Porodični korijeni Džona Plamenca – Dr Branislav Marović

Poznati britanski istoričar političke misli i dugogodišnji profesor univerziteta u Oksfordu, član Britanske akademije, Džon Plamenac uvijek je naglašavao svoje crnogorsko porijeklo. Iz ideoloških razloga njegov rad je dugo bio gotovo nepoznat u Crnoj Gori.

U vrijeme Arsenija Plamenci vode samostalnu politiku i Beč ih smatra crnogorskim glavarima

Kada govorimo o Jovanu Petrovom Plamencu, profesoru Oksfordskog univerziteta, članu Britanske akademije, naučniku svjetskog renomea, bez kojeg se danas ne može napisati nijedna ozbiljna rasprava iz istorije političke misli, smatramo da je potrebno nešto reći i o njegovim korijenima, odnosno precima i o njegovoj postojbini – Boljevićima.
U Crnoj Gori postoji izreka “Kaži mi čiji je, od koga je, pa ću ti reći kakav je”. I zaista može se reći da Crnogorci nijesu u tome griješili. Poznavali su jedni druge i znali su i svoje i tuđe mane i vrline. Dovoljno je samo reći da se u Crnoj Gori nije moralo kazati prezime već samo ime i ime oca, što je bilo dovoljno za identifikaciju.
Boljevići se pod ovim imenom srijeću u turskim defterima iz 1521. i 1523. godine i Solovljevom popisu crnogorskih plemena iz 1592. godine. Drugo selo koje je bilo u sastavu plemena, Godinje – prvi put se pominje u povelji kralja Vladislava iz 1242. godine.
Povoljni geografski i klimatski uslovi omogućili su da se na teritoriji današnjih Boljevića i Godinja dosta rano razvije život. Najstariji stanovnici ovog prostora bili su Iliri sa područja Mijelske nekropole koji su pripadali plemenu Labeata, sa plemenskim sjedištem u Skadru. Poslije sloma ilirske države došla je rimska kolonizacija. Dolaskom Slovena na Balkansko poluostrvo, a naročito u doba dukljansko – zetske države od kraja X do kraja XII vijeka, preovladalo je slovensko stanovništvo i u krajevima oko Skadarskog jezera. U doba Nemanjića, Balšića i Crnojevića proces slovenizacije Crmnice bio je potpuno završen.
O istorijatu bratstva Plamenac i plemena Boljevići nećemo govoriti jer bi nas to daleko odvelo, ali ćemo našu pažnju skoncentrisati na istaknute ljude iz ovog bratstva i u vezi sa njima spomenućemo neke istorijske događaje.
Za pleme Boljevići prve podatke nalazimo u domaćem popisu kuća iz 1592. godine, kada je bilo 42 kuće. Prema kotorskom piscu Marijanu Bolici iz 1614. godine bilo je u Boljevićima 59 kuća, a u Godinju 25. Francuz Anri Dipre zabilježio je 1811. godine da Boljevići imaju 63 kuće, a Godinje 27. Godine 1865. imali su Boljevići 112 domova, a 1879. godine 110 domova sa 501 stanovnikom i 1899. godine 122 doma sa 598 stanovnika, pismenih je bilo 169 (153 muškaraca i 16 žena). Erdeljanović je 1910. i 1911. godine dao podatak da pleme Boljevići ima 222 domaćinstva. Između dva svjetska rata Boljevićka opština kojoj su pripadali Limnjani i Godinje imala je 410 domova sa 1936 stanovnika, što je činilo 20,90 odsto ukupnog broja stanovnika Crmnice u pomenutom periodu.
U Boljevićima su stara bratstva: Jovalekići, Vulekovići, Marovići, Lukšići, Radačići, Živanovići, Leković, Plamenci, Stojanovići, Ukšanovići, Đurišići, Petranovići i Popovići. Novodoseljena bratstva su: Đukanovići, Kaljevići, Klisići, Petrovići, Šainovići, Špadijeri, Markovići, Pekići i Šušter. U Godinju su stara bratstva: Lekovići, Nikači, Perazići i Velovići, i četiri doseljenika: Dabovići, Kusmuk, Perović i Raičević.
Dolazak Bogostinovića u Crnu Goru i učešće njihovog pretka Ivana na zboru zetske vlastele u Vranjini početkom septembra 1455. godine, gdje je sklopljen ugovor između vojvode Stefana Crnojevića i mletačkog providura Ivana Bolanija o zajedničkoj borbi protiv Turaka, Ivan Bogostinović je, prema predanju vatreno govorio o organizovanoj borbi protiv Turaka, da je providur Bolani primijetio da “govori vatreno kao da mu plamen iz usta izbija” i po tome, kažu, dobili su prezime Plamenac. Plamenci se u arhivskoj građi javljaju polovinom XVII vijeka, kada postaju moćno i poznato bratstvo bez čijeg se učešća nije moglo ništa rješavati u Crnoj Gori. Kada je njihovo bratstvo dalo vladiku Arsenija (1781-1784), ambicije Plamenaca postale su još veće. Za njegove vladavine Plamenci vode samostalnu politiku i nastoje da se bečkom dvoru predstave kao vodeći crnogorski glavari, što su zapravo i bili. Vladika Arsenije poslije Rufima Boljevića bio je drugi mitropolit i gospodar Crne Gore iz Boljevića.
Plamenci su se razgranali na više genealoških grana i ogranaka: Stevanoviće, Radoviće, Raičeviće, Markoviće kojima pripada Jovan Petrov, Laliće, Kostiće u Boki Kotorskoj u Radovićima Nikčeviće, Vukosavoviće – Beloviće.

