Nastavljamo sa predstavljanjem knjiga dr Radomira R. Milovića iz dijela njegovog naučnog opusa prikazanog kroz “POSEBNA IZDANJA”. Deveta knjiga je PIVA I BANJANI istorijski, antropogeografski i onomastički doticaji – Podgorica, 2018.
Ako kliknete na link POSEBNA IZDANJA možete pogledati koje su knjige do sad predstavljene.
SADRŽAJ
UVOD
MOTIVI ZA SAGLEDAVANJE ISTORIJSKIH, ETNOLOŠKIH, ANTROPOGEOGRAFSKIH I
ONOMASTIČKIH PROŽIMANJA I DOTICAJA PIVE I BANJANA
Da se pozabavimo odnosom Pive i Banjana u istorijskom, etnološkom, antropogeografskom i onomastičkom smislu, podstaklo nas je više faktora. Doticaji i prožimanja ova dva geopoltička entiteta kroz minule vjekove njihove istorije toliko su naglašeni, da je opredjelenje za ovakvo sagledavanje, došlo naprosto samo po sebi.
Piva i Banjani, već vjekovima opredijeljeni kao plemenski entiteti, u širokom krugu prostora koji baštini geo-stratešku odrednicu ovakvog društvenog ustrojstva, odavno su spregnuti mnogim doticajima i uzajamnim prožimanjima.
Od srednjevjekovnih vremena i vlasti zetskih, srpskih i bosanskih velmoža i oblasnih gospdara, preko moćnih Pavlovića i Hranića-Kosača, ovi prostori namjereni na međama humskih gospodara, bili su u centru pažnje sa velikim uticajem oblikovanja novih državnih cjelina, prije svega Hercegovine, čiji su se gospodari s posebnom pažnjom bavili ovim krajevima.
Dubrovačke notarske knjige, čiji su zapisi sačuvani u fondovima Dubrovačkog arhiva, sačuvale su mnoga dokumenta koja govora o banjsko-pivskim vezama. Tu su i izvori iz mletačkih arhiva od Kotora i Perasta do Venecije, ali i mnogi drugi. U njima je mnogo zajedničkih pomena Pive i Banjana, što je dovoljan razlog da se ova dva geo-politička subjekta stave pod lupu doticaja i prožimanja.
Opredjeljenje da Pivu i Banjane analitički posmatramo kroz istorijsku sličnost, etnografske i demografske procese, sažimanja i bliskosti, kako u minulom tako i sadašnjem vremenu, bazirali smo na sljedećim izvorima:
– Značajnom broju arhivskih izvora sačuvanih u raznim arhivima dubrovačke, mletačke, turske i druge provinijencije;
– Bogatoj tradicionalnoj baštini koju čine legende, predanja, narodni memorati; – Istoriografskim radovima zapaženih istoričara, koji su se bavili istorijom Pive i Banjana;
– Monografskim i antropografskim radovima o Pivi i Banjanima;
– Epskim pjesmama, prije svega, onim koje se tiču Baja Pivljanina;
– Arhivskoj i istoriografskoj građi koja se tiče oslobodilačkih procesa u ovim krajevima tokom XIX vijeka;
Na bazi svih saznanja iz navedenih izvornih oblasti, možemo ukratko naznačiti elemente koji su vjekovima povezivali i zbližnjavali Pivu i Banjane. To su:
– Istorijska i antropo- geografska povezanost sudbine ovih krajeva od antike i dalje tokom srednjeg vijeka;
– Geostrateški položaj Pive i Banjana koji je ova dva geopolitička identiteta stavljao u žižu bitnih zbivanja od ranog srednjevjekovlja;
– Etničke odlike i demografski procesi stanovništva koji su određivali antropogeografsku sliku prostora Pive i Banjana i činili je jedinstvenim krugom, koji će zadugo odslikavati ovaj prostor u etničkom smislu;
– Viševjekovna dominacija vlaško-stočarskog stanovništva, koje je svojim katunskim načinom života, oblikovalo sve društvene procese na relaciji Piva – Banjani;
– Jako naglašene genealoške i demografske veze od Banjana prema Pivi na razmeđu srdnjeg i novog vijeka (legenda o Ruđu i Branilu);
– Začetak plemenske organizacije u Banjanima i Pivi nastao u istovjetnim istorijskim okolnostima;
