Nastavljamo sa predstavljanjem knjiga dr Radomira R. Milovića iz dijela njegovog naučnog opusa prikazanog kroz “POSEBNA IZDANJA”. Trinaesta knjiga je ISTORIJSKO – ONOMASTIČKE TEME (koautor Kosto Perišić) Nikšić, 2020.
Ako kliknete na link POSEBNA IZDANJA možete pogledati koje su knjige do sad predstavljene.
SADRŽAJ
PREDGOVOR
Istorijsko – onomastičku sagu o širokom prostoru sjeverozapadnog dijela Cne Gore, složili smo u tri dijela.
Ovakvu podjelu uslovio je prostorno – vremenski odnos spisateljske građe i tradicionalno – istorijskih okolnosti.
Istorijski onomastikon širokog prostora sjevero – zapadnog dijela Cne Gore preselili smo na uže prostore Banjana i Rudina / Oputne Rudine. Ovo smo uradili zbog niza istorijskih i sociogeografskih razloga, koji su ovom krajiškom prostoru dali posebno mjesto u radu. Iz širokog prostora posmatranog onomastikona, došli smo do dva entiteta prepoznatljive antropogeografije i onomastike i njihov istorijski i onomastički prikaz, dali u zasebna dva dijela rada.
Spregu između prvog dijela rada koji istorijsko-onomastički tretira široki prostor Crne Gore i izdvojene antropogeografske i onomastičke cjeline Banjana i Oputne Rudine, prikazali smo istoriogeografskim radom koji se bavi ovim prostorom ,,na limesu”. Držali smo ođe prostorni i, svakako, vremenski kontinuitet praćenja prostora, izuzetne istorijske, etnološke i antropogeografske vrijednosti.
U radu smo održali prostorno – vremenski kontinuitet sagledavanja istorijske, etnološke, antropogeografske, a prije svega onomastičke slike širokog antropogeografskog kruga izuzetne vrijednosti, koji je odigrao značajnu ulogu u tvorenju novovjekovne Crne Gore.
Shodno rečenom rad smo podijelili u tri cjeline:
– Prilog istorijskoj toponomastici dijela Crne Gore;
– Banjani i Rudine na limesu – krajište na tromeđi Osmanskog carstva, Mletaka i Dubrovnika;
– Tragom prepoznatljive toponimije Banjana i Oputne Rudine.
Mislimo da je ovo dobra matrica u povezivanju istorijskog onomastikona i njegove sprege sa aktuelnim, kako u dijelu prostornog smještaja onomastičke priče, tako i u dijelu vremenskog poimanja onomastikona od prvih pomena do danas.
Rad bi trebao da bude doprinos u sagledavanju toponomastikona kraja od prvih pomena do današnjih dana.
RECENZIJA
Dr Radomir R. Milović – Mr Kosto V. Perišić
ISTORIJSKO – ONOMASTIČKE TEME Nikšić 2020
Sa zadovoljstvom sam se prihvatio obaveze da sa nekoliko rečenica propratim i recenziram objavljivanje studije autora dr Radomira Ristovog Milovića i mr Kosta Vasovog Perišića ISTORIJSKO – ONOMASTIČKE TEME.Teme se, izvjesno, svojom sadržinom i kvalitetom najbolje same predstavljaju svojim korisnicima i javnosti. Za kompleksniji analitički prikaz i naučno stručnu ocjenu jedne ovakve studije bilo bi potrebno znatno više prostora i potpuniji osvrt drugačije namjene, za svaki segment. To će vjerovatno učiniti znalci ove materije po mjeri onih koji prate razvoj i stvaranje u ovoj oblasti i sami učestvuju u tome preko odgovarajućih časopisa, listova i drugih medija naučnog informisanja kada ova studija nastavi svoju misiju i vijek u našim javnim i ličnim bibliotekama.
