Nastavljamo sa predstavljanjem knjiga dr Radomira R. Milovića iz dijela njegovog naučnog opusa prikazanog kroz “POSEBNA IZDANJA”. Deseta knjiga je BANJANI I BOKA istorijski i antropogeografski doticaji – Nikšić, 2018.
Ako kliknete na link POSEBNA IZDANJA možete pogledati koje su knjige do sad predstavljene.
SADRŽAJ
UVOD
Razloga da se pozabavimo vezama Banjana, starog plemena i određenog geografskog prostora u zaleđu Boke, situiranog na vjerčitim razmeđima država, vjera i naroda i Boke Kotorske, znamenitog kutka južnog Jadranskog primorja, drevnog zaliva i značajnog geostrateškog i kulturološkog prostora za široko okruženje, imamo mnogo.
Geostrateški položaj jednog i drugog kraja, demografske i istorijske okolnosti, upućenost naroda na saradnju i istorijske poduhvate, ostavili su nam mnogo pisanih tragova o vezama i saradnji Boke i Banjana. Nalazimo ih u znamenitim arhivima Venecije, Rima, Zadra, Kotora, Herceg Novog i Perasta.
Narodni memorati i predanja opominju nas na jako izražene veze ljudi ovih krajeva. Od političkih odnosa, koje su nam nametali ratovi nekadašnjih moćnih zemalja Evrope, do naglašenih privrednih i trgovačkih veza, Banjani i Boka su vazda bili bliski.
Nije Boka mogla opstati samo od mora i onoga što je ono donosilo. Njoj su trebali i zagorski/primorski krajevi s one strane Lovćena i Orjena. Ona je iz njih crpila privrednu snagu, ali i nacionalno – oslobodilačke ideje, koje je ugrađivala u svoje projekte nacionalnog i socijalnog oslobođenja.
Naše kazivanje o odnosima Banjana i Boke u proteklim vremenima počeli smo prikazom istorijske građe, koja prije svega u mletačkim izvorima prati ovaj prostor počev od druge polovone XV vijeka pa sve dok je Repiblika Svetog Marka vladala Bokom i značajnim dijelom Sredozemlja.
Dobro su nam došla i mnoga pisma Vuka Popovića – Vuku Karadžiću, iz kojih se mogu sagaledati stvari vezane za burne dane banjskog kraja sredinom XIX vijeka, i udio Boke u ovim zbivanjima.
Nijesmo zaobišli ni epsku poeziju koja prati Banjane i Boku u određenom vremenskom razdoblju. Pozabavili smo se i nekim demgrafskim procesima koji se tiču oba kraja, privrednim i trgovačkim vezma, građevinskim i arhitektonskim uticajima Boke na Banjane, itd.
Ako ovo bude imalo svjetlosti bačene na burnu prošlost dva susjedna i bliska prostora, nešto smo i učinili.
RECENZIJE
Banjani mogu biti zadovoljni objavljenim radovima o njima i njihovoj prošlosti, posebno posljednjih godina, radovima Radomira R. Milovića. Mladi naraštaj, posebno oni koji stasavaju van Banjana, ali, i njihovi potomci zahvaljujući radovima R. Milovića kojima se pridružuje i ovaj rad koji oslikava mobilnost, vještinu opstajanja i postojanja u složenim istorijsko – političkim prilikama u datom vremenu Banjana sa susjednim teritorijama mogu se ponositi svojim precima znajući ko su odakle su i od koga potiču, izgraditi poštovanje prema precima nastojeći da ih budu dostojni. Rad Banjani i Boka – istorijski i antropogeografski doticaji je rad koji pruža obilje mjerodavnih podataka, posebno za XVII i XVIII vijek, koristeći, prije svega, primarne izvore – objavljenu arhivsku građu, ali ni malo manje značajne druge izvore posebno za XIX vijek pisma Vuka Popovića upućena Vuku Karadžiću, kao i objavljene radove na razne teme vezane za Banjane i Boku. Znatan dio rada posvećen je i boravku i djelovanju hajduka u XVII vijeku iz Boke. Arhivska građa Istorijskog arhiva Kotor, koji je dio Državnog arhiva Crne Gore Cetinje je za period vladavine Venecije od (početka XV do kraja XVIII vijeka ) uz arhivski odsjek Herceg Novi (za kraj XVII i XVIII vijeka) je ne samo za Boku Kotorsku nego i njeno zaleđe neiscrpni izvor podataka, koji su obilno korišćeni u ovom radu. Prikazujući u radu istorijska zbivanja u Banjanima i Boki Kotorskoj i ističući njihovu međusobnu povezanost dokumentovano je oslikano kada, zašto i zbog čega je bila ta dugogodišnja upućenost jednih na druge. Rad Banjani i Boka obuhvatio je, koliko su izvori iz kojih je crpljeni podaci pružali, gotovo sve aspekte života u datom vremenu. Značajno mjesto u radu posvećeno je istaknutim Banjanima, ali i onima koji su svojim radom zaslužili da ih Banjani ne zaborave. Vjerodostojnosti i vrijednosti rada znatno doprinose date napomene i spisak zbornika objavljene arhivske građe i literature, što pruža mogućnost onima koji žele da se opsežnije upoznaju sa nekim segmentom navedenim u radu, ali i da ih podstaknu i na dalja istraživanja, posebno o međusobnim uticajima i u kojim sverama života su bili najprisutniji i mijenjali društveni život i kulturu življenja prostora kojima je rad posvećen. Objavljivanje rada Radomira Ristova Milovića Banjani i Boka – istorijski i antropogeografski doticaji sa zadovoljstvom će dočekati ne samo Banjani i Bokelji, već i svi oni koji žele upoznati bogatu prošlost naših krajeva, zasnovanu na brojnim relevantnim podacima datim pregledno i iskazano lijepim našim jezikom.