– Dokazi o pivsko-banjskom jedinstvu s početka vladavine Osmanskog carstva, koje nam predočava popis nahije „Piva drugi naziv Banja“ iz 1475/77. godine;
– Status Banjana i Pive u turskoj sudsko-upravnoj administraciji;
– Začeci oslobodilačkog procesa protiv Osmanskog carstva krajem XVI vijeka i učešće Pive i Banjana u njemu (Grdanov ustanak);
– Odnos prema hrišćanskim zemljama Evrope;
– Učešće u Kandijskom i Morerjskom ratu;
– Intenzivan razvoj hajdučije na širokom prostoru tokom XVII vijeka i učešće Pive i Banjana u njemu;
– Pojava, izuzetne istorijske ličnosti, Baja Pivljanina i njegove veze sa Banjanima;
– Viševjekovno katunarenje na Pivskoj planini i Durmitoru ali i po Župi Pivi i obrisi bliskosti veza koje je činio ovakav način života;
– Ustanički procesi u XIX vijeku i uključenje Banjana i Pive u crnogorsku državu;
– Demografski procesi na liniji Banjani i Piva u zadnjim vjekovima.
– Jedinstvo kulturno-istorijskog nasljeđa koje se očituje na određene vidove spomenika materijalne kulture.
Polazeći od navedenih izvora koje smo dali u uvodnom dijelu, ali i elemente koje smo propratili kao faktore banjsko-pivske blizine i prožimanja, rad smo koncipirali sa više cjelina. Osim osnovne najave geostrateškog položaja Pive i Banjana dali smo kratak pregled prošlosti ovih krajeva.
Dali smo izvode iz raspoložive arhivske građe, koji odslikavaju banjsko-pivske veze u prošlosti. Ovo je značajan dio našeg rada. Osvrnuli smo se i na antropogeografska istraživanja i radove koji se bave Pivom i Banjanima.
Dio rada se bavi ličnošću i djelom Baja Pivljanina Iskazi su bazirani na epskim pjesmama i tiču se, uglavnom,veza ove ličnosti i Banjana.
Dali smo i određen broj legendi i predanja sa ovog prostora. Posvetili smo pažnju viševjekovnom katunarenju Banjana po Pivskoj Planini i Durmitoru.
U radu smo dali i toponomastički profi l Pivske Planine na koji su uticale viševjekovne banjsko-pivske veze.
Nijesmo zaobišli ni demografske procese iz zadnjih vjekova.
Istakli smo i određene vidove kulturno-istorijskog nasljeđa, koje kroz sačuvane spomenike matrijalne kulture nagovještavaju viševjekovne veze ova dva entiteta.
RECENZIJA
Dr Radomir Milović: Piva i Banjani istorijski, antropogeografski i onomastički doticaji – Podgorica, 2018.
Dr Radomir Milović je najznačajniji dio svog dosadašnjeg naučnog rada posvetio sistematičnom i pasioniranom proučavanju istorije, geografi je, toponimije Banjana i Rudina (Milović je doktor nauka iz oblast elektrotehnike i ugledni Direktor Elektroprivrede Crne Gore od 1991. god. do 2008.) Napisao je u koautorstvu knjigu „Stevan Milović“, 1998. godine, i knjige „Sage o Banjanima“, 2014. godine, „Milovići iz Banjana“, 2015. godine, „Zavičajni onomastikon“, 2015. godine, „Zavičajne starine“, 2016. godine, „Fitonimi i zoonimi u toponimiji Banjana i Oputne Rudine“, 2017. godine u koautorstvu, „Rudine i Banjani“, 2017. godine u koautorstvu, „Istorijska onomastika Banjana“, 2017. godine. Njegova dosadašnja istraživanja imaju sintezni karakter i utemeljena su na hermeneutičkoj strategiji i težnji da se saznanja i uvjerenja o istoriji, geografi ji, toponimiji i onomastici provjeri i prilagodi savremenim uslovima, na osnovu istraživanja u konkretnom prostoru. Dr Radomir R. Milović dugi niz godina izučava s više aspekata predjele i ljude Banjana i susjednih krajeva. Rezultat tih istraživanja je i Monografi ja „Piva i Banjani istorijski, antropogeografski i onomastički doticaji“ obima 322 str.
