Sve što čovjek može da učini za sebe je stalno vraćanje sebi.
B. Jovanović Pozivno pismo literature
Pozivno pismo literature – Književni notesi je nova knjiga crnogorskog književnika Borislava Jovanovića. Ona je na crnogorskoj književnoj sceni po mnogo čemu osobena. Nastajala je dugo, tokom skoro dvadeset godina – prvi tekst je zapisan 21. decembra 2005, poslednji 6. oktobra 2023. godine.
Knjiga je i tematski veoma raznovrsna. Njeno narativno tkivo se kreće od dokumentarnog beleženja određenih trenutaka preko nastojanja da se iskaže lično filozofsko-teorijsko viđenje raznih književnih pojava, tokova i mena do pokušaja da se odredi tačka gde se „sretaju moje estetsko i moje metafizičko oko“, kako autor piše na jednom mestu.
Pisana u formi fragmenata, knjiga Pozivno pismo literature je hronika „dnevnog bitisanja u književnosti“. Između dve vrste autobiografske književnosti, memoara i dnevnika, autor je odabrao dnevnik. Povodom toga, on je zabeležio: „Dnevnici su kao hitna pomoć. Čuvari trenutka. Podstrekači na neku njima znanu misiju.“
Zanimljiva je i struktura ove knjige. Unutrašnji raspored sastavnih delova podeljen je na uvodni deo (naslovljen „Od kraja ka početku“ pet poglavlja (I, II, III, IV i V Notes) i na završni deo (s naslovom „Knjiga u izlogu“). Kako i drama ima slična obeležja (prolog, pet činova i epilog), pažljivoj/pažljivom čitateljki/čitaocu ne može promaći da ovaj prozni rukopis i formalno ima obeležje drame. Ta paralela budi dodatne konotacije.
Fluidnost tekstova uslovila je žanrovsku neodređenost. Tako se u pripovednom tkivu ove knjige prepoznaju elementi dnevnika, književno-istorijskog letopisa, društvene hronike, eseja i filozofskog traktata.
Ipak, treba istaći – ovu razuđenu građu objedinjuje jedan važan momenat. Reč je o autorovom ubeđenju da je lepota (izraz koji označava osobinu ili svojstvo u estetskom smislu sklada) ono suštinsko u umetnosti i umetničkom stvaralaštvu. „Taj estetsko-esencijalni pogled ugradio sam i u moju recepciju književnosti uopšte“, ističe autor.
”Bilježio sam, i bilježio…”
U knjizi Pozivno pismo literature autor je i svedok, i učesnik događanja.
On promišlja o crnogorskoj književnosti nastajaloj kroz vekove. On beleži šta se dešavalo na crnogorskoj književnoj sceni od druge polovine 20. veka do danas. On se priseća svog „autografskog intimiteta i trajne korespodencije sa literaturom“.
Autor piše i o književnim delima koja su na njega ostavila naročit pečat. Posebno mesto daje filozofsko-religijskom spevu Luča mikrokozma Petra II Petrovića Njegoša. „Kao jedan od obrazaca literature uzimao sam, i uzimam, i dalje, Luču mikrokozma. Zašto? Zato što je sublimirana do moguće, esencijalne, kapilarnosti čovjekovog pogleda na svoje postojanje.“ Pažnju bude i autorovi redovi u kojima izražava lično negodovanje što ovaj veliki spev nije mapiran na pravi način: „Nije čudo, ali je veliki gubitak što Luča mikrokozma nije bila blagovremeno čitana i pročitana od nekoliko generacija crnogorskih pisaca.”
Tu su i autorovi zapisi o Filozofiji palanke Radomira Konstantinovića, potom, o delima Mišela de Montenja i Rolana Barta („Prvi, kao pisac, razbijač je književnih kanona prije pola milenijuma, drugi, razgrađivač književnih granica, kao teoretičar literature, u dugoj polovini 20. vijeka“), kao i o književnim opusima Pekića, Zamjatina, Kiša…
Borislav Jovanović se u ovoj knjizi pojavljuje u višestrukoj ulozi. On je hroničar, ljetopisac, proučavaoc, kritičar, stvaralac, pripovedač i polemičar, uvek zagledan u ono što predstavlja esenciju umetnosti i umetničkog dela.
