| Između državnog neprijatelja i opozicionara uvijek je stavljan znak jednakosti I pored deklarativne spremnosti da prihvati legitimnost drugačijeg političkog mišljenja, nekadašnja crnogorska vlast je opoziciju uglavnom tretirala kao skup nečasnih ljudi, čije su političke namjere, u najmanju ruku, sumnjive i problematične. Iako je zvanično iskazivala nepristrasnost prema opozicionoj političkoj grupaciji koja je formirana 1906. godine, unutar crnogorske vlasti je postojalo uvjerenje da između državnog neprijatelja i opozicionara treba staviti znak jednakosti. Često je u službenoj komunikaciji izražavana sumnja u objektivnost i pouzdanost državnih službenika koji imaju veze sa opozicijom, a uobičajeno je bilo da policijska vlast nadležnom ministarstvu dostavlja detaljne izvještaje sa političkih skupova opozicione partije, i to sa intonacijom koja upućuje da je riječ o skupu kakve neprijateljske grupacije. Stav najviše državne vlasti da su protivnici knjaza Nikole neminovno protivnici narodnih (nacionalnih) i državnih interesa, predstavljao je opšti princip za definisanje svakog opozicionog djelovanja. Političko konfrontiranje s Gospodarom, čiji se patriotizam i državnička mudrost smatraju za neupitne vrijednosti, odmah je, po principu silogizma, dobijalo obilježje nepatriotske djelatnosti. Zato su u tadašnjoj crnogorskoj zvaničnoj štampi pokušavali običnom svijetu da objasne kakvih sve opozicionara ima u Crnoj Gori. Uglavnom, opozicionari su bili podijeljeni u dvije grupe: prvoj grupi su pripadali opozicionari koji su na “pogrešnu” stranu došli zbog sopstvene zablude i neznanja, a drugoj opozicionari koji su na suprotnu stranu prešli zbog nečasnih pobuda. U prvoj grupi, kako se govorilo, ima ljudi koji iskreno žele da pomognu svojoj domovini, ali ne znaju kako to da urade, dok su u drugoj grupi najobičniji “klasolovci i ordenolovci”, kojima politika služi za zadovoljenje ličnih ambicija i nemjerljive sujete. Da će crnogorska vlast imati muke s opozicijom, postalo je jasno samo nekoliko dana nakon verifikacije poslaničkih mandata prvog saziva Crnogorske narodne skupštine (oktobra 1906). Najviša zemaljska vlast, oličena u knjazu-gospodaru, prilično je bila iznenađena kada je spoznala da u parlamentu nema apsolutnu većinu, odnosno, da su na prvim parlamentarnim izborima pobijedili kandidati kojima Dvor nije bio naklonjen. U Dvoru su najprije bili iznenađeni kada je za predsjednika Skupštine izabran čovjek koji nije uživao knjaževu podršku, a zatim su bili naprosto zapanjeni kada su “nečesovi anonimusi” izglasali skupštinsku Adresu kojom se kritikuje rad vlade Lazara Mijuškovića. Uviđajući da knjaževska vlada nema podršku parlamenta, Gospodar je sugerisao njegovom predsjedniku da podnese ostavku, što je on i učinio (novembra 1906). Od prve sjednice parlamenta do ostavke Mijuškovićeve vlade prošlo je desetak dana. Nakon ostavke vlade koja je uživala podršku Dvora, knjaz Nikola je morao dati mandat za sastav nove vlade ljudima koji su imali podršku skupštinske većine. Najprije je za mandatara imenovao Marka Radulovića, čija je vlada trajala oko dva mjeseca, a zatim Andriju Radovića koji je bio na čelu vlade skoro koliko i Radulović. I jedan i drugi su podnijeli ostavke zbog opstrukcije rada vlade koja je vršena iz Dvora. Kada je i opoziciji i čitavoj Crnoj Gori pokazao da se bez njegove podrške ne može vladati, knjaz je raspustio Skupštinu, i zakazao nove izbore za oktobar 1907. godine. Njegova želja je bila da obezbijedi potrebnu skupštinsku većinu, tj. da iz Skupštine izbaci “Klubaše”. Želja knjaza Nikole da u narednom sazivu Skupštine ima većinu, ostvarila se. Na oktobarskim izborima apsolutnu pobjedu odnijeli su kandidati iza kojih je stajao Dvor (“Pravaši”), tako da je za sljedeće četiri godine vlada uživala podršku većine poslanika u Skupštini. U novom skupštinskom sazivu nije bilo nijednog člana Narodne stranke. To, naravno, nije bila slučajnost, već posljedica direktnog uticaja vlasti na izborni proces. U najvećem broju slučajeva taj uticaj se svodio na zastrašivanje birača. Postoje nepobitni dokazi da je i knjažev sin, princ Mirko, organizovao grupu batinaša, koja je “naoružana” toljagama, zastrašivala Cetinjane, i koja je nekoliko dana prije izbora demolirala kafanu gdje su se okupljale pristalice opozicione Narodne stranke. Ovakvi i slični pritisci, bili su dovoljni da se na izborima 1907. godine, slobodoljubivi i junačni Crnogorci većinski opredijele za “pravu stranu”. Ni naredni izbori, koji su održani 27. septembra 1911. godine, nijesu donijeli bitnije promjene. Tek je na posljednjim izborima, januara 1914. godine, Narodna