Radomir R. Milović – Zavičajni onomastikon – tragom toponimije i antroponimije Velimlja

Nastavljamo sa predstavljanjem knjiga dr Radomira R. Milovića iz dijela njegovog naučnog opusa prikazanog kroz “POSEBNA IZDANJA”. Četvrta knjiga je  ZAVIČAJNI ONOMASTIKON – tragom toponimije i antroponimije Velimlja – Nikšić, 2015.

Ako kliknete na link POSEBNA IZDANJA možete pogledati koje su knjige do sad predstavljene.

SADRŽAJ

P R E D G O V O R

          Opredijelili smo se da staro banjsko selo Velimlje, ili bolje reći njegov zapadni dio, na kome je vjekovima obitovalo bratstvo Milovići, izniklo iz staroga bratstva Gambelića, prikažemo u svijetlu onomastike. Podstakli su nas na ovo brojni razlozi. Svaki doticaj sa ovim prostorom ukazivao je na predanja, legende, drevne ostatke materijalne kulture, čudnu i raznovrsnu toponomastiku prostora zasutog kulturno – istorijskim spomenicima. Izazova za stavljanje dijela starog prostranog Velimlja pod svojevrsnu onomastičku lupu bilo je dakle dosta. Počeli smo naš nimalo lak zadatak, tragajući putevima istorijske toponimije i antroponimije, koji su nas doveli do istorijskih i tradicionalnih izvora koji su se doticali starog Velimlja. Oskudna istorijska građa turskih, mletačkih i drugih arhiva, epske pjesme, predanja ovih prostora, putopisna i memoarska literatura, iz završnih decenija XIX vijeka, stvorili su kakvu takvu podlogu za formiranje istorijske onomastičke matrice starog banjskog sela Velimlja. Ovaj dio čini cjelinu rada, preko koje smo ušli u skup odabranih toponima, kojima smo se bavili u domenu istorijske ali i aktuelne toponomastike.

           Predstavili smo u ovom dijelu rada određene, po našim shvatanjima zapažene toponime, ali i neke specifičnosti ovog prostora kada je u pitanju toponomastika. Osvrnuli smo se na zapažen udio istorije i dramatičnih događaja u pravljenju lokalne toponimije, ali i veliko učešće ostataka materijalne kulture u mjesnom toponomastikonu.

           Dali smo u završnom dijelu rada popis zamašnog broja toponima i mikrotoponima ovog dijela Velimlja tj. sadašnjeg sela Podljut.

           Uvid u rad pokazaće čitaocu da se prvi dio odnosi na istorijsku toponimiju i antroponimiju. Drugi dio sadrži onomastička sagledavanja toponima uz povezivanje istorijske i savremene toponimije.

           Završni dio koji čini popis toponima i mikrotoponima je ustvari katastar savremene toponimije prostora kojim smo se onomastički bavili. Smatramo da sav materijal, oslonjen na onomasiku, ima istorijsku, lingvističku i etnografsku vrijednost.

RECENZIJA

           Dugo i temeljito dr Radomir R. Milović izučava prostor Banjana, i to svestrano. Kao rezultat toga strpljivog rada prvo je nastala knjiga Sage o Banjanima (2014) u kojoj je autor na osnovu odabranih i reprezentativnih motiva sačinio 12 pripovijesti, koje svojom dramatikom, stilom i jezikom ostaju čitaocima u trajnom pamćenju. Druga knjiga je Milovići iz Banjana (2015), koja nije samo suvoparni rodoslov, i jedna od mnoštva knjiga sa takvom tematikom. Ona svojom strukturom, načinom iznošenja građe, iskazima, komentarima, istorijskim kontekstom, prikazom prirodnog ambijenta u kojemu su opstajali Milovići, antroponimskim objašnjenjima, predstavlja primjer za ugled svim piscima koji se bave ovako složenim i zahtjevnim poslovima. I na kraju, kada je sakupljena i izučena relevantna građa i dobijena sigurnost u tumačenjima i zaključivanjima, Radomir R. Milović je sačinio kompleksno i multidisciplinarno djelo Zavičajni onomastikon – tragom toponimije i antroponimije Velimlja, koje sa osobitim zadovoljstvom predstavljamo u ovom kratkom izvještaju.

         U knjizi Zavičajni onomastikon sve je važno, sve je savršeno kazano i objašnjeno, a definisani su i otvoreni problemi koji se prepuštaju budućim istraživačima. I pisac ovog prikaza više bi volio da je on autor, ili makar koautor, ovog značajnog djela, nego što je recenzent, ali mu i ovo drugo čini veliku čast i zadovoljstvo.

           Da bi izbjegli prepričavanje veoma izazovnog sadržaja, koje se neodoljivo nameće čitaocu, pribješćemo simplifikaciji i ukazati samo na nekoliko paradigmatičnih primjera. Toponimi Velimlja, kako su raspoređeni u knjizi, mogu se šematski i sažeto svrstati u dvije skupine. Prva grupa je označena kao “odabrani” toponimi, koje je sâm autor nazvao “biserima” zavićajne toponimije. Drugu skupinu čini iscrpni spisak „toponima i mikrotoponima“ sela Podljut u koje ulazi zaselak Milovići. Treća onomastička grupa je istorijska antroponimija oslonjena na izvore: turski defteri, mletački arhivi, stari popisi stanovništva, nadgrobni spomenici, legende, epska poezija i dr.