Piva i Banjani, već vjekovima opredijeljeni kao plemenski entiteti, odavno su prožeti mnogim doticajima i uzajamnim prožimanjima. Od srednjevjekovnih vremena i vlasti zetskih, srpskih i bosanskih velmoža i oblasnih gospdara, preko moćnih Pavlovića i Hranića-Kosača, ovi prostori namjereni na međama humskih gospodara, bili su u centru pažnje sa velikim uticajem oblikovanja novih državnih cjelina, prije svega Hercegovine, čiji su se gospodari s posebnom pažnjom bavili ovim krajevima. Dao je izvode iz raspoložive arhivske građe, koja odslikavaju banjsko-pivske veze u prošlosti. Osvrnuo se na antropogeografska istraživanja i radove koji se bave Pivom i Banjanima.
Autor je, mukotrpnim, ali i autentičnim putem sakupio i sistematizovao mnogobrojne naučne činjenice i stavljeni su u korelaciju s prostornom stvarnošću Pive i Banjana te su data uzročno-posledična objašnjenja pojedinih pojava. Poštujući logičke veze i vrijeme, monografi ja je podijeljena u tri koherentne cjeline: mozaik kritičkih analiza sa bogatstvom dragocjenih zapažanja, spoznaja i naučnih stavova, utemeljenih na faktografskim podacima i činjenicama. Opšti dio sačinjen je iz više kauzalno uslovljenih, kompatibilnih i u koizistentnu i funkcionalnu cjelinu povezanih poglavlja i potpoglavlja: Uvod, Geostrateški međaši, Banjani i Piva, Bliskost u prostoru i vremenu, Geografski položaj oblasti Pive i Banjana, Geografski položaji granice plemenske oblasti Banjana, Geografski položaj i granice oblasti Pive, Istorijski izvori – najbolji dokaz banj sko-pivskih veza, Legende, predanja, epske pjesme i toponimija dokazi velike bliskosti u prošlosti, I dio naslovljen je „Banjani i Piva u istorijskim izvorima“. Ovo poglavlje sastoji se od sledećih djelova: Pomeni u Dubrovačkim i Kotorski izvorima, Banjani i Piva prema „Poimeničnom popisu Sandžaka Vilajeta Hercegovina 1475-1477“, Piva i Banjani u svijetlu popisa od 1475-77. god, Pomeni Pive u mletačkim izvorima koji prate hajdučki pokret u Boki Kotorskoj i izvještajima mletačkih providura od 1648. godine do 1700, Banjani i Piva u mletačkim izvorima objavljenim u različitim publikacijama, Piva u svijetlu turskih dokumenata, Banjani i Piva u pismima Vuka Popovića Vuku Karadžiću, Banjani i Pivljani i Manastir Kosijerevo u oslobodilačkim pokretima, Dokumenta iz ustaničkih godina XIX vijeka, Banjani i Piva u ruskim diplomatskim izvještajima o hercegovačkom ustanku. Suština monografi je, koja je imala za cilj da pokaže bliske istorijske, etnografske, antropogeografske i onomastičke veze Pive i Banjana, naslonjena je prije svega na istorijskim izvorima različitog porijekla i hronološke determinacije. Sistematizovao ih je autor, vodeći računa o izvornom porijeklu i o hronologiji. U pitanju su bili heterogeni izvori (turski, dubrovački, mletački, ruski, crnogorski i razni drugi) i pripadali su širokom vremenskom dijapazonu, koji se prostirao od srednjeg vijeka do kraja XIX vijeka.