stranka osvojila većinu poslaničkih mjesta. Prema tome, od kraja 1907. do početka 1914. godine, skupštinska većina je bila naklonjena Dvoru, što je omogućavalo knjazu (kralju) Nikoli da održi apsolutnu vlast. I Narodna skupština i Ministarski savjet bili su za sve to vrijeme samo instrument njegove lične vlasti. Naravno, Gospodarevi protivnci su tvrdili da ovakav sastav Skupštine nije rezultat izborne volje, već zloupotrebe represivnog i državnog aparata u političke svrhe. Nažalost, ova njihova tvrdnja je sasvim tačna, iako oni nijesu uspjeli doći do dokumenta koji dokazuje da je vlast uticala na rezultat izbora. No, jedan dokument iz 1908. godine, koji se odnosi na tok izbora iz prethodne godine, sadrži direktno priznanje lokalnog državnog činovnika o nedozvoljenom učestvovanju vlasti u izbornom procesu. Protestujući što je novčano kažnjen zbog privođenja jednog pripadnika opozicije, komandir Risto Damjanović u svojoj žalbi upravitelju Zetsko-brdske oblasti, navodi: “Poznato je Gospodinu Ministru unutrašnjih djela, da je prošlog ljeta sve činovništvo (u koje se i mi ubrajamo) i svi Crnogorci vjerni Gospodaru – najenergičnije i neumorno radili, da se neostvare one zle težnje i namjere bivšeg “Narodnog kluba” i da ne bi isti došli opet u Skupštinu – na novo izabrani, da stvaraju od Crne Gore što hoće i sebi grade ćefove, te krvlju stečene tekovine i slava crnogorska i krune dođe – Bože sačuvaj – na njihovo raspoloženje! Poznato je gospodinu Ministru da je ŐNarodni klubŐ vještim zavaravanjem okrenuo bio za sobom veći dio naroda, pa onda kako se moglo popravit da nije bilo kako je bilo… No, i nas je truda dosta ubilo, pa mjesto priznanja zar tako da se nagrađujemo plaćanjem globe?” Kao što se iz ovog pisma može zaključiti, vlast se direktno miješala u izborni proces, “popravljajući” koliko se najviše moglo, opredjeljenje i volju birača, nasuprot tome što je državnim činovnicima zvanično bilo zabranjeno da učestvuju u političkim borbama. No, izgleda da ovi izbori 1907. godine nijesu bili shvaćeni kao obična “bitka” za poslanička mjesta, već kao bitka za spas države, naroda i dinastije. Na sličan način svoje protivnike tretirali su i kasniji crnogorski režimi, izjednačavajući svoj opstanak na vlasti sa opstankom države i naroda. ——————————————————————————– “Glas Crnogorca” sugerisao je da treba glasati za one koji će odano služiti Gospodaru Neposredno prije održavanja izbora 1907. godine, u zvaničnom “Glasu Crnogorca” (br. 29) objavljen je tekst kojim se otvoreno sugeriše biračima da na predstojećim izborima daju glas kandidatima za koje se zna da će sa tradicionalnom crnogorskom odanošću služiti Gospodaru: – Mi se nadamo da se s ovim našim pogledima naš narod potpuno slaže, te da će dobro paziti, da pošalje u drugu Narodnu skupštinu ljude, koji će biti vjerni tumači i dostojni predstavnici njegovi; iznad svega pak ljude, koji ljube mir i slogu, i koji će se starom crnogorskom odanošću okupiti oko Prijestola našeg Uzvišenog Vladaoca, okolo iskušanoga Oca otadžbine, koji je na bojnom polju staru slavu crnogorskoga oružja potvrdio, koji je Crnu Goru proširio, preporodio i uveo u koncert jevropskih država. ——————————————————————————– Vlada i opozicija nikad se nijesu suštinski razlikovale Nekadašnjem crnogorskom režimu, koji je sebe poistovjećivao sa državom i narodom , a svoje protivnike smatrao ne svojim neprijateljima, već neprijateljima naroda i države, može se mnogo toga prigovoriti, ali mu se ne može poreći da je svoje političke protivnike dobro procijenio. Sumnja crnogorskog režima da bi opozicija, ukoliko kojim slučajem dođe na vlast, pokazala nedemokratski karakter i nesposobnost da riješi životna pitanja Crne Gore, potvrdila se poslije 1918. godine. Tada su nekadašnji grlati “borci za narodna prava” i demokratsku Crnu Goru pokazali još veći stepen političke netolerancije i nesposobnosti nego režim kralja Nikole protiv kojeg su se decenijama borili. Zato istorijsko iskustvo crnogorskog parlamentarizma između dva rata, kao i iskustvo crnogorskog parlamentarizma poznog 20. vijeka, može navesti na zaključak da između vladajućih i opozicionih partija u Crnoj Gori nema suštinskih razlika u shvatanju politike. Izgleda da sve crnogorske partije imaju isti stepen neodgovornosti prema sopstvenim političkim ciljevima, državi i biračima, samo što nijesu uvijek u prilici da tu svoju neodgovornost u potpunosti iskažu. U Crnoj Gori, može se reći, postoji nekoliko ideologija i nekoliko sistema obmanjivanja, ali postoji jedan, i samo jedan, bijedni politički mentalitet. |
Muke s opozicijom – Dr Živko Andrijašević
Be the first to comment