           U “odabranu” toponomastiku autor je unio najmarkantnije toponime, one koji su duboko urezani u svijest i pamćenje ljudi  toga kraja, i koji po svom sadržaju predstavljaju prepoznatljive geografske i istorijske orjentire Banjana.

             Najviše pažnje Milović je posvetio nastanku, etimologiji i istoriji toponima Velimlje, čije je ime kroz istoriju i legendu mijenjalo sadržaj i oblike, od starog prostranog sela, preko turske tvrđave – Kula Kinkovića, do sadašnje varoši, sa čak šest imena: Velemje, Velemnje, Velemlje, Velimje, Velimnje i Velimlje. U svom začetku toponim je označavao prostrano staro selo Velimlje koje je kasnije prenešeno na sadašnju varošicu, a u gravitacionom području individualizovana su posebna sela, od kojih je jedno Podljut sa zaseokom Milovići, kojemu je autor posvetio istraživačku pažnju. Milović je u opisu Velimlja kombinovao istorisku faktografiju i literarnu naraciju, tako da čitalac na privlačan način saznaje kako je varošica nastala na mjestu đe je bila turska tvrđava, od čijeg kamenja je sazidana prva škola u Banjanima, oko koje se formirala varošica. Kroz tu školu su prošle generacije talentovanih đaka, od kojih su neki postali vrhunski stvaraoci u raznim oblastima nauke, kulture, obrazovanja, privrede i dr.

             Toponim Ljut (Zaljuta), sa najvišim vrhom Vranova gomila (1050 m), veže se za prostrani brdoviti kompleks sa izrazitim kraškim obilježjima, koja daju vizuelni pečat čitavom velimskom pejzažu. Milović ide dalje od opisa ovog oronima i vrši upoređivanja sa velikim brojem toponima u Crnoj Gori i Hercegovini koji u osnovi imaju pojam ljut. Na padinama se nalazi naselje Podljut, koje je i predmet autorovih izučavanja.

             Kako su Banjani izrazit bezvodni kraj, to i rijetki hidronimi imaju ne samo veliki onomastički značaj, već označavaju i rijetke vode na koje je  bila oslonjena egzistencija Banjana. Zbog toga je Milović skrenuo pažnju čitaocima na dva kultna objekta. Jedan je pećina-jama Culjuša iz koje su mještani u sušnim ljetima vještinom profesionalnih speleologa izvlačili dragocjenu tečnost. Drugi toponim je Vladičina voda, koju je izgradio “veliki Banjanin”, slavni Hadži Sava Kosanović, koja je više od jednog stoljeća jedini izvor za vodosnadbijevanje Velimlja. Na isti način Milović opisuje i tumači i druge “bisere” banjske toponimje: Gambelovina, Selo, Gradina  (Gradine, Gradac), Zagomile, Zbornica, Stoca, Popi-Pope, Groblje, Murgule, Dučića polje i dr.

           Drugu grupu čini oko 300 recentnih toponima sela Podljut (zaseok Milovići), uz koje su dati osnovni podaci i motivacije imenovanja. U njima se prepoznaju različiti apelativi i porijeklo, oblici reljefa, poljoprivredni sadržaji, fitonimi, zoonimi, ruralno graditeljstvo, sakralnost i dr.

           Istorijska antroponimija čini značajni segment knjige, i kao što je već rečeno zasnovana je na relevantnim istorijskim izvorima, legendama, epskoj poeziji i dr. Neka od tih imena ostavila su trajne tragove u topopnimiji. U ovom slučaju, antroponimi, zajedno sa toponimima, pretstvljaju najpouzdanije izvore za izučavanje banjskog govora i crnogorskog jezika.

             Bibliografija o toponomastičkim istraživanjima u Crnoj Gori, i o onomastičkim u širem smislu, neprekidno se dopunjuje, ali na žalost, ne preko organizovanih projekata, već samo zahvaljući entuzijazmu pojedinaca, bilo lingvista ili onih iz drugih struka i specijalnosti. Tako je nastao i Milovićev Zavičajni onomastikon, čime je ovaj temeljiti istraživač i pisac znatno doprinio da Crna Gora na tom planu nije ostala terra incognita.

              Milovićeva knjiga ujedno je i dobra osnova za izradu jedne cjelovite bibliografije o Banjanima, pošto svako njeno pojedinačno poglavlje prati cjeloviti spisak izvora koje je autor koristio, da bi na kraju knjige bio priložen iscrpni spisak literature od 99 bibliografskih jedinica.

             Odajemo priznanje dr Radomiru Miloviću za veliki napor kojega je učinio u sakupljanju cjelovite i relevantne dokumentacije, kako one sa neposrednih terenskih istraživanja, tako i one iz pisanih izvora. Odajemo mu uz priznanje još i čestitke za način na koji je proučio i interpretirao građu, i na kraju je složio u jedan temeljiti znanstveni sistem. Zato uz punu sigurnost i odgovornost preporučujemo za štampu rukopis Zavičajni onomastikon – tragom toponimije i antroponimije Velimlja, autora dr Radomira Ristova Milovića.

     Podgorica, 23. septembar 2015.

Vukić Pulević