Strani putopisci o Crnoj Gori, Crnogorcima, Lovćenu i Cetinju (VII)

Priredio: Božidar Proročić, književnik i publicista

Strani putopisci, botaničari, geografi, vojskovođe, pjesnici su kroz svoje bilješke i putovanja preko Kotora, Lovćena, Njeguša, Cetinja i Budve na najljepši način opisali svetu planinu Crnogoraca Lovćen, Crnu Goru, Crnogorce, običaje, društveno-istorijske prilike tog vremena. Mi ćemo u nizu i čitavom serijalu nastavaka dati djelimične, fragmente tih rukopisa i upotpuniti ljepotu ove planine. Ovo je dio bogate građe za prvu monografiju o NP ,,Lovćen.“ Njemci su veoma oskudno izvještavali o Crnoj Gori do dolaska Petra II Petrovića Njegoša na vlast, a prvi putopis o Crnoj Gori nije napisao Njemac, nego Italijan, kotorski plemić Marijan Bolica (Marijan Bolica), davne 1614. godine. Drugo značajno pominjanje dugujemo Francuzu Vijali de Somijeru (Vialla de Sommières), a njegovo djelo se na njemačkom pojavilo godinu dana po objavljivanju, 1821. godine. Kako je interesovanje za Crnu Goru bilo u uskoj vezi sa političkim prilikama, porazom Napoleona i povlačenjem iz primorskih oblasti današnje Crne Gore, zgaslo je dotadašnje slabo interesovanje sa svega jednim izuzetkom, a riječ je o putopisu Jozefa Maksa fon Lihtenštern (Joseph Max Freiherr  Journal of Language and Literary Studies 73 von Liechtenstern). Njegova knjiga iz 1818. godine obuhvata opis izleta po Crnoj Gori i susret s Petrom I Petrovićem Njegošem.

PUTOVANJE SAKSONSKOG KRALJA FRIDRIHA AUGUSTA U CRNU GORU

            Pošto je kralj Avgust prošao kroz Istru i Dalmaciju, 30. maja uputio se ka Boki Kotorskoj i u prijepodnevnim časovima stigao u Kotor, gdje se odmah upustio u razgledanje znamenitosti grada, a posjetio, je šta više, i crnogorski pazar. Kako je dalmatinski guverner Vencel Feter fon Lilienberg unaprijed obavijestio okružnog kotorskog poglavara Gabrijela Ivančića o kraljevskoj posjeti i želji kralja Avgusta da se sretne s Vladikom Crne Gore, on je o ovome izvijestio Njegoša i ponudio mu svoj stan u Kotoru da bi mu tamo olakšao boravak, ali je crnogorski poglavar tu ponudu odbio, ne želeći da visokog gosta pozdravlja s ,,neprijateljske austrijske zemlje“. Vladika je ,,ljubazno“ poručio Ivančiću da će kralja Avgusta sačekati u crnogorskom selu Mircu, a taj susret se pod pratnjom preko 60 naoružanih Bokelja i Crnogoraca dogodio 31. maja 1838. godine.

…Što je kraljevska svita više odmicala od Kotora, put uz brda bio je sve teži, a pogled na Bokokotorski zaliv sve ljepši, a kad se on potpuno izgubio, stalna okruženost ,,brdima, kamenim masivima, prijetećim stijenama i strmim uzvišenjima“ ostavljala je sve tužniji utisak.  Nedugo zatim, na jednoj stijeni, uz pucnjeve iz pušaka koji su ispunili ,,azurno plavo nebo“ dolaznike je dočekao Vladika, ,,kolosalna pojava u dugoj crnoj odjeći, koja se isticala međ svim svojim pratiocima“.  Vladika je na maternjem jeziku uz pomoć prevodioca Fridriha Oreškovića pozdravio kralja Avgusta, zamolio ga da se malo odmori i onda mu učini čast posjetom njegovoj rezidenciji na Cetinju, dodajući ,,da kada on to ne bi učinio, bilo bi isto kao da ode u Rim i ne vidi papu…“ Vladika je zamolio i Kralja da se posluži crnogorskim doručkom, a on je započeo ,,stojeći na travi“ da jede hljeb i ovčetinu. Na Cetinje su ,,stigli oko osam sati uveče pod grmljavinom topova i praskom hiljada pušaka“, što je bio izraz velike sreće u narodu zbog dolaska velikog gosta, ali kako kaže Bjazoleto, ,,konačno je sve bilo gotovo…“

