštanju zategnutosti diprinijele su ženidbe princa Danila sa njemačkom princezom Jutom i njemačkog princa Franca Batenberga sa princezom Anom, ćerkom knjaza Nikole. Knjaginjice su kritički pratile sviranje dvorskog pijaniste Hoencolernskog doma Posjeta crnogorskog Gospodara caru Vilhelmu u Berlinu (1905) ublažila je “zategnute i nerazjašnjene odnose” i uz razmjenu odlikovanja dva su vladara otklonila nesporazume, tako da je 1906. došlo do uspostavljanja diplomatskih odnosa Njemačke i Crne Gore. Prvi njemački izvanredni poslanik i opunomoćeni ministar u Crnoj Gori bio je Piligrimi Baltaci, šef jednog odjeljenja u Ministarstvu inostranih poslova u Berlinu. “Imenovanjem Piligrima za poslanika pri crnogorskom dvoru, car Viljem iskupljuje riječ koju je lanjske godine dao Nj. K. V. knjazu gospodaru” piše “Neue Frei Presse”. Prema arhivskim podacima iz 1907. vidi se da je “njemački ministar g. P. Baltaci zakonitim putem stekao pravo vlasništva na četiri kuće”, pritom se navode imena ranijih vlasnika, veličina i cijena kuća. Na Dvoru su, prilikom raznih svečanosti, organizovani prijemi za ugledne goste, uz obavezno prisustvo diplomatskog kora. Posredstvom poslanika Baltacia na Cetinju su gostovali njemački umjetnici. “Cetinjski vjesnik” od 25. maja 1909. piše: “Sinoć je bio koncert u Gospodarevom Dvoru. Koncertirao je čuveni njemački umjetnik na klaviru C. Libing, dvorski pijanista Hohencolernskoga doma. Prva tačka programa bila je Mondscheinnsonata od Betovena, koju je umjetnik uz veliku pažnju prisutnih izveo na opšte zadovoljstvo, tako da je na kraju pozdravljen aplauzom. I s ostalijem tačkama programa od Mendelsona, Šopena i Musorgskog, umjetnik je umio da zadobije slušaoce. Glavna su obilježja njegove vještine sviranja na klaviru preciznost, egzaktnost i savršeno proučena tehnika, što je tako svojstveno njemačkom duhu, ali osjećajna strana, koja bitno karakteriše slovensku dušu, kod njega dolazi na drugo mjesto. Gospodar je milostivo izvolio umjetniku ukazati svoju pažnju, izrazivši mu za vrijeme odmora dopadanje. Tako isto Njeno Visočanstvo knjaginja Natalija i knjaginjica Vjera, koje su kritički pratile umjetnikovo sviranje, odlikovale su istoga svojim zadovoljstvom. Između odmora gosti su služeni čajem, kafom, sladoledom i slatkišima”. Za potrebe njemačkog poslanstva služila je kuća Jovana Milunovića – Pipera. Po arhitekturi predstavlja standardnu cetinjsku kuću. Zidana je od kamena, malterisana, ima prizemlje, sprat i mansardu, a krovna konstrukcija je na dvije vode. Od 1910. njemački diplomatski poslanik na Cetinju bio je Henri Ekart (vol Eckardt), kojeg je crnogorski vladar neobično cijenio kao “ličnog savjetnika i trijeznog sudiju”. Ovaj poslanik je, uz princa Fridriha Maklenburga – Sterlica, predstavljao Njemačku prilikom krunidbenih svečanosti na Cetinju. Diplomatski odnosi između Crne Gore i Njemačke prekinuti su 10. avgusta 1914. godine. Dan kasnije Crna Gora je objavila rat Njemačkoj. |
Diplomatska poslanstva u kraljevini i knjaževini Crnoj Gori – Stanko Roganović, Marko Špadijer
Be the first to comment