Autori su u istorijskom onomastikonu prostora sjevero–zapadnog dijela Crne Gore fokusirali uži prostor Banjana i Rudina/Oputne Rudine. To je bilo neophodno zbog niza istorijskih i sociogeografskih razloga. U fokus svojih naučnih analiza stavili su dva entiteta prepoznatljive antropogeografi je i onomastike i dali njihov istorijski i onomastički prikaz. Spregu između prvog dijela rada, koji istorijsko-onomastički tretira široki prostor Crne Gore i izdvojene antropogeografske i onomastičke cjeline Banjana i Oputne Rudine, prikazali su istoriogeografskim naporom koji se bavi ovim prostorom,,na limesu”. U radu su iskazali prostorno–vremenski kontinuitet sagledavanja istorijske, etnološke, antropogeografske, a prije svega onomastičke slike širokog antropogeografskog kruga izuzetnih vrijednosti, koji je odigrao značajnu ulogu u novovjekovnoj Crnoj Gori. Monografi ja je napisana na 365 strana. Rad je podijeljen u tri cjeline:
– Prilog istorijskoj toponomastici Crne Gore;
– Banjani i Rudine „na limesu” – krajište na tromeđi Osmanskog carstva, Mletaka i Dubrovnika;
– Tragom prepoznatljive toponimije Banjana i Oputne Rudine.
Po mišljenju autora ovakvu podjelu uslovio je prostorno – vremenski odnos spisateljske građe i tradicionalno – istorijskih okolnosti. Bogata istorijska prošlost ovog prostora, geostrateško određenje, populacija, arheografski izvori, bogati onomastikon, prije svega u dijelu toponimije dovoljan su razlog da se istorijska toponimija ovog širokog područja stavi pod svjetlost analitičko–sintetičkih sagledavanja i promišljanja. Rad je nastao, po kazivanju autora, u želji da se na osnovu istorijskih izvora, sagleda toponimija na diјahronom kanalu analitičkog sagledavanja i toponomastički korpus, iz davnih vremena dovede u vezu sa savremenom toponimijom kraja. U prvom dijelu su prezentovali istorijske izvore dubrovačke, mletačke i turske prevenijencije, s naglaskom na elemente istorijske toponimije posmatranog prostora.
Druga cjelina rada je analitičko-sintetička pretraga toponomastičkih pomena u istorijskim izvorima. Autori su nas od istorijske toponimije doveli do aktuelne. Kroz nekoliko cjelina autori su se dotakli istorijskih, geografskih i geostrateških aspekata, vremenskog uticaja, istorijskih izvora i i složene onomastičke. Dat je sažet pregled dosadašnjih istraživanja ove oblasti po geografskim cjelinama i autorima radova. Autori su svoja saznanja fundirali na sledećim elemetima:
– Značajnom broju arhivskih izvora sačuvanih u raznim arhivima dubrovačke, mletačke, turske i duge provinijencije;
– Bogatoj tradicionalnoj baštini koju čine legende, predanja, narodni memorati;
– Epskim pjesmama;
– Istoriografskim radovima zapaženih istoričara, koji su se bavili istorijom ispitivanog prostora;
– Monografskim i antropo-geografskim radovima;
– Arhivskoj i istoriografskoj građi koja se tiče oslobodilačkih procesa u ovim krajevima tokom XIX vijeka.
Od kasnog srednjeg vijeka kada po istorijskim izvorima autori naučno prate i proučavaju ovaj prostor, ovdje se mnogo toga promijenilo. Vječito krajište i razmeđe, mijenjalo je svoje gospodare: Nemanjiće, Balšiće, bosanske kraljeve, Kosače, Pavloviće, pa onda Osmansko carstvo četiri vijeka. Sve se ovo dešavalo uz budnu pažnju i strateške interese dvije mediteranske republike: Dubrovačke i Mletačke. Posmatrani prostor je u značajnom vremenskom toku bio na granici već stasalog Crnogorskog principata / vladikata. Sve što se na razmeđu istoka i zapada dešavalo od dolaska Turaka ovdje, na najdramatičniji način prelamalo se preko ovih krajeva. Tu su ustanci, bune, ratovi (Kandijski i Morejski). Devetnaesti vijek je pun događaja koji su plemena ovoga kraja vodili ka podlovćenskoj Crnoj Gori.