Vrijeme vladavine crnogorskog kralja Nikole I period je najvećeg uspona bratstva Plamenac

Plamenci su dali plejadu znamenitih ličnosti – popa Raiča kojeg srijećemo u nekoliko dokumenata počev od januara 1711. godine, već pomenutog vladiku Arsenija, serdara Mojaša, koji se rano srijeće u dokumentima kao pop, zatim kao vojvoda, odnosno serdar 1740. godine, serdara Jovana, koji je predvodio Crmničane u čuvenoj bici na Krusima 1796, serdara (popa) Mila, kojeg prvi put srijećemo na Skupštini u Cetinju 6. avgusta 1808. u vezi zahtjeva maršala Marmona o otvaranju francuskog konzulata u Cetinju, serdara Marka, kojeg srijećemo u više dokumenata kao učesnika i predvodnika Crmničke vojske u napadu na Podgoricu 1832, popa Jova koji je predvodio takođe jedan dio Crmničke vojske u napadu na Podgoricu 1832.godine, Nika i Marka sinove popa Jova, protopopa Todora, popa Đura, popa Mihaila, Markišu – Njegoševog perjaničkog kapetana, serdara Tura, vojvodu Iliju, ministra vojnog i diplomate kralja Nikole I, o kojem postoji u narodu izreka “Sve se mijenja do volje božje i ministra vojnog”, serdara Rada Turova, plemenskog kapetana i konzularnog agenta u Skadru, serdaru Savu, Ića Petrova, komandira donjocrmničkog bataljona, Mitra Petrova, pravnika sa Moskovskog univeziteta i sekretara Ministarstva inostranih djela i diplomate u Carigradu, Pavla Ićova, šefa Štaba Primorskog odreda u Prvom balkanskom ratu, Sava Bogdanova, diplomatu Vladike Petra I, popa Savu, komandira crmničke garde 1853. godine, Mitra Belova, ratnika i junaka, nosioca Obilića medalje, Milutina Pavlovog, studenta Sorbone i profesora istorije umjetnosti, direktora Republičkog zavoda za zaštitu spomenika kulture Crne Gore i druge.
Kao što smo kazali Jovan Petrov pripada grani Plemenaca koja se zove Markovići, koji su poticali od kneza Marka sina Šćepana Jovanova. Marko je živio u Kolato koji se nalazi pored kolskog puta Virpazar – Sutorman – Bar. Knez Marko rođen oko 1680. godine spustio se pri Crmničkom polju blizu kasnije izgrađene željezničke pruge Bar – Virpazar. Ovaj kraj dobio je po njemu ime Markovići. Markovići se dijele na dva ogranka: uže Markoviće i Nikčeviće. Od kneza Marka bio je Šćepan od Šćepana Živan i Jovo, od Živana Gašo, Nikola i Drago, od Gaša Vojin, od Vojina Ivo, od Iva Jošo, od Joša Petar i od Petra Vojin, Jovan (Džon) i Marko.
Dobro je znao profesor Jovan (Džon) ko je i odakle je. Zato je nekoliko puta posjetio svoju postojbinu Boljeviće, kako bi se na licu mjesta, ponovo napajao i upoznavao sa istorijom svoga bratstva, plemena i Crne Gore, koju su stvarali njegovi preci nalazeći se dugo na samom vrhu crnogorske državne vlasti. Tu istoriju, njegovi preci su stvarali na dva načina: obično sa mačem u ruci, ali i sa diplomatskom tašnom u drugoj ruci. I jednu i drugu misiju uvijek su uspješno obavljali.
Period vladavine Nikole I knjaza i kralja Crne Gore 1860 – 1918. godine jeste i period najvećeg uspona bratstva Plamenac. Može se reći da je to bio zlatni period njihove moći kada crnogorska država stasava u međunarodno priznatu državu i doživljava svoje teritorijalno širenje i ekonomski uspon. Na dvoru Nikole I Petrovića i u najvišim organima državne vlasti koji se upravo u tom periodu formiraju nalazilo se devet Plamenaca. Jedan od njih vojvoda Ilija, ministar vojni služio je vjerno i kao ratnik i kao diplomata pola vijeka Nikolu I. Na čelu Ministarstva vojnog ostao je praktično 26 godina. Sa ovako dugim stažom vjernosti Nikola I nema ni jednog visokog saradnika. Plemanci u ovom periodu zauzimaju položaje od onih najbližih, najintimnijih i najličnijih, kao što su ađutantski poslovi, do komandira vojnih jedinica, predsjednika Vlade, ministra prosvjete, spoljnih, unutrašnjih i vojnih poslova, diplomatskih predstavnika i načelnika Privrednog odjeljenja. Svi se oni ističu ne samo svojim obrazovanjem koje su stekli u Crnoj Gori ili po evropskim centrima (Beču, Moskvi, Parizu), već i kao snažne i vrijedne ličnosti koje ostavljaju duboke istorijske tragove svojim djelovanjem na istorijskoj pozornici Crne Gore. Kasnije kao penzioneri dvojica od njih ostavili su svoje memoare koji su od značaja za istorijsku nauku.
U tim burnim i teškim vremenima, kada su mnogi položili svoju glavu na oltar slobode, nije se zaboravljalo ni na knjigu, ali za nju nije bilo dovoljno vremena. Boljevići nijesu oskudijevali u pismenim ljudima. Vidjeli smo koliko su samo Plemenci dali popova i obrazovnih ljudi.

