Ulcinj, 2008
Prica o potrazi za kosmopolitskim identitetom, počinje tamo gdje prestaje priča o nacionalnom identitetu! Da li je ova tvrdnja tačna ili nije, pokušaćemo elaborirati kroz ovaj tekst. U potpunosti stoji konstatacija da je kosmopolitski identitet zapravo nadnacionalni, transteritorijalni, izvangranični ili svjetski identitet, te se stoga zaključuje da bi se na taj način trebao izdati onaj „ortodoksni“, odnosno nacionalni identitet. U ovom članku potrebno je objasniti kako stvari postaviti u drugačijoj formi, da bi one imale drugačije značenje, te bi na taj način proizvele drugačije konkluzije.
Priča o kosmopolitskom identitetu, zapravo počinje objašnjavanjem same etimologije te složenice, koja kako je poznato dolazi od grčkih riječi kosmos-svjet, univerzum i riječi polis-grad, država. Iz toga se izvodi sledeća konkluzija, da je kosmopolit ujedno, istovremeno i član kosmosa i član polisa, te je stoga vezan za dvostruke lojalnosti, a znamo da je lojalnost jedna od glavnih odlika identiteta bilo koje vrste. To govori da, ako se želi postati kosmopolit nije potrebno da se bilo ko odrekne svog postojećeg identiteta.
Medjutim u realnosti stvari stoje dosta u složenijem obliku u odnosu na ovu simplificiranu formu. Zapravo čovjek je u konstantnom identifikovanju, odnosno u procesu traženja i prepoznavanja. On stalno biva, često i nesvjesno, guran u razne kolektivizme i standardne klišee vjerske, nacionalne, etničke, kulturne, obrazovne, teritorijalne, jezične… Medjutim specifičnost pronalaženja kosmopolitskog identiteta je u tome da taj identitet se zapravo javlja kao nadogradnja postojećim identitetima i za razliku od drugih identiteta ne koristi se logikom isključivanja i isključivosti.
Prateći još od starog Diogena koji je tada govorio da se u antičkoj Grčkoj pravi razlika izmedju Helena s jedne, i barbara s druge strane, te se stoga kako on kaže razlikujemo MI i DRUGI, odnosno slobodni gradjani i stranci. Sama ta logika je podrazumjevala isključivost, te niste mogli biti i jedno i drugo, već samo jedno ili drugo, ili gradjanin ili barbar (stranac). Nije se mnogo evoluiralo ni do dana današnjeg, i danas možete biti ili Italijan ili Njemac, a nikako i jedno i drugo. Situaciju dodatno komplikuje i često pokušavanje povezivanja identiteta, tako na primjer nailazimo na poistovjećenje nacionalnih i vjerskih identiteta, a najtragičnije je u tome to, što su to najčešće proizvodi raznih političkih struja.
To je jedan od dodatnih razloga da se počne govoriti o kosmopolitskom identitetu. Ali kako njega stvarati? Kako dovesti ljude do toga da se počnu
osjećati kao svjetski gradjani, kao sudionici iste igre i iste sudbine? Mislim da nam oko toga mogu pripomoći one čuvene teorije o nacijama i nacionalizmu, odnosno primordijalna i modernistička teorija. U primordijalnim teorijama nacija se opisuje kao trajna, izvorna, vječna, prvobitna, stalna „veza“ ljudi i tla, odnosno pokušava objasniti da se korijeni nacija nalaze daleko u prošlosti. Ova je teorija u bliskoj vezi sa nepotizmom, odnosno razumjevanjem da nacija potiče iz srodničkih veza njenih članova.
Kad se uzmu u obzir argumenti koji nisu i previše uvjerljivi onda se može sve to staviti u kontekst ili diskurs kosmopolitizma, te se bez većih poteškoća treba razumjeti da ukoliko nacija vuče korijene u srodstvu onda svjetsko društvo prestavlja prošireno srodstvo te se stoga s njima treba i identificirati.