Drugi dio naslovljen je „Pivsko – Banjske paralele i doticaji“ Ovo poglavlje sastoji se od sledećih djelova: Piva i Banjani u svijetlu istorijskih zbivanja, Piva i Banjani u svijetlu antropografskih istraživanja, Demografski doticaji Pive i Banjana, Bajo Pivljanin i Banjani, Banjani u Pivskim predanjima, Banjski katuni u prostoru i vremenu, Pivskim i banjskim putevima od Durmitora do Primorja, Piva i Banjani u svijetlu onomastike, Odzivi istorijske i etnološke bliskosti Pive i Banjana u kulturno istorijskom nasleđu, Završna razmatranja, Prilozi, Literatura
Knjiga ima kompoziciono jedinstvo i od početka do kraja je vođena znalačkom rukom autora, pa kao takva ne može ostaviti čitaoca ravnodušnim.
I skromno povezivanje tradicije i istorije plemenskih tvorevina, nastalih na prostorima srednjevjekovnih slovenskih arhontija, ukazuje na veliku bliskost pojedinih plemenskih cjelina. Takav primjer imamo i kada su u pitanju plemena Banjani i Piva. Piva i Banjani su, izvjesno je, zajedno kao cjelina dočekali dolazak Turaka. Popis Osmanskog carstva ih popisuje kao jednu nahiju 1475/77. godine. Viševjekovnu osmansku okupaciju ova dva već plemenski utvrđena areala provode u okviru istih ili različitih kadiluka Hercegovačkog sandžakata. Istovjetne životne uslove uglavnom im određuje katunskivlaški način stočarske privrede, koji ljude ovih prostora u toku godine šeta od banjskih umnina do durmitorskih podgorja. Srednjevjekovni feudalni sistem u državama Pavlovića i Kosača, a možda i ranije feudalne regule iz Nemanjićke Srbije, dodjeljuju ljudima iz nižih predjela „humnjacima“ – pa i Banjanima katune na Volujaku, Durmitoru i njihovim ograncima, koje će oni baštiniti vjekovima kasnije. Ova činjenica odigraće do sredine XIX vijeka, značajnu ulogu u procesu formiranja banjsko-pivskih veza i doticaja, koje će pratiti tradicija, epska poezija, toponomastika, ali i pisani dokumenti izvorne ili istoriografske prirode. Možda je ova činjenica i najviše doprinijela pivsko-banjskom vjekovnom zbližavanju, koje je podupirala i demografi ja ovih krajeva, unoseći, u svakom slučaju, samo pozitivne elemente u zbližavanju ljudi, čiji se život odvijao na ovim prostorima. Ovo potvrđuju mnoga predanja istrgnuta iz bogate sage ovih prostora, pa i predanje o pivskim rodonačelnicima Ruđu i Branilu. Burna istorija krajiških prostora na razmeđu različitih oblasti tokom četvorovjekovnog opstanka Osmanskog carstva, i te kako se doticala Pive i Banjana. Može se reći da su oni vjekovima dijelili sudbinu, koju su izazivale bune, ustanci, ratovi hrišćanskih zemalja i oslobodilački ratovi vođeni sa podrškom Crne Gore u XIX vijeku. Od Grdanovog ustanka krajem XVI vijeka, pa nadalje Piva i Banjani će uvijek biti zajedno sa okolnim plemenima i visoko nositi baklju slobode. Bogata toponimija ovog kraja nosi u sebi mnoga imenovanja mjesta, koja etimološki upućuju na viševjekovno banjsko prisustvo na katunima Pivske planine i Durmitora.