…Međutim, rezidencija na Cetinju nije Bjazoletu donijela neko veliko oduševljenje, jer se ona ,,ne smije zamisliti kao palata, dvorac nekog vladara ili drugog evropskog velikana“, jer je Vladika živio u manastiru sa svojim ,,ocem, nekoliko pomoćnika i stražara“, ,,dobro obrazovanim sekretarom Milakovićem“ i ,,devetogodišnjim bratanićem, koga su pripremali za poziv sveštenika i nasljednika“. Rezidencija je imala više prostorija, sa ,,veoma malim prozorima u odnosu na veličinu zgrade“, a osim Njegoševe dnevne sobe ukrašene ,,sabljama i drugim pobjedničkim trofejima“, ,,modernog namještaja“, dobro opremljenih spavaćih soba za goste, ,,prva soba desno od ulaza“ je bila Njegoševa ,,prilično bogata“ biblioteka koja je raspolagala ,,elegantno uvezanim knjigama na ruskom, francuskom, grčkom i drugim jezicima“. Tokom tog jedva dvodnevnog boravka na Cetinju obišli su i Njegoševu štampariju koja je bila smještena u prizemlju manastira, u kojoj su se tada bavili ,,štampanjem gramatike za tek otvorenu malu školu“, dok Gutšmid u napomeni dodaje da je tu već štampana ,,Grlica“, ,,almanah i državni priručnik koji je sadržao istorijsko-geografko-statističke podatke o Crnoj Gori i okolnim provincijama…

… Pored živopisnih opisa dolina, biljnog svijeta, pogleda koji se pruža preko Cetinja s prozora njegove sobe, senata, pogrešno izvedenog zaključka da su Radonjići ranije bili vladike –čemu ga Gutšmid u fusnoti ispravlja, pisac je u kratkoj epizodi opisao i susret s jednom Tršćankom, suprugom Njegoševog učitelja francuskog, a par se tu doselio poslom i zadovoljno živio ,,na svježem vazduhu u novoj kući i pritom s knjigama i časopisima novijeg datuma“.

… Pored svih slikovitih prikaza koje je Bjazoleto omogućio tadašnjim i sadašnjim čitaocima, najupečatljiviji je opis Njegoša koji autor ističe neposredno prije prikazivanja rastanka dva vladara. Njegoša je Bjazoleto u krajnje snažnoj slici opisao kao vrlo mladog, od ,,otprilike 28 godina, ogromnog, dobro obrazovanog, veličanstvenog izgleda, dopadljivog i ljubaznog, obaviještenog, ali povučenog čovjeka, koji nije mnogo govorio“.  Kralj Avgust je kao izraz ,,krajnjeg zadovoljstva, za uspomenu poklonio Vladici, svojom rukom, divan prsten s kraljevskim imenom u brilijantima“, a vladari su se rastali na granici Crne Gore i Budve, tadašnje austrijske teritorije, opet uz plotune iz pušaka u znak srećnog rastanka…

…Znajući da su krenuli u posjetu jednom neobičnom narodu, čije gusle i ne mogu ostaviti poseban utisak na slušaoce čije je uho naviklo na ,,magične kompozicije civilizovanog svijeta“, ipak su se pri odlasku zadržavali na divnim mjestima te ,,tajanstvene, neobične Crne Gore koje su se toliko plašili“, ali koja je sa svojim vladarom ostavila nezaboravan utisak. Sliku o ovoj zemlji i njenim ljudima Bjazoleto je zaokružio slikovitim prikazima primorskih gradova, njihovih toplih i pitomih predjela, dobro očuvanih starih građevina, ali ono što je dodatno ponudio evropskom čitaocu je bio razbijen stereotip o neprijateljski nastrojenim Crnogorcima, varvarima koji samo znaju za pušku i rat, što je u najboljoj mjeri opovrgao sam Vladika svojim zalaganjima za prosvjećivanje svog naroda i najsrdačnijim dočekom prve kraljevske svite koja je kročila na njegovo tle. Bjazoletov putopis je i objave ,,Frankfurtskih novina“ da je ,,kralj poručio da se jedno jagnje zakolje i ispeče, ali kako niko nije mogao jesti, jer se nije mogao naći nož, dok to nije riješio jedan njemački oficir“ učinio neosnovanim svojim opisom prvog doručka u Crnoj Gori, kada je onaj čovjek iz skromne kućice donio ovna i tako ga vješto isjekao poput nekog prosektora ili anatoma.