Otac Džona Plamenca bio je kandidat za diplomatskog predstavnika Crne Gore u SAD

Od prvih devet osnovnih škola koje je osnovao u Crnoj Gori knjaz Danilo jedna je bila u Boljevićima, a druge dvije takođe u Crmnici. Kod Crmničana, kao uostalom i kod drugih Crnogoraca, uvijek je bila prisutna želja i potreba za znanjem i školovanjem. Kada su im takvi uslovi bili ostvareni, kakve je imao profesor Oksfordskog univerziteta Jovan Plamenac, onda su se oni vinuli eto do samih vrhova nauke.
Ovom prilikom potrebno je nešto reći o Petru Plamencu, ocu Jovanovom. Govorićemo o njemu kao javnoj, političkoj ličnosti koja se javlja u političkom životu Crne Gore 1906. godine, kada je postavljen za načelnika Odjeljenja za narodnu privredu Ministarstva unutrašnjih djela. O njegovim biografskim podacima veoma malo znamo. Rođen je 1872. godine u Boljevićima, a umro je 1954. godine i sahranjen u Boljevićima. Završio je u Beču istovremeno veterinarski i pravni fakultet, a kasnije agronomiju u Francuskoj. Bio je jedan od prvih školovanih domaćih veterinara u Crnoj Gori. Odjeljenje narodne privrede formirano je 1902. godine. U toku svog rada Odjeljenje je pružilo veliku pomoć, stručnu i finansijsku, unapređenju privrede posebno poljoprivrede. Ono je pravno regulisalo materiju iz oblasti privrede, odnosno poljoprivrede i veterinarstva.
Dalji politički život Petra Plamenca može se pratiti u diplomatiji Crne Gore, kada je imenovan za konzula u Skadru između 1907. i 1910. godine. Iz Skadra naimenovan je 22. marta 1912. godine za otpravnika poslova u Carigradu. Plemanac je prekinuo diplomatske odnose Crne Gore sa Osmanskim carstvom u Prvom balkanskom ratu 7. oktobra 1912. godine, kada je Porti predao notu i kada je njegova funkcija prestala, a zatim je odmah napustio Carigrad.
U toku Prvog svjetaskog rata Plamenac je ministar spoljnih poslova u vladi divizijara Janka Vukotića, kao predstavnik Klubaške stranke kako se deklasirao. Iz njegovog rada i ranije i kasnije jasno se vidi da je Plamenac bio jedan od najodanijih kralju Nikoli. Ispred austrougarske vojske Plamenac je zajedno sa kraljem Nikolom napustio Crnu Goru. Krajem juna 1916. godine crnogorska vlada u Neiju šalje Plamenca, kao svog delegata da sa italijanskim ministrom spoljnih poslova Soninom pregovara o nabavci hrane za Crnu Goru.
U emigraciji kralj Nikola i crnogorska vlada borili su se ne samo za stvaranje svojih oružanih snaga i za finansijsku i ekonomsku obnovu Crne Gore već i za njeno političko i diplomatsko snaženje. Predstavnici Crne Gore i njen suveren branili su prava i isticali zahtjeve Crne Gore kao nezavisne države. Cilj im je bio da Crnoj Gori osiguraju položaj savezničke države ne samo formalno, već i stvarno. U svom radu nailazili su na mnogobrojne smetnje i otpore, prikrivene i otvorene. Intrige, diskriminacija, omalovažavanje i nepovjerenje prema kralju Nikoli bili su prisutni na svakom koraku.