Banjani i Piva sa bližim okružanjem, prije svega, čine jedinstveni istorijski, antropogeografski, etnografski, jezički i svakako onomastički prostor. Prostor Banjana i Piva, smješten u centru zaokružene kraške oblasti Crne Gore i Hercegovine, čini onomastički centar šireg prostora. Bogata istorijska prošlost krajeva, razruđena reljefna morfologija, sa svim fenomenima krša, bogata leksika i značajni uticaji jezičkih recidiva iz prošlosti, učinili su pivsko-banjski toponomastikon izuzetno bogatim u svim semantičkim skupovima. Banjsko – Pivska toponimija se mnogo ne razlikuje od toponimje bližeg i daljeg okruženja. Ipak ona nosi i određene, nekad i značajnije posebnosti. Nažalost, dosadašnja antropogeografska i druga istraživanja ovih krajeva, samo su sporadično doticala pitanja pivsko-banjske onomastike. Komparacijom onomastikona Banjana i Pive se do sada niko nije suštinski bavio. U pojedinim etnografskim i antropogeografskim radovima ili bratstveničkim ljetopisima, ponekad su u prilogu davani popisi određenog broja toponima. To sve kada se sabere čini samo djelić bogatog nasleđa toponomastikona ovih krajeva. Srednji vijek bio je za Pivu i Banjane period ekonomskog, demografskog, kulturnog uspona. Razvijaju se i afi rmišu naselja sa upravnim, vjerskim, kulturnim, zanatskim i trgovačkim funkcijama. Topografski i populaciono rastu naselja, podižu manastiri i crkve; primaju civilizacijski uticaji iz okruženja, posebno iz gradova u primorju kakvi su bili Dubrovnik, Kotor, i drugi, te i sa područja u kojima je došlo do snažnog razvoja rudarstva, zanatstva, trgovine i poljoprivrede.
Kroz Pivu i Banjane prolazilo je tada više važnih saobraćajnica, kojima su iz pravca primorskih gradova stizali trgovci, posebno: Dubrovnika i Kotora, radi trgovine, zadržali se u njima i putovali dalje u unutrašnjost Balkana. Njihovi uticaji na izgradnju trgova i gradova, na izgradnju pojedinačnih objekata i objekata za stanovanje u njima, morali su se pozitivno odraziti, tako da su se ta naselja mijenjala. Ipak, najsnažniji uticaji bili su na izgradnju vjerskih objekata (crkava i manastira), jer su ih gradili uglavnom sa strane neimari. Uloga ovih vjerskih objekata bila je ogromna, jer su oni bili ne samo vjerski, već i kulturni centri. Pri kraju razvijenog srednjeg vijeka, zbog prodora Turaka u centralne djelove Balkana, javila se potreba za izgradnjom utvrđenja i popravkom starih gradova i njihovih utvrđenja, u cilju jačanja odbrane. Vlasti tada zavode obavezu „gradozidanija“, koja je bila vrlo zahtjevna i koju je narod teško prihvatao. Kako autor konstatuje, pod lupom sadašnjeg vremena pivsko-banjska prošlost se može pratiti kroz istorijsku građu, tradicionalne elemente, epiku i svakako istoriografske radove. Ono što je, ipak, ostavilo vidnog traga o pivsko-banjskim doticajima i prožimanjima do danas je toponomastika ovih krajeva, prije svega katunskog prostora Pivske planine. Ekspanzivnim prodorima Otomanskog carstva (Turaka) i Mlečana veći dio južnoslovenskih zemalja, pa samim tim i Banjana i Pive, padaju pod tuđinsku, tursku vlast. Turci su nastojali takođe raznim neprijateljskim mjerama, političkim i drugim, privrednim, sredstvima, da Pivu i Banjane izoluju od njegovoga okruženja. No, uprkos takvim ograničenjima i zabranama, veze između Pive i Banjana i, kao i onih krajeva koji su se nalazili u sjevernome dijelu, uz granicu Bosne i Srbije, nijesu nikada prestajale. Upravo, usljed zajedničkih potreba i interesa, tokom dugoga vremena, među njima se razvila čvrsta uzajamnost, međusobna povezanost, upućenost jednih na druge. Stanovništvo, i pored dugotrajnoga tuđinskog prisustva, asimilatorskih težnji neprijatelja, nije nikada napuštilo svoje prirodne socio-etničke veze s crnogorskim narodom. O tome da su stanovnici Pive i Banjana posjedovali svijest da pripadaju istom narodu, mogu da pokažu pojedini, s teškom mukom sačuvani istorijski zapisi, epistolarne forme, poslanice i drugi istorijski oblici koji su ostali, ipak, u formi zapisa i dokumenta, sačuvani tokom nekoliko vjekova tuđinske uprave, uprkos tome što je neprijatelj nastojao da u zametku zatre sve tekovine njihove materijalne i duhovne veze.