Napomenimo da je geostrateški položaj širokog dubrovačkog i bokeškog zaleđa, otvorio prostor Banjana i Rudina prema notarskim kancelarijama i sudsko-administrativnim institucijama, pa su ljudi, prostor i događaji ušli u pisana akta koja su se do danas sačuvala u arhivskim zbirkama: Dubrovnika, Venecije, Zadra, Rima, Beča, Kotora, Perasta, Herceg Novog, i svakakako crnogorskih arhiva. Zahvaljujući ovoj činjenici danas Nikšićani, Grahovljani, Banjani, Drobnjaci, Pivljani, Oputnorudinjani i drugi znaju mnogo o svojoj prošlosti. Više nego iko sa širih prostora. Stanovnici ovih krajeva bili su očigledno postrek i povod da se o njima dosta piše, a pisari blizu: tu po Boki Kotorskoj i Dubrovniku. Svakako, burna istorija je defi nisala nivo ove spisateljske znatižeelje i potrebe, od strane revnosnih skribofi la Mediterana. Bilo je svakako, o ovim krajevima pisanja i na drugim stranama: Beču, Rimu, Berlinu, Moskvi, Carigradu.
U zasebnom poglavlju autori su dali neke relevantne podatke o Banj anima, s posebnim osvrtom na bitne geo-kulturne odrednice koje se tiču ovog prostora u vrijeme travunsko-dukljanskih kneževina i županija srednjeg vijeka. Napravili su prikaz veza Banjana sa rudinskom Bilećom, s obzirom na administrativno-političku ulogu, koju je ova imala u širem regionu Hercegovine, u zadnjim godinama osmanske vlasti. Zavidno mjesto u radu našlo je poglavlje koje se bavi istorijskim Rudinama. Viševjekovni boravak rudinjskih i kasnije oputnorudinjskih stočara, na planinskim vrletima Zelengore i Volujaka, u mnogome je zavisio od čuvenog druma (Via Ragusa), koji je prolazio preko rudinjskih kamenjara, i spajao moćni Dubrovnik sa zaleđem, u kojem su postojale vlaške župe i vlaške skupine. Od čuvenog srednjovjekovnog druma koji je povezivao Dubrovnik, Trebinje, Bileću, Ključ, Čemerno, Foču i dalje od Ključa se odvajao jedan putni pravac i povezivao Lipnik, Ravno, Lebrčnik, Brštevac, Volujak, Kručicu, Štirno, Javorak, Ulobić, Vučevo.Katunari planina od Ulobića do Lebrčnika, kao i mještani sela Brljeva i Mratinja, tim putem su ljeti išli u Gacko. To je istovremeno i put kojim Rudinjani jave svoja stada, koji imaju katune Vlasulju i Smrekovac na Volujaku. Autori su se dotakli problema o Rudinjskim katunarima i njihovom načinu života, od umnine do planine, dotakli su se, toponomastičkog kompariranja dijela Oputne Rudine i, po predanju, starog maleševskog katunskog prostora na teritoriji današnjeg pivskog sela Ravno, uz osvrt i na uticaj rudinske toponimije na planinske prostore Volujaka. Istakli su vjekovima građene veze, uspostavljene katunskim načinom života, između rudinske umnine, đe su im bile torine i zimska staništa, i prostora Volujaka, đe su provodili ljeta. Svakako da je ovakav način života ostavljao pečate na polju toponomastike prostora, što je, rezultiralo, prividno sličnoj toponimiji ova dva, relativno udaljena kraja. Vjekovi su na pomenutim katunskim arealima ostavili i iscrtali toponomastičke biljege u vidu toponima kao: Rudinski put, Rudinjski klanac, Vraćan-poljana, Kokotov brijeg, Radova Glavica, Boškovo katunište,Jankovića do, Mitrov grob i dr.
Riječju, knjiga ISTORIJSKO – ONOMASTIČKE TEME plijeni erudicijom, analizama ogromne građe i činjenica, obiljem odabranih primjera, oštroumnim zapažanjima, ljepotom stila i jezika. Naša obaviještenost raste sa stranice na stranicu, kroz cijelo djelo, do samog kraja. Naime, monografi ja je podjednako prijatna za čitanje i kada autori kritički sagledavaju složenu toponimističku problematiku, jer u svemu su odmjereni i umjereni. Monografija ISTORIJSKO – ONOMASTIČKE TEME ubjediljivo otkriva rijetko uspjeli spoj – izvora, obogaćenom slojevitošću analize trezvenošću i nepristrašnoću opšteg suda, preciznošću iskaza, kulturom povezivanja činjenica i odlične istorijske i geografske dokumentacije (oko 170 publikacija) i (30 kartografskih i dokumentacionih priloga). Njen poseban značaj je u tome što ona dolazi u vrijeme kada se u Crnoj Gori čine napori da se ovoj problematici prilazi na naučan i kreativan način. Ona će doći kao podstrek i drugim nadarenim autorima da se posvete istraživanjima Crne Gore i tako se stvori bogat naučni i kulturni fond koji će poslužiti kao osnova za uspostavljanje zdravih temelja njenog društvenog razvoja.
Za ovo, recenziranje, želim i mislim da mogu uz punu ličnu i naučnu odgovornost i savjest da istaknem samo tri kvalifi kacije ove monografi je koje uz najstrožu kritičku ocjenu ne mogu doći u pitanje.
Prvo, opštedruštvena aktuelnost sa stanovišta upoznavanja složenih promjena. Ova i njoj slične monografi je, u mjeri koliko ih umješno učinimo više poznatim i dostupnim stručnoj i široj javnosti, mogu valjano doprinijeti trajnim društvenim ciljevima. Mislimo da je ovo dobra matrica u povezivanju istorijskog onomastikona i njegove sprege sa aktuelnim, kako u dijelu prostornog smještaja onomastičke priče, tako i u dijelu vremenskog poimanja onomastikona od prvih pomena do danas. Rad bi trebao da bude doprinos u sagledavanju toponomastikona kraja od prvih pomena do današnjih dana.
Drugo, studija ima širu, trajniju edukativnu i informativnu vrijednost. Ovakva djela se dugo stvaraju i pripremaju. U okviru ove problematike, pred čitaocima se razotkriva panorama istorijskih i prilika na omeđenom prostoru, ali i šire i ona postaje zanimljivija i sadržajnija ne ukoliko je više priče nego ukoliko je više činjenica, i detalja. Autori su pokušali na objektivan i cjelovit način, dati istorijsku retrospektivu od istorije Starog vijeka pa do našeg doba. Autori su prezentovali savremene podatke i trendove u nauci. Relevantni podaci aktuelizovani su prema reprezentativnim i pouzdanim publikacijama i drugim provjerenim izvorima. Nema podataka ni pregleda koji neće imati ne samo istorij skoinformativnu već i aktuelnu vrijednost.
Treće, posebna karakteristika i vrijednost monografi je ISTORIJSKO – ONOMASTIČKE TEME jesu stil i način obrade. Pisano je naučno, stručno ali po izrazu ilustrovanosti veoma čitljivo, privlačno i zanimljivo. Svi na jednom mjestu mogu naći svojevrsni presjek stanja i valjane poglede saznanja i promatranja složenih procesa.
Riječju, autori su uradili impozantan posao koji ima složenu dimenziju i nemjerljivu težinu. Njihov poduhvat i efi kasnost zamjenjuju angažman jednog komplesnog naučnog tima. Rukopis pozitivno ocjenjujem i preporučujem za objavljivanje.
Nikšić, 14. 4. 2020. godine
Recenzent:
Prof. dr Miroslav Doderović
Be the first to comment