Četničke „crne trojke” krajem rata su se sve češće obračunavale sa crnogorskim zelenašima

Na ovim izborima crnogorski federalisti ne samo da nijesu ponovili svoj raniji uspjeh, već su doživljeli politički poraz. Dobili su samo jedno poslaničko mjesto. Najznačajniji uzrok odvajanja glasača od federalista bio je nedosljedna, sporazumaška, nenačelna politika vođstva stranke, koje je napustilo borbu za federativno uređenje države i koje je sklapanjem sporazuma sa Radićem priznao postojeći pravni poredak. Na listi Radićeve Hrvatske seljačke stranke izabran je za poslanika Sekula Drljević, pa su se u Skupštini Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca našla dvojica crnogorskih federalista.
Poslije okupacije Crne Gore od strane Italije, Petar Plamenac se javlja aprila 1941. godine kao član odbora za pisanje memoranduma Crnogorske federalističke stranke kojim se vođstvo stranke obratilo vladi u Rimu, tražeći da prizna i svečano proklamuje nezavisnu Crnu Goru pod italijanskim protektoratom na osnovu Londonskog ugovora iz 1915. godine, a da za crnogorskog kralja dođe princ Mihailo sin kneza Mirka. Teritorija te nezavisne Crne Gore koju su tražili crnogorski federalisti trebala je da se prostire od rijeke Neretve do Mata u Albaniji sa Metohijom i Sandžakom. Iluzije crnogorskih federalista o proširenju granica buduće države ubrzo su propale, jer je 18. maja 1941. Musolini sa Antom Pavelićem potpisao ugovor o razgraničenju Italije sa nezavisnom Državom Hrvatskom. Italija je ankentirala Boku Kotorsku i Dalmaciju.
Petar Plamenac je bio član Privremenog administrativnog kvaliteta, a poslije njegovog ukidanja 18. maja 1941. bio je član Savjetodavnog vijeća Crnogoraca (Konsulta). Vijeće je imalo šest članova. Petar je 5. jula podnio ostavku na ovo članstvo zbog toga što su Plav i Gusinje djelovi Crne Gore pripojeni Albaniji.
Kada se Crnogorska federalistička stranka pocijepala na dva dijela, Plamenac je pripadao separatističkom dijelu vođstva stranke. Smatralo se da je Plamenac anglofilski orjentisan. Plamenac je u ime Crnogorske federalističke stranke javno istupao protiv narodnooslobodilačkog pokreta. Za račun italijanskog okupatora Plamenac je pokušao da pregovara sa predstavnicima Glavnog štaba narodnooslobodilačkih i partizanskih odreda Crne Gore i Boke u Martinićima 26. oktobra 1941. godine. U septembu 1944. godine napustio je Cetinje i odbjegao u Katunsku nahiju kako bi se sklonio od četničkih “crnih trojki” koje su se sve češće obračunavale sa zelenašima.