Povodom toga, Jovanović je istakao: „Ja nijesam mogao odoljeti sve agresivnijem, sve učestalijem, orfejskom, unutrašnjem pozivnom pismu literature… Sinkretizmu njenog čitalačkog i spisateljskog glasa… Pozivno, motivaciono, pismo literature je došlo po svoje. Pretvoriti sve u literaturu, pa i samu smrt.“
”Crnogorska književnost je povijesni mikro univerzum prožet velikom nedovršenom poemom”
U dnevničkim storijama Borislava Jovanovića posebno mesto pripada crnogorskoj književnosti. Rasute po knjizi, te beleške osvetljavaju crnogorsku književnu scenu, njene učesnike i njihovo stvaralaštvo.
Jovanović piše o svom viđenju crnogorske književosti; o književnim delima i poetikama; o susretima i druženju s kolegama književnicima; o svom viđenju njihovog rada; o brojnim književnim večerima; o atmosferi koja je vladala na crnogorskoj književnoj sceni krajem dvadesetog i početkom dvadeset prvog veka; o odlikama mainstream-a crnogorske književnosti posle II sv. rata; o pesnicima druge polovine dvadesetog veka; o razvojnom putu romana u nacionalnoj literaturi; o značaju Lalića; o Novoj crnogorskoj književnosti i njenim predstavnicima; o autopoetičnosti i trendu stilskog pluralizma i žanrovskog i konceptualnog izraza, koji je pratio Novu crnogorsku književnost; o subotnjoj rubrici Libroskopija u Pobjedi u kojoj je za nešto više od desetak godina „objelodanjivana cijela jedna Biblioteka Montenegrina. Cio jedan obnovljeni Crnogorski duhovni tranzitorij. Cio jedan Crnogorski književni urbanitet“; o crnogorskoj periodici; o nastanku pojedinih – autoru posebno važnih – tekstova, koji su objavljeni u časopisima; o mestu književne kritike u Crnoj Gori; o razlozima zašto pojedine autorove pesme nisu mogle biti štampane u trenutku kada su nastale; o nastajanju svojih rukopisa; o ličnoj biblioteci („Ona je gradila mene i moju porodicu, mi smo gradili i čuvali nju“), itd.
Možda svoj odnos prema crnogorskoj književnosti autor najbolje sublimira ovom izjavom: „Crnogorskoj književnosti je potrebno makar pet dobrih, srednjo-evropskih, knjiga godišnje. Jedino tako će se doći do neke nove Luče mikrokosma.”
Pomeranje sopstvenog iskustva
Opisivanjem i analiziranjem fenomena u književnosti i umetnosti, Jovanović u književnom dnevniku Pozivno pismo literature zaokružuje lično viđenje prave književnosti. On deli stav Jevgenija Zamjatina da „samo ludaci, pustinjaci, heretici, sanjari, buntovnici i skeptici“ mogu da pišu pravu književnost.
Za Jovanovića, estetsko je fluid književnog teksta. On je i njegov temeljni aspekt. „To je semantičko-jezička neuhvatljiva magla prema kojoj se ne može biti ravnodušan. Magla koja otvara neke nespokojne i dubinske vidike. Ona je milionima kilometara daleko od transparentnog.“
Autor naglašava i da je estetsko, kao filozofska kategorija, uvrežen poetski znak i „spiritualna energija književnog teksta. Tu se istovremeno prepliću mitska i iskustvena analogija.“
Shvaćena na taj način, književnost postaje večni „monolog sa univezumom u univezumu“. Tome u prilog ide i autorov stav da se „duh književnog može objašnjavati samo njegovom neiscrpnom mogućnošću.“
”Udomio sam književnost, kao što je i ona mene”
„Sve što čovjek može da učini za sebe je stalno vraćanje sebi.“ To je jedno od brojnih autorovih promišljanja o apsurdnosti stvarnosti, ali i o apsurdu čovekovog trajanja na zemlji.
Otuda, izvesno, potiče i autorovo shvatanje biti književnog dnevika koji je vodio tokom dvadeset godina: „Pozivno pismo literature je […] lijepa, utopistička, pobuna protiv svega na ovom svijetu što dolazi od privremenosti našeg boravka tu đe smo, kao i od onog što kao mučnina dolazi od čovjeka čovjeku.“
Takvim viđenjem i tumačenjem, dnevnička hronika svakodnevnog bitisanja u književnosti, naslovljena Pozivno pismo literature, dobila je još jednu dimenziju. Ona je postala autentičan autorov dijalog sa sredinom u kojoj živi, sa samim sobom i s vremenom koje protiče.
Be the first to comment