Herceg Novi, maj 2018. god.
Viši arhivista u penziji
Marija Crnić Pejović
Rukopis studije dr Radomira R. Milovića, „Banjani i Boka, istorijski i antropogeografski doticaji” predstavlja nesporno novo i pouzdano sagledavanje viševjekovnih odnosa između ova dva entiteta – Banjana i Boke. Ti odnosi su prezentovani, pored kraćih napomena na početku i završnih konstatacija na kraju, kroz tri cjeline – uvodne „Geostrateški i istorijski okvir”, sa osam podnaslova, zatim – Prvi dio „Banjani i Boka na tragu istorijskih izvora i istorijskih radova”, sa dvadeset pet podnaslova, i najzad, drugi dio „Banjsko – bokeške paralele i doticaji”, sa dvanaest podnaslova. Ono što ovoj studiji daje prepoznatljivi naučni karakter, to je da je cjelovito utemeljena na pouzdanim izvorima – istorijskim, antropogeografskim, lingvističkim, beletrističkim. Ti izvori sežu od početka XV vijeka, do na pomol XX vijeka, dakle punih pet vjekova. Autor je naročito koristio raznolike mletačke izvore, potom dubrovačke, narodno stvaralaštvo vezano za hajdučko – uskočki pokret u Boki, zatim putopise, prepisku, onomastiku, sjećanja znamenitih ljudi. Posebno je dat osvrt na to što su u tim teškim vremenima značili za banjski živalj Perst, a naročito Risan. Uz to dati su i kraći portreti banjskih prvaka, naročito onih iz XVII vijeka; zatim portreti onih ličnosti koji su svojim djelima ostavili nezaboravna svjedočanstva o tim vremenima i tim relacijama, poput risanskog svještenika Vuka Popovića, naučnika i političara Lazara Tomanovića, mitropolita Mitrofana Bana, sveštenika Leontija Ninkovića i dr. U ovoj studiji, izvjesno, u odnosu na dosadašnja istraživanja, detaljno je i potpunije sagledan položaj Banjana i okolnih plemena u XVII vijeku, kada su se desila dva krvava rata – Kandijski (1644– 1669) i Morejski (1684–1699 ), kada su Banjani i dalje ostali pod okrutnim okupatorom – Turcima. U analitičkom postupku naglašena je istorijska uloga Manastira Kosijereva u vezi sa odnosima sa Primorjem; zatim učešće Banjana u značajnim istorijskim događajima u 19 vijeku, poput Grahovačke bitke iz 1858., Omer – pašinih pohoda na Crnu Goru (1852, 1862), te konačno oslobođenje od turske vlasti (Vučedolska i druge bitke, 1876–1878) i konačnog prisajedinjenja Banjana Crnoj Gori. Gledano u cjelini, ova nova studija dr Milovića, predstavlja vidan pomak u razumijevanju i turske i mletačke uprave kroz vjekove, kako u zaleđu Boke Kotorske, gdje su i Banjani, koji su autorova osnovna pozornost, tako isto i same Boke i čitavog zaobalja, koje njoj gravitira. Vrijednost ove studije je i njen stilsko – jezički prosede, koji je jasan, prijenčiv, čak i literarno izričit. Ona je obogaćena i vrijednom izvornom dokumentacijom i fotografijama.
Prof. dr Živko Đurković
Slobodan N. Kovačević
Be the first to comment