Velizar Radonjić – Potvrda slobode stvaralaštva

POTVRDA SLOBODE STVARALAŠTVA

• Pisci na moderan, svoj ili po uzorima ponuđen način do filigranstva poniru kako u realne, tako i, u imaginarne svjetove, tražeći bijeg za svoje junake od surovog okruženja, čvrsto uvjereni da se danas jedino na pozornici može živjeti dostojanstveno.

• Pozorišta su daske koje život znače, ako nemamo pozorište ili pozorište ne ispunjava svoju misiju, bojimo se da će nam faliti daske, upozorili su autori sabranih drama.

Crnogorska književna i pozorišna scena od nedavno je bogatija za jedinstvenu hrestomatiju (zbirku) SABRANE DRAME savremenih dramskih pisaca mlađe i srednje generacije Crne Gore. Zbirku je, prije par mjeseci, u ediciji „Savremena drama“ i uz podršku Ministarstva kulture i medija, objavilo Nikšićko pozorište. „Sabrane drame“ je priredila za štampu i uredila Slavojka Marojević, urednica izdavačke djelatnosti Nikšićkog pozorišta. Recenzent knjige je Dr Radoje Femić. Zbirka je promovisana 26. maja 2023.godine u Nikšićkom  pozorištu u Nikšiću i 17. juna 2023, godine na 52. Festivalu dramskih amatera u Bijelom Polju. Od fragmenata dramskih tekstova napravljena je radio drama „Revolt“, koja je u izvođenju glumaca Nikšićkog pozorišta, emitovana na pomenutim promocijama i 11. juna na Prvom programu Radija Crne Gore.

Četrnaest pozorišnih i devet radio drama

U knjizi „Sbrane drame“ sabrane su i objavljene dvadeset tri drame savremenih dramskih pisaca – četrnaest pozorišnih i devet radio drama. 

Baštineći respektabilan autorski, poetički i kulturološki pluralizam, „Sabrane drame“ otvaraju mogućnost jedinstvene revitalizacije domaćeg pozorišnog repertoara, konstatuje Dr Radoje Femić u recenziji ove zbirke. Pojedinačno, o svakom rukopisu, napisao je sljedeće:

„ Sabrane drame otvara tekst Janka Jelića Regionalni centar, koji predstavlja sugestivnu političku satiru, situiranu u crnogorski mentalitetski kontekst, čiju držnu osnovu čini politička ostrašćenost. Satirički tematizujući domaći politički folklor, Jelić razvija grotesku koja palanačku (ispod) prosječnost transponuje u komičku superiornost.

Drama Žega Bojane Mijović ima političko-istorijsku tematsku podlogu. U njoj autorka evocira besmisao građanskog rata, sagledanog s naličja periferije, u kojoj su po pravilu ozakonjeni svakovrsni deformiteti. Pozadina dubrovačkog ratišta, uprizorena ambijentom krčme, podsjeća na dramatičnu dehumanizaciju u kojoj nacionalna i vojna legitimizacija čini isključivo tragikomični kostim poražene čovječnosti.

Posezanje za drevnim istorijskim slojevima karakteriše dramu Mila Masoničića Bogumili, koja u cjelini predstavlja reminiscenciju na nekadašnji, srednjovjekovni svijet. Autor ironizuje potčinjenost dogmatskoj viziji, apostrofirajući izvitoperenost vjerskog učenja, koje se u djelanju komičkog para (kvazi)duhovnika pretvara u svoju suprotnost.

Dramom Priča za laku noć Mila Bešovića obnavlja se crnohumorni tradicijski spektar kovačevićevskog tipa u savremenoj dramskoj produkciji, sa zanimljivim dramaturškim rješenjima koja imaju pečat nesumnjive samosvojnosti.

U drami Ljubi da prođe Marije Čolpe, stvaralačka znatiželja uperena je prema urbanom prostru, u kojem egzistencijalnom prazninom zjape usamljeni intelektualci, zasićeni atrofiranom konvencijom braka i željni istinskog emocionalno-duhovnog uzleta.

Mozaički karakter i dinamizovana struktura  odlike su Jedne epizode iz svijeta autostopiranja Nikole Tomića. Sklon metaforizaciji i poetizaciji dramskog načela, Tomić gradi vrlo upečatljive epizode, postižući puni dramski efekat na krajnje ekonomičnom prostoru. 

Revolt teatar Ružice Vasić čini donekle izuzetak Sabranih drama s tematsko-motivskog aspekta, budući da je u pitanju groteska potpuno dislocirana iz domaćeg kulturološkog konteksta, što joj daje vrijednost univerzalne prilagodljivosti.

 Dramom San o vinogradu Rajko Radulović razvija viziju destruktivnog savremenog svijeta, ogrezlog u kvazivrijednsti i potčinjenog materijalnom principu do vulgarizacije.

Na sličnom idejnom usmjerenju uobličena je i drama Savrešeno loš dan Jelene Milošević, koja sopstvenu dramaturšku posebnost crpi ne samo iz ovdašnjeg, tipiziranog tranzicijskog nikšićko-beogradskog zapleta, koliko iz veoma spretnog mehanizma drame u drami kojim zatiče čitaoca.

Na antinomiji estetsko–konzumerističko zasnovan je imaginarni svijet drame Kuća na ulici prema trgu Marije Mihaljević. Smještajući radnju u savremeni cetinjski prostor, autorka uspijeva da izuzetno sugestivnim prizorima ogoli mehanizam zla, koji u ime profita uništava porodične relacije i omalovažava samobitnost umjetnosti.

Drama Balada o protestu Balše Počeka, ostvarena na stereotipnoj slici pravdoljubivog, mladog i nepraktičnog intelektualca, evocira pesimističku misao o uzaludnosti artikulisanja pobune u doba diktata krupnog kapitala koji pruža iluziju demokratskog poretka.

U neobičnoj drami Đevič kamen Jovane Bojović razvija se upečatljiva žanrovska hibridnost, zasnovana na poetizaciji dramskog teksta koji postaje ogledalo sintetizovanog mitopoetskog i svakidašnjeg iskustva.b

Komički intoniranim naslovom Mozgu, ćao! Sandra Vujović omogućava čitaocu uvid u oneobičenu viziju ovdašnje društvene entropije, ostvarene na naopakom shvatanju evropskih emancipatorskih stremljenja.

Drama Krst sa petokrakom Velizara Radonjića, kao posljednja u prvom kompozicionom dijelu Sabranih drama, tematizuje sukob dva ideološko-politička načela, dovedena do apsurda u imaginarnom mikroprostoru koji postaje poprište beskrupulozne političke borbe, s elementima bizarnih obrta kojim se dočarava autodestruktivni karakter naše kolektivne naravi.

Kao svojevrsni dramaturški dