Šesnaestog septembra navršava se sto godina od rođenja Smaja Hažibegovića, prvoborca i nosioca „Partizanske spomenice 1941“ iz Boturića, kod Bijelog Polja. Prepoznavajući vrijeme i okolnosti u kojima je živio, sa ponosom pišem ovaj kratki pomen, izražavajući poštovanje prema njegovom liku i djelu, koja su počivala na dubokim temeljima sopstvenog identiteta, nacionalne istorije, tradicije i kulture. Njegova identifikacija sa svojim narodom i domovinom, pred tragičnošću i uzaludnošću vremena u kojem je živio, nosila je u sebi najuzvišeniji smisao koji prevazilazi sve podjele na ovom južnoslovenskom prostoru.
Rođen u Boturićima 1917. godine, u siromašnoj seljačkoj porodici. Osnovnu školu završio u Bistrici. Veliku medresu „Kralj Aleksandar“ u Skoplju pohađao od 1929. do 1939. godine, gde upoznaje Rifata Buržovića, sa kojim je družio skoro dvanaest godina. Pravni fakultet u Beogradu upisao 1939. godine, kada se uključuje u revolucionarni studentski pokret. Nešto kasnije, 1941. godine, postaje član KPJ. Kao aktivni učesnik demonstracija u Beogradu, poslije okupacije Jugoslavije, upućen u Bijelo Polje sa zadatkom da radi na organizaciji i pripremi ustanka.
Na početku rata Smajo učestvuje u akcijama bistričkog gerilskog odreda. Nakon većih italijansko-četničkih ofanziva, privremeno se sklanja iz Bistrice. U nekoliko navrata boravi na prostoru Gornjeg Bihora, gdje razmjenjuje iskustva sa gerilcima ovog područja. No, važniji doprinos od toga bila je Smajova aktivnost na afirmaciji KPJ i partizanskog pokreta kod stanovništva, posebno muslimanske vjeroispovijesti. Iz Boturića, odakle je Smajo, nijedan Musliman nije pošao u neprijateljske redove.
Kasnije, kao borac bjelopoljskog odreda, postaje politički komesar. Učestvuje u složenim akcijama eliminacije četničkih snaga iz Đalovske klisure. Tom prilikom pokazuje veliku vojničku hrabrost i političku vještinu u pregovorima sa četničkim starješinama.
Po oslobođenju bio partijsko-politički radnik na terenu bjelopoljskog sreza i komandant mjesta Lozna. Nedugo zatim, kao crnogorski kadar prelazi u Ministarstvo spoljnih poslova Jugoslavije.
U periodu Informbiroa, teškog i tragičnog čistunstva i istjerivanja pravde, kada je egzistirala prividna i providna uređena policijska stvarnost, Smajo je, preokupiran svojom odgovornom diplomatskom misijom u Libanu, odnosno Bejrutu, kojeg su tada nazivali arapskim Parizom, pokazao dozu nesmotrenosti i manjak političke senzibilnosti. Kao diplomatski predstavnik tada uticajne i prestižne države u svijetu, kada je tokom 1949. i 1950. godine u funkciji otpravnika poslova vršio dužnost ambasadora, imao je česte kontakte sa ambasadorom SSSR-a (Rusije) i ostalim predstavnicima zemalja socijalističkog lagera. Jugoslovenske kontraobaveštajne službe uočile su ove njegove kontakte i početkom 1951. godine, pozvan je u Ministarstvo na „hitne konsultacije“.
Ne sluteći šta mu se sprema, vraća se u Beograd, da bi 7. juna bio uhapšen i poslat na Goli otok, gdje je ostao tačno dve godine, do 8 juna 1953. godine. Po izdržavanju kazne ostaje u Beogradu, gde sve do penzionisanja, radi u republičkim organima uprave.
Ovom prilikom treba naglasiti da Smajo nije ni slutio a kamoli prepoznao i uočio mogućnost svog karijernog i životnog sunovrata samo zbog toga što je dosledno i korektno obavljao posao u duhu principa diplomatske prakse. Njegova jedina greška i tada neoprostiv greh bili su kontakti sa ruskim ambasadorom. Uostalom, život često nosi surovi vetar besmisla, a ovaj slučaj je bio polazna tačka i završna odiseja njegove sudbine.
Za vrijeme boravka u Bijelom Polju, 1977. godine, Smajo umire od srčanog udara. Uz vojne i druge počasti sahranjen je u svojim Boturićima.
Za zasluge u ratu odlikovan je Ordenom za hrabrost, Ordenom za vojne zasluge, Medaljom za hrabrost, itd. Bio je vijećnik Skupštine Antifašističkog vijeća narodnog oslobođenja Sandžaka.
Smajova posvećenost opštem dobru bila je znak strasti koju je on u ratnom i poratnom periodu posjedovao, bez obzira na to u čemu je angažovan. Bio je čovjek široke kulture i intelektualne radoznalosti, sa najfinijim manirima, građanski odmjeren. Racionalan, pun humora i dosjetki, boem, samouvjeren, principijelno dosljedan, ambiciozan, poštovan i omiljen u visokim intelektualnim krugovima beogradskih i bjelopoljskih prijatelja. Podsjećao na mudraca oko kojega se okupljaju mnogi, kao sa platna pojedinih slikara. Čovjek neobične sugestivnosti, tvrde riječi, erudita, nenametljiv, obdaren prirodnim autoritetom i ličnim šarmom. Istinski autentičan. Bio je izvanredan predstavnik generacije koja je znala šta neće, slutila šta hoće, a pouzdano znala da želi da pobjegne od svega ružnog, oskudnog i zaostalog.
Smajo je dao zaslužen doprinos stvaranju istorije svoga vremena, naroda i kraja, novog društva, na temeljima evropskih vrijednosti i demokratije.
Obelježavanje istorijskih činjenica i jubileja, osnovni su toposi u identitetskoj politici svake nacionalne i državne zajednice, a pogotovu kada su neshvatljivim nemarom ili zaboravom izostala bilo kakva spomen obelježja na lik i djelo ovakvih ličnosti i heroja. Od 144 nosioca „Partizanske spomenice 1941“ na području opštine Bijelo Polje, našlo se i sedam Muslimana, među kojima i Smajo.
U kontekstu ove teme, ništa manje nije značajna i priča (više o tome drugi put) o Jašarbegu Hažibegović, perjaniku kralja Nikole i u Mojkovačkoj bici komandiru Treće čete pećarsko- bistričkog bataljona Bjelopoljske brigade, čiji su borci, sa daleko nadmoćnijim neprijateljem, pokazali neviđenu hrabrost i veliko srce u odbrani časti i dostojanstva otadžbine. Za vojničke i zasluge u obavljanju perjaničkh zadataka, Jašarbeg je više puta odlikovan, ostavši do svoje smrti lojalan Crnoj Gori i kralju Nikoli.
Svaki zaborav i ćutanje su kazna koju dosuđujemo sebi i budućim generacijama.