Dio rada se bavi ličnošću i djelom Baja Pivljanina. Analize su oslonjene na epskim pjesmama i tiču se, uglavnom veza ove ličnosti i Banjana. Autor je analiziro viševjekovno katunarenje Banjana po Pivskoj Planini i Durmitoru. U radu je analiziran toponomastički profi l Pivske Planine na koji su uticale viševjekovne banjsko-pivske veze. Nije zaobišo ni demografske procese iz zadnjih vjekova. Istakao je i određene vidove kulturno-istorijskog nasljeđa, koji kroz sačuvane spomenike matrijalne kulture ukazuju na viševjekovne veze ova dva plemenska entiteta. U drugom dijelu rada, posebno poglavlje našla je ličnost velikog hajdučkog harambaše Baja Pivljanina. Njegove veze sa Banjanima su jako izražene. On iz Banjana ima više saradnika, koji ga prate u hajdučkim akcijama po Hercegovini: Ovjekovječio ih je niz epskih pjesama. Oslobodilački procesi XIX vijeka, podstaknuti prije svega, Petrom I Petrovićem – Svetim Petrom, crnogorskim mitropolitom i pivskim arhimandritom Arsenijem Gagovićem, imali su značajan odziv i na prostoru Pive i Banjana. Bogata istorijska građa svjedoči o tome. Ovako će biti sve do sedamdesetih godina XIX vijeka, kada će se Berlinskim kongresom riješiti status Pive i najvećeg dijela Banjana, kada oni ulaze u sastav Crne Gore.
U radu se autor bavi i srednjevjekovnim specifičnim spomenicima – stećcima, oni su svjedok složenog suživota banjsko-pivskih stočara.
U Zaključku rada autor je sublimirao rezultate do kojih je došao primjenom orginalne naučne metodologije. Knjiga je pisana na način pristupačan svakom čitaocu a u napomenama ispod teksta saopšteno je sve što postoji od istorijske građe i štampanih izvora vezanih za ovaj problem. Dovoljno je samo pogledati spisak izvora i literature (preko 130) koje je autor koristio i zaključiti koliko je truda i vremena utrošeno tokom nastajanja djela. Monografi ja je obogaćena i brojnim faksimilima dokumenata, kartama i fotozapisima što njen sadržaj čini zanimljivijim i privlačnijim za čitaoca. Koristeći svoje nesporno znanje, autor je radio predano i savjesno pa je obradom specifičnih pojava i problema uspio da postigne cilj koji se ogleda u naučnom razumijevanju a ne pukom slaganju činjenica i na taj način nam pomogao da zauzmemo određeni stav prema prostoru Pive i Banjana, događajima i ličnostima. Dok god se prepoznaju istinske vrednosti nade ima i orijentiri se ne gube.
Sve su to krupni razlozi zbog kojih toplo preporučujem ovu monografi ju ljubiteljima dobrih knjiga i čitaocima koji se bave istorijom, jezikom, kulturologijom i etnologijom. Sadržajno opus Dr Rašo Milovića je tematski bogat, razuđen i obuhvatan, u korpusu disciplina: od tehnike, do kartografi je, istorije, lingvistike, ekologije itd. No, kad bi se registrovale sve pojedinačne teme, problemi i pitanja koji su prisutni u opusu, onda je, doista, njihov broj fascinantan. Skoro da nema oblasti do koga ne dopire znalački, aktualno i problemski. Sa sigurnošću se može konstatovati da Dr Rašo Milović spada među one rijetke intelektualce koji in vivo (u toku) od prvih do posljednjih radova ostvaruju „poziv naučnika“, dakle, koji znanjem i naučnom etikom sudjeluje angažovano, a posebno naglašeno u sferi nauke. Sve naprijed rečeno, u sadržajnoj konkretnosti, tematskoj raznolikosti i kritičkoj upitnosti neposredno se očitava u knjizi „Piva i Banjani istorijski, antropogeografski i onomastički doticaji“. Upravo je njena velika vrijednost u unutrašnjem bogatstvu ideja, zapažanja, konstatacija, stavova, ukazivanja, kritičkih zapažanja i objekcija. Toliko kazivanja o brojnim, različitim sadržajima, moguće je bilo postići samo ukoliko se ima razvijeno: lingvističko, geografsko, antropogeografsko i teorijski situirano mišljenje. Pored izuzetno dobrog poznavanja i povezivanja svih činilaca vezanih za Pivu i Banjane, mora se istaći i lakoća izražavanja, jer cio tekst se odlikuje specifičnim izrazima svojstvenim autoru, koji oplemenjuju tekst, čine ga interesantnim i omogućavaju lakše shvatanje naučnih činjenica. U svakom slučaju, ovo djelo pionirskog karaktera ima za cilj da prokrči put novim studijama iz oblasti toponimije, čiju tradiciju nažalost nemamo. I ovom knjigom autor dokazuje da su autor posebnog digniteta, stvaralačke upornosti, stilisti čiji tekst dugo živi u čitaočevoj svijesti i intelektualac velikog formata čija djela predstavljaju dragocjena izdanja koja su zbog sadržaja i načina obrade studiozna i autorski izvorna, pa su na taj način privukla pažnju ne samo istoričara, lingvista, geografa, etnografa nego i ličnosti iz drugih nauka’
Autor, izdavač, urednik, redaktori, korektori, konsultanti, dizajneri, elektronski obrađivači i svi koji su doprinijeli visokom kvalitetu ove značajne publikacije, zaslužuju pohvalu i priznanje.
Prof. dr Miroslav Doderović
ZAVIČAJ U SNU I NA JAVI
Nije rijetkost (i nije na nivou slučaja) da se naučna imena iz prirodnih nauka bave temama iz sasvim udaljenih naučnih oblasti (na primjer, najčešće iz humanističkih nauka), iako svaki doktor nauka zna da svaka naučna disciplina ima svoje specifične zahtjevnosti, svoju terminologiju, svoju metodologiju. Uspjesi bivaju različiti. Inženjer Radomir R. Milović, doktor elektrotehničkih nauka, dugi niz godina potvrđuje se kao ozbiljan istraživač iz oblasti istorijskih, geografskih, antropogeografskih, jezikoslovnih (ako onomastiku svrstavamo u lingvističku disciplinu) nauka. Rezultat tih istraživanja su knjge.
Šta je to povuklo Milovića i mnoge druge da se bave temama koje nijesu iz njihovih najužih obrazovnih disciplina. Uvjerenja smo da je u dobroj mjeri u pitanju zavičajnost, zavičaj (dug zavičaju koji ih ne ostavlja ni u najegzaktnijim disciplinama), a, takođe, i šire znanje i interesovanja. Zavičaj i zavičajci bar u podsvijesti prate čovjeka cijelog života; stalno se dopunjavaju albumi slika zavičaja; prate se sudbine zavičajaca u prošlosti i sadašnjosti. Saznanja se na razne načine stalno bogate. Sve to jednom treba i nekome drugom ispričati. Ratuju međusobno zaborav i nezaborav. Naučnici su svjesni da zaborav ne smije da odnese u nepovrat dokaze o civilizacijskim slojevima, na primjer, u onomastičkom materijalu, kraja u kome smo prvi put osjetili na svojoj glavi tvrdoću kamena i nezaboravni miris hljeba sa njiva poznatih kao Ječmišta ili Ražaništa. Kroz svijet i vrijeme nosi se miris mljekara i torova sa katuništa.
Dr Radomir R. Milović dugi niz godina izučava s raznih aspekata predjele i ljude Banjana i susjednih krajeva. Rezultat tih istraživanja je i knjiga PIVA I BANJANI, istorijski, antropogeografski i onomastički doticaji, rukopis pripremljen za štampu. Znajući koja su sve imena pisala o Banjanima i Pivi, iznenađenje budi svaki novi rad. Šta se to još može napisati, a da nije davno napisano? Ali, dobri autori vas uvjere da je još dosta nedovoljno izučenog. Uvjerava nas i dr Milović.
Iza uvoda i Geostrateških međaša Banjana i Pive Milović se u prvom dijelu knjige temeljito bavi istorijskim izvorima vezanih za Banjane i Pivu, dokumentima koji se čuvaju u Dubrovniku i Kotoru, zatim turskim dokumentima, posebno Poimeničnom popisu SANDŽAKATA VILAJETA HERCEGOVINA 1475 – 1477. godine … On izučava i razna dokumenta iz XIX vijeka. Podatke dr Milović preuzima od relevantnih istraživača, ili sȃm do mnogih dolazi. Drugi dio je naslovio: PIVSKO – BANJSKE PARALELE I DOTICAJI. On se bavi Pivom i Banjanima u širokom istorijskom periodu od pomena u dukljanskoj hronici i sve do Berlinskog kongresa. Ovdje se posebno bavi pivskim junakom Bajom Pivljaninom kao epskim junakomi njegovim prisustvom u Banjanima (I Viluse zdravo pregazio // I odmaknu uz Banjane ravne.).
Dr Milović se rado bavi onomastikom (pokazao je i u ranije objavljenim knjigama) iznalazeći koji se nazivi raznih lokaliteta iz Banjana susreću i u Pivi, tvrdeći da su nazive stočari iz Banjana prenosili u Pivu. Najčešće je tako, ali tu treba biti oprezan jer istovjetni nazivi se susreću diljem balkanskih prostora na kojima živi slovensko stanovništvo, a i daleko šire na opšteslovenskim prostorima. Na prostorima Pive i Banjama nazivi svjedoče da su vrlo slojeviti tragovi neslovenski i slovenski. Milović se bavi i nekropolama stećaka u Banjanima i Pivi (dobro je poznato koliko ih je). I to je jedna od vrlo zahtjenih tema. Ali, Milović je svjestan da se ne može zaobići.
Na osnovu bogatstva arhivskih dokumenata i literature vezane za Pivu i Banjane dr Milović je došao do stanovišta da daleko u prošlost sežu jake veze između Banjana i Pive, da su stanovnici Banjana odavno vezani za Pivu: mnoge pivske porodice potiču iz Banjana (ostajali su na svojim katunima diljem Pive, ili su se preseljavali, čuvajući i svoja prezimena; do danas su sačuvani mnogi tragovi Banjana i u toponimiji u pivskim selima i na katunima). Na to je ukazao i Milovan Lučić u nedavno objavljenoj knjizi Piva.
Vrijedno je naglasiti da su kretanja stanovništva najizrazitija bila u vrijeme duge turske vladavine, ali i u vremenu gladnih 306 godina, suša, dugih zima i raznih bolesti na nivou epidemija. Mnoge su se porodice iz Banjana preko Pive odselile u Bosnu i Srbiju. U mnogim slučajevima teško je tvrditi da li neka bratstva na Romaniji i u Zlatiborskom kraju potiču iz Pive ili Banjana. Jedino je sigurno da su im korijeni u Banjanima.
Knjigu dr Radomira Ristova Milovića PIVA I BANJANI, istorijski, antropogeografski i onomastički doticaji rado ćemo vidjeti i prihvatiti štampanu, knjigu koja će sigurno obogatiti našu nauku vezanu za ove oblasti, knjigu koja će biti i bogat izvor svakom novom istraživaču – geografu, istoričaru, antropologu, lingvisti itd.
Nenad Vuković
Be the first to comment