Plamenac: Nikola nije ni za što odgovoran, njega optuživati znači griješiti savjest

U operacijama NOVJ za oslobođenje Cetinja, Plamenac je zaroboljen sa ostalim vodećim ljudima Crnogorske federalističke stranke.
Plamenčevo učešće u radu Privrmenog administrativnog komiteta i u Konsulti biće glavna tačka optužnice pred Vojnim sudom vojne oblasti drugog udarnog korpusa, što će mu donijeti kaznu od 10 godina zatvora. Međutim, kaznu nije do kraja izdržao pa je već krajem 1946. bio na slobodi.
Govoreći o sebi kao političaru Petar Plamenac kaže: “Kao političar pripadao sam u Crnoj Gori grupi slobodoumnijih ljudi. Ljevičarske ideje bile su mi oduvijek simpatične… Simpatisao sam s Liberalnom i Klubaškom strankom: branio njene prvake, kada su bili u nevolji, pomagao im da se izvuku, i najposlije doprinio da u zemlji, bar po broju, predstavljaju najjači faktor.”
O svojim odnosima sa kraljem Nikolom I, naročito dok je bio ministar spoljnih poslova, Plamenac piše: “Kao ministru spoljnih poslova Crne Gore davao (misli na kralja Nikolu I – primjedba B.M.) mi je takvu slobodu, da mogu slobodno reći da sam, od aprila 1913. do kraja avgusta 1915, ja sam bio nezavisni šef spoljne politike moje zemlje… i da od 1913. godine nije imao (misli na kralja Nikolu I – primjedba B.M.) od mene tajne u politici.”
I poslije ostavke na dužnost ministra spoljnih poslova, koja je uslijedila, kako kaže Plamenac “Protiv kraljeve volje, ostao sam kod njega u milosti”.
O tim poslovima koje je obavljao kao ministar spoljnih poslova Plamenac smatra: “Za sve ono što se u tom međuvremenu dogodilo, ja imam da odgovaram sa mojim nekadanjim drugovima – ukoliko ovi to budu htjeli. Kralj Nikola nije nizašto odgovoran. Teretiti njega, ma za šta bilo, znači griješiti savjest.”
Život ljudski bilo pojedinaca ili manjih ili većih njegovih skupina pa i naroda kreće se nekom izlomljenom cik – cak linijom. U jednoj istorijskog etapi on se penje i doživljava uspon, dok u drugoj stangira ili opada, što je sasvim razumljivo, jer to ne zavisi samo od prirodnih zakona koji tu ravnotežu odražvaju, već i od mnogih drugih okolnosti i uslova. Plamenci su, kako smo vidjeli, u jednom dugom periodu bili u usponu i dostigli najveće visine koje može postići čovjek ovog našeg crnogorskog podneblja.
Cijeneći njihova djela koja su ugradili u ukupni razvoj i napredak crngorskog društva i države moramo im i ovom prilikom izraziti našu zahvalnost.