Veliki jubilej Srpsko-Crnogorskog literarnog i dobrotvornog društva u San Francisku

Priredio: Dragan B. Perović

• Obilježavanje 140 godina od osnivanja Društva u San Francisku
• Spomenici kao spona sa zavičajem
• Dobročinstvo i kulturna misija

Aktuelna situacija sa pandemijom poremetila je mnoge planirane susrete i događaje. To se desilo i sa dugo i brižljivo pripremanom proslavom jednog izuzetnog datuma i vanrednog jubileja. Riječ je o obilježavanju 140 godina od osnivanja „Srpsko – Crnogorskog literarnog i dobrotvornog društva“ u San Francisku. To ja prva organizaciju na svijetu, izvan Crne Gore, koja je imala predznak „crnogorski“. Svečani skup članova i uglednih gostiju povodom sto četrdesete godišnjice bio je zakazan za 2. maj 2020. u hotelu Marriott, u San Francisku. U novonastalim okolnostima svečanost je odložena. Možda će se, ako prilike dozvole, održati na dan Slave Društva, Uspenja Presvete Bogorodice, 24. avgusta 2020.

Društvo je formirano u San Francisku, gradu na zapadnoj obali SAD, 2. maja 1880. godine. Za svako je divljenje i poštovanje da jedno Društvo svoje djelovanje, bez obzira na razne okolnosti, praktički provodi kroz tri vijeka. Osnovano krajem XIX, aktivno radeći čitav XX vijek, sada u XXI vijeku, slavi svoje velike jubileje. Onim što je urađeno mogu se ponositi i članovi Društva, njihovi  potomci i svi mi koji se danas nalazimo u njihovim bivšim zavičajima. Skoro svi osnivači Društva, koji su došli u Ameriku u potrazi za boljim životom, bili su sa teritorije današnje Crne Gore: Antonije Vukasović (prvi predśednik), Jovan Jovović, Jovan Pavković, Krsto Gopčević, Rade Begović i Vladimir Jovović (svi su bili iz Boke Kotorske, koja je tada bila pod tuđom vlašću), Đuro S. Martinović iz slobodnog dijela Crne Gore i Mihail Rašković iz Vojvodine (tada pod Austrougarskom monarhijom). Za počasne članove Društvo je izabralo Kralja Milana I (Obrenovića) i njegovog sina Aleksandra I (Obrenovića) i Knjaza Nikolu I Petrovića Njegoša i princa Danila (Nikolinog sina) i druge. Društvo je donijelo pravila za rad: „Cilj je u društvu uzajamno potpomaganje u nuždi i bolesti, a čitaonici poučenje i širenje prosvete ne samo među članovima, nego i ostalog slavenskog staleža nahodeći se u ovom mjestu.“ Ovoga načela članovi Društva drže si i danas, uspijevajući da prevaziđu sve moguće prepreke i probleme. Dobro su se uklopili u američki način života, uz dobru podršku države SAD, pažljivo njegujući svoju tradiciju, vjeru i običaje.

Možda bi naša država trebalo da posveti više pažnje ovoj kulturno-istorijskoj instituciji i udruženju. Pogotovu što su članovi Društva uvijek i u svakoj prilici priskakali u pomoć u svim okolnostima kada je to trebalo, od vanrednih događaja do ratova. U prostorijama Muzeja Društva čuva se spomen na dobrovoljce iz Balkanskih i Prvog svjetskog rata, koji su se odazvali na poziv za odbranu zemlje. Svoj veliki doprinos ugledni članovi Društva dali su u američkoj vojsci, tokom borbe protiv fašizma u Drugom svjetskom ratu. Njihove fotografije i odličja zauzimaju posebno mjesto u muzejskim prostorijama. Uz ovo bismo posebno istakli, da je u posljednjih nekoliko godina, Društvo iz svoga namjenskog fonda dalo preko 200 stipendija svojim članovim (preko 1 milion USA dolara), odnosno njihovoj đeci. Velike donacije daju crkvama i kulturnim društvima. Drže tradiciju upućivanja medicinske i druge pomoći ugroženima u domovini. Veoma su se istakli nakon razornog zemljotresa koji je pogodio Crnogorsko primorje 1979. U novije vrijeme Društvo je pomoglo izbjeglicama i đeci iz Bosne i Hercegovine, poplavljenima u Srbiji i Bosni itd. Posebne stipendije i sredstva izdvojena su za đecu stradalih policajaca, vatrogasaca i volontera prilikom terorističkog napada 11. septembra 2001. na Svjetski trgovinski centar u Njujorku. Dali su i prilog za osnivanje „Crnogorske kuće“ u Njujorku.

Uz stvaranja nove jugoslovenske države 1918. Društvo mijenja ime u Prvo srpsko dobrotvorno društvo. Taj naziv je ostao i do danas u zvaničnoj upotrebi, sem što sad uz njega ide dodatni dio, odnosno izvorni naziv, Srpsko -Crnogorsko literarno i dobrotvorno društvo, a na memorandima i dokumentima Društva nalaze se grbovi Srbije i Crne Gore. Društvo je svoj procvat doživjelo u posljednje tri decenije. Radilo se na osnovama koje su postavili stari članovi Društva „koji su nas naučili kako da se postavimo iznad ličnih interesa i kako da radimo u harmoniji za dobrobit doma i naše šire zajednice.“ Iz toga pregalaštva i harmonije uz memorijalni kompleks iznikli su  muzej, sa bibliotekom „Nikolas Vucinich“, galerija, svečane sale i spomenici. Tako je, 2010. godine,  za obilježavanje 130 godina od početka rada Društva, podignut memorijalni spomenik utemeljivačima Društva. Na „Srpskom groblju“, u okviru kompleksa koji je smješten u Kolmi (Colma), koji je dio San Franciska, nalazi se i crkva, koja je replika jedne stare crkve iz Srbije. Na „Srpskom groblju“ osim članova Društva sahranjuju se i pripadnici ruske, ukrajinske, jermenske i drugih crkava i konfesija… Zanimljivo je da se i ođe vidi da se prevazilaze sve ideološke i druge razlike. Kako su sami članovi isticali: „Nekoliko puta, političke ili vjerske razlike su podijelile zajednicu, ali Društvo je ostalo iznad svih tih problema i čuva jedinstvo i sklad među članovima.“ To se uspijeva i zato jer se Društvo distancira od bilo kakvog upliva i preslikavanja političkih dešavanja na njegov rad. Zato na groblju možete viđeti spomenik ruskome caru Nikolaju II Romanovu, koji je prvi njegov podignuti spomenik uopšte, pa spomen ploču Draži Mihailoviću i spomenik crnogorskom rodoljubu i pjesniku Nikoli Petanoviću Naiadu, koji je napravljen ličnim doprinosom nekolicine uglednih članova Društva.      

Posebnu pažnju Društvo je posvećivalo kulturnoj djelatnosti, na prvom mjestu kulturi śećanja. Povodom 135 godina osnivanja Društva otkriven je spomenik, koji predstavlja amblem Društva iz 1880. godine. Spomenik je izliven u bronzi, sa prirodnom veličinom figura koje predstavljaju Srbina i Crnogorca (u narodnim nošnjama i naoružane džeferdarima), koji su jedan drugome pružili ruku. Taj prijateljski stisak ruke i danas je na znamenjima Društva. Ovaj spomenik je donacija uglednog i uspješnog poslovnog čovjeka, koji je porijeklom Crnogorac, a koji je želio ostati anoniman. Na osnovu saradnje koju je Društvo uspostavilo sa g-dinom Brankom Baletićem, odnosno „Crnogorskom kinotekom“, u prostorijama biblioteke prikazani su filmovi povodom 200 godina Njegoševa rođenja („Noć skuplja vijeka, Njegoš – Jedna biografija“, prikazan 21. decembra 2013) i 2018, povodom sto godina završetka Prvog svjetskog rata.

U međuvremenu je podignut spomenik – replika originalne Njegoševe crkve/kapele, koju je vladika Rade 1845. godine podigao na Lovćenu, što je prvi spomenik  Lovćenu izvan Crne Gore. Saradnu sa crnogorskom dijasporom iz Argentine obilježili su izložbom umjetničkih slika argentinskog slikara našeg porijekla, Huana Vladimira Martinovića, posvećenih Crnoj Gori. U povodu obilježavanja praznika Memorial day i 80 godina od otvaranje Golden Gate mosta (27. maj 1937), na isti dan 27. maja 2017, upriličen je posebni program. Otvorena je izložba slika Rajka Todorovića Todora iz ciklusa „Montenegro Mediterranean“. Prije izložbe Dragan B. Perović održao je uvodno predavanje „Pregled značajnih pojava i ličnosti u slikarstvu Srbije i Crne Gore“. Nakon toga bila je promocija Monografije na engleskom jeziku „Rajko Todorovic Todor“, čiji je autor pokojni Vasilije B. Sujić, a izdavači „Nova Pobjeda“ iz Podgorice i „CEHRA“ iz Nikšića. Interesovanje, sastav prisutnih i reakcije na ove događaje nadmašili su i najoptimističkija očekivanja organizatora i realizatora programa. Bila je prisutna Amerika „u malom“ i brojni pośetioci sa prostora Ex YU. Pored redovnih Srba i Crnogoraca, tu su bili Amerikanci, Rusi, Jevreji, Hrvati, Muslimani, do predstavnika Samoanaca sa ostrva Tonge itd. Religijski isto tako šaren sastav: pravoslavci, hrišćani, muslimani, judaisti i Mormoni. Bilo je ljudi iz svijeta filma, nauke, sporta, kulture, predavača sa univerziteta Stanford, Berkli, Državnog unuverziteta SF, naučnika, poslovnih ljudi iz Silikonske doline itd. Osim iz regije San Francisca bilo je ljudi koji su specijalno za ovaj događaj došli iz Sijetla, Njujorka, Sakramenta, Kanade…

Kada pogledate samo ovaj kratki pregled i podśećanje na izuzetni rad i djelatnost Prvog srpskog dobrotvornog društva (FSBS), odnosno Srpsko – Crnogorskog literarnog  i dobrotvornog društva (SMLBS), morate biti ponosni i srećni što ste dio jedne takve institucije. Institucije koja svojim ugledom i radom pomaže učvršćivanju veza sa SAD. Da se se za kraj poslužimo riječima Gordana Stojovića, vrijednog istraživača rada dijaspore, izrečenim povodom prethodnog jubileja Društva: „Izvanrednim vizionarskim i napornim radom počasnog predsjednika Milorada Mika Golubovića, menadžera Milutina Perovića, uprave i članova društva, njih oko 300 posljednjih godina, učinjeno je sve da se dobra djela i uspjesi u proteklih 135 godina odbrane od zaborava, te ujedno osiguraju mehanizmi koji će omogućiti da ova institucija na istim osnovama na kojima je funkcionisala i do sada nastavi narednih decenija svoj humani i misionarski rad.“ S nadom da će Društvo uspješan rad nastaviti ne samo u decenijama, već vjekovima kao i do sada, čestitamo veliki jubilej, koji služi na čast i srpskoj i crnogorskoj kulturnoj baštini, bez obzira koliko matične države i zavičaji iseljenika imaju sluha za to.

Nikšić, 28. IV 2020.                                                         Dragan B. Perović