U objašnjavanju modernističkih teorija nacije, treba istaći da se ova teorija bazira na negiranju bilo kakvih prastarih, izvornih, prvobitnih veza iz prošlosti, već se temelji na tezi da je kapitalizam stvorio, izumio nacije za svoje potrebe i u svojoj službi. Ograničavajući prostor i stvaranje uslova za nadmetanje u proizvodnji, kapitalizam je svjesno nametnuo nacionalni identitet, koristeći se svim sredstvima, od jezičnih, kulturnih, vjerskih, rasnih, i svih ostalih različitosti kako bi potaknulo stanovništvo na podjelu.
Kosmopolitizam dakle u diskursu ove teorije trebao bi da bude nešto već postojeće, ali nešto što se do sada vješto i planski prikrivalo radi očuvanja partikularističkih interesa. Dakle, polazeći od modernističke teorije da je nacija izmišljena zajednica, kosmopolitski identitet dolazi do svog punog sjaja jer se briše granica nacionalnog i logično se prelazi u nadnacionalno odnosno univerzalno. Da nebi ulazili u širu elaboraciju nacionalnih identiteta i savremenih teorija o naciji, treba istaći da se kosmopolitski identitet može graditi i bez bilo kakvog urušavanja postojećih identiteta.
Možda je to i jedini legitimni put koji priznaje kosmopolitizam, odnosno put priznavanja i poštovanja drugog i drugačijeg. Posebni nacionalni, etnički, kulturni, socijalni identiteti dio su same osnove iz koje se radja osjećanje pripadnosti ljudi savremenom svjetu; oni pružaju duboku uronjenu potporu i osobeno socijalno mjesto zajednicama koje traže svoj dom na planeti. Ali ovo je samo jedan identitet u nizu drugih identiteta. Zapravo svi ti identeti su istoriska slučajnost, takodje i geografska slučajnost, jer svaki pojedinac je mogao da bude rodjen na nekom drugom mjestu i na taj način da zauzme drugačiji socijalni položaj, te stoga je mogao da oformi i drugačiji nacionalni ili kulturni identitet.
Prema tome da bi se pluralizam identiteta održao, svako mora da prizna prisustvo „drugoga“ kao legitimno i da se sa njim traži neki oblik uskladjivanja, te da odustane od isključivog prava na tumačenje što je „ispravno“, „dobro“ i „univerzalno“. Ako se ne želi politika sile ili hegemonije, jedinu osnovu za postojanje i zaštitu kulturnog pluralizma i različitosti identiteta predstavlja primena kosmopolitske demokratije.
Treba pred kraj navesti da je kosmopolitski identitet svakog gradjanina kao gradjanina svjeta, neosporna činjenica, sobzirom da smo teritorijalno, kulturno, civilizaciski, vezani za istu (iako malo širu) teritoriju, te stoga, samo tako treba i ponašati, a to podrazumjeva odgovornost i ono što Kant genijalno naziva „transedentalni moral“ za svakog pojedinca naše zajednice. Možda upravo ovaj zajednički transnacionalni, transteritorijalni identitet najteže i pronaći u moru partikularističkih identiteta koji dezintegrišu i ovako dezintegrisane zajednice.
Dritan Abazović je Ulcinjanin, rođen 25. 12. 1985 godine u Baru. U Ulcinju je završio osnovnu i srednju školu. Diplomirao je na Fakultetu političkih nauka u Sarajevu, na smjeru za politikologiju kao najbolji student generacije. Dobitnik je Zlatne značke Univerziteta kao jedan od deset najboljih studenata Univrziteta, računajuci sve akademske jedinice. Trenutno završava Magistarke studije na Fakukltetu političkih nauka u Podgorici. Ljubitelj je ribolova kao i svih vrsta sportova, pogotovo fudbala. Veliki je navijač Intera.
