Nastavljamo sa predstavljanjem knjiga dr Radomira R. Milovića iz dijela njegovog naučnog opusa prikazanog kroz “POSEBNA IZDANJA”. Dvanaesta knjiga je BANJANI U ISTORIJSKIM IZVORIMA od Karlovačkog mira do berlinskog kongresa (1699-1878) Nikšić, 2020.
Ako kliknete na link POSEBNA IZDANJA možete pogledati koje su knjige do sad predstavljene.
SADRŽAJ
UVODNA RAZMATRANJA
MOTIVI ZA SAGLEDAVANJE POMENA BANJANA U XVIII I XIX VIJEKU
Opredijeljenje da Banjane kao plemensko teritorijalni entitet stavimo pod lupu arhivskih pomena XVIII i XIX vijeka, nastalo je iz činjenice što su XVIII i XIX vijek druga polovina vlasti osmanskog carstva u više od četiri vijeka vladavine našim krajevima (1465–1878). Period druge polovine osmanske vlasti nominirali smo od Karlovačkog mira 1699. do Berlinskog kongresa 1878. godine. Oba znamenita događaja su se i te kako ucrtala u istoriju Banjana. To je približno dvovjekovni period (1699–1878.) banjske istorije. Mogli bi ga podijeliti u dva dijela. Prvi je period od Karlovačkog mira 1699. do epohe Petra I Petrovića, tj. do 1800. godine. Drugi period je do Berlinskog kongresa 1878. godine. Uvažavajući ove istorijske okolnosti i naš prilaz je tako sistematizovao istorijsku građu iz ovog dvovjekovnog perioda. Banjane u istorijskim izvorima iz druge polovine osmanske vlasti (1699–1878), predstavili smo kroz četiri dijela. To su:
–Prvi dio: Banjani u istorijskim izvorima od Karlovačkog mira do epohe Petra I Petrovića (1699–1800).
–Drugi dio: Dinastija Petrović Njegoš i Banjani u poslanicama, pismima i istorijskoj građi (1799–1878).
–Treći dio: Banjani u istorijskim izvorima od epohe Petra I Petrovića do Berlinskog kongresa (1800–1878).
–Četvrti dio: Banjani u istoriografskoj, antropogeografskoj i putopisnoj građi s kraja XIX i početka XX vijeka.
Smatramo da će četvoro djelna prezentacija Banjana kroz istorijsku građu dati adekvatan prikaz starog plemena u drugoj polovini osmanske vlasti. Dio dokumenata isčupan iz arhiva Evrope toga vremena, poslužiće svima koji će se ovim prostorom ubuduće baviti.
Ovo je bio i osnovni motiv za naše opredjeljenje da se bavimo ovim prostorom.
Ovo nas je navelo da rad ima naslov „Banjani u istorijskim izvorima od Karlovačkog mira do Berlinskog kongresa (1699–1878)”.
Dva znamenita događaja iz evropske istorije omeđili su nas u ovoj našoj arheografskoj sagi Banjana. Takođe opredijelili su da na kraju Banjane, kao nahiju u okviru Osmanskog carstva u posmatranom periodu 1699–1878. stavimo u administrativno– teritorijalne jedinice carstva.
Od pada Novog u mletačke ruke Banjani su se 1687. našli u okviru kadiluka „Bekija novska” – Ostatak Novoga, sa sjedištem u Nikšiću. Oni će ođe ostati do sredine XVIII vijeka i nešto duže – (1775), kada se ovako javljaju u istorijskim izvorima. Od tada do bitke na Grahovcu, 1858. svi Banjani su bili u kadiluku Nikšić, koji je naslijedio raniji kadiluk – Ostatak Novoga.
Dio Banjana, koji je ostao van Crne Gore 1859. odlukom Carigradske konferencije, ostao je i dalje do 1865. u Nikšićkom kadiluku. Tada su nastali novi kadiluci (1865) – Trebinje i Bileća.
Najveći dio Banjana je tada ostao u ranijem Nikšićkom kadiluku, a i u kadiluku Bileća. Tako je bilo do izbijanja Hercegovačkog ustanka 1875. kada je formiran Sandžak Gacko sa djelovima: Gacko, Bileća, Trebinje, Nikšić, Piva, Banjani. U ovom kratkom vremenu 1875–1878, Banjani su bili u okviru ove organizacione cjeline.
Pošto je epoha našeg arheografskog posmatranja Banjana (1699–1878), smatramo da je trebalo dati osnovne elemente o banjskoj upravno–administrativnoj pripadnosti u okviru Osmanske države. Naša arheografska pretraga vezana je za taj period.
U hronološkoj podjeli posmatranog perioda (1699–1800– 1878), istakli smo kao posebnu cjelinu udio dinastije Petrović– Njegoš, s obzirom na značaj pisanih komunikacija Banjana i crnogorskih gospodara, od epohe Petra I pa do Berlinskog kongresa (1799–1878). godine.
Sagledavanje Banjana u svijetlu arhivske građe kroz dva vijeka banjske prošlosti popunili smo i dijahronim viđenjem ovog perioda od strane dobronamjernih istoričara, putopisaca i drugih spisatelja. Njihove opservacije saopštene, uglavnom, znatno poslije aktuelnih događaja, dobro će doći da se arhivski podaci što bolje shvate i istoriografski iskoriste.
Na kraju mogli bi zaključiti da je, svakako, ograničen broj istorijskih izvora koje smo dali u radu zamašan kada se ima u vidu geografska i demografska veličina Banjana.
Još da kažemo da se pomeni u istorijskim izvorima odnose na široki krug motivacija. Tu su pomeni vezani za značajne istorijske događaje, ali ponekad i za beznačajna zbivanja. Pominju se pojave i ličnosti koje u njima učestvuju. Mjesto događaja su nekad Banjani, a nekad pak udaljeni krajevi, ili je pomen invokacija događaja ili ličnosti, najčešće kroz prepisku pojedinaca. Banjani se u pomenima javljaju kao plemensko–geografski entitet, a ličnosti koje se pominju su nekad jako prepoznatljive iz istorijskih izvora, tradicije, epske poezije, a nekada su neznani ljudi.
U pomenima se javljaju svi onomastički oblici o čemu ćemo još nešto reći nadalje. Smatramo da će ovakav prilaz sagledavanju prošlosti Banjana u dva vijeka turske vladavine ovim krajevima, biti doprinos impozantnom skupu istorijskih izvora koji prate Banjane od prvog pomena u Dubrovačkom arhivu 1319. godine.
Ovim radom autor se sa zadovoljstvom pridružuje podsjećanju na sedmovjekovni jubilej banjske arheografije.
Ne zaboravimo da se pomeni Banjana u pisanim istorijskim izvorima kroz viševjekovlje istorije ovga plemena nalaze u trezorima najvećih evropskih arhiva: Dubrovnika, Venecije, Rima, Vatikana, Beča, Zadra, Moskve, Carigrada, ali i u prestižnim domaćim arhivskim zbirkama Cetinja, Kotora, Perasta, Herceg Novog. Neka i završetak ovog teksta bude naš prilog pomenu ovog značajnog jubileja.
RECENZIJA
Radomir Milović, Banjani u istorijskim izvorima
od Karlovačkog mira do Berlinskog kongresa (1699–1878)
Rukopis Dr Radomira Milovića, Banjani u istorijskim izvorima od Karlovačkog mira do Berlinskog kongresa (1699–1878) opsežna je studija o jednom plemensko teritorijalnom entitetu. Autor se veoma stručno odlučio za hronološke odrednice 1699. i 1878. godinu. Naime, 1699. godina predstavlja jednu veoma bitnu prekretnicu u istoriju Osmanskog carstva. Od te godine, poslije zakljućenja Karlovačkog mira prestaje dalji prodor Osmanlija u Srednju Evropu. Osmansko carstvo se od tada bori da očuva svoje teritorije. Balkan je bio od posebnog strateškog značaja jer su Habzbutška monarhija i Mletačka republika podrivale moć Osmanlija pomoću balkanskih naroda. Poslije Požarevačkog mira (1718) Mletačka republika gubi svoju ulogu na Balkanu. Ona više neće voditi ni jedan veliki rat sa Osmanlijama. Mjesto Mletačke republike balaknski hrišćani od tada svoju sudbinu vezuju za Rusiju. Zašto ovo ističemo? Upravo iz razloga da pokažemo kako je autor ove studije imao težak i izazovan zadatak da iz obilja izvora, mletačke, austrijske, ruske i osmanske provinijencije izdvoji izvore koji su od značaja da bi se pratila uloga jednog plemena u ovom slučaju Banjana u oslobodilačkoj borbi koju je vodila Crna Gora ali i kako se zakulisana diplomatija velikih sila refl ektovala na Banjane.
Prvi dio studije obuhvata izvore vezane za Banjane od 1699. do epohe Petra I (1800). Drugi i treći dio hronološki obuhvataju period od 1800. do 1878. godine. U četvrtom dijelu predstavljeni su Banjani u istoriografskoj, antropogeografskoj i putopisnoj građi s kraja XIX i početka XX vijeka, dakle poslije ulaska Banjana u sastav Crne Gore. Rukopis knjige obogaćen je sa 57 priloga na kraju koji čine faksimili značajnih dokumenata, karte, odlomci iz štampe, a svi su dragocjen prilog izučavnju Banjana.
Osim arhivskih izvora, autor ove studije u izvore o Banjanima uvrstio je i izvode iz literature i štampe, što doprinosi da se istorija Banjana sagleda po postulatima savremene nauke. lako je autor u sagledavanj prošlosti Banjana koristio primarne istorijske izvore nije se upustio da naslovu svoje studije da naslov Istorija Banjana ili pak Banjani u navedenom hronološkom okviru. Razlog se naslućuje u činjenici da je autor pretendovao da sakupi sve poznate izvore za Banjane i da oni posluže istoričarima od struke kao motivacija za dalja istraživanja. Ovaj rukopis je više nego što autor ističe u naslovu Banjoni u istorijskim izvorimo… jer osim sakupljenih izvora autor, iako ne po struci istoričar daje uz svaki izvor iscrpne komentare da mu mogu pozavidjeti mnogi istoričari. To je dokazao i nizom monografi ja na istorijsku tematiku koje je objavio ranije. Ljubav prema svom zavičaju očigledno je usađena u srce Radomira Milovića i on mu se sa ovim rukopisom kao i sa prethodnim studijama odužio prvo na naučan, a zatim i na svaki drugi način. Nadamo se da će se njegov trud znati cijeniti i poštovati. Ovaj rukopis je samo dijelom motivisan lokal patriotskim razlozima ali napominjemo da su na prvom mjestu naučni motivi.
Na kraju, iz svega gore navedenog može se zakljućiti da rukopis Dr Radomira Milovića Banjani u istorijskim izvorima od Karlovačkog mira do Berlinskog kongrsa (1699–1878) predstavlja značajan prilog sagledavanju prošlosti Banjana, kao dijela Crne Gore ali i crnogorske istorije uopšte zato ga sa zadovoljstvom preporučujemo za štampu.
Nikšić, 22.X 2019.
Prof.dr Nada Tomović,
Filozofski fakultet Nikšić
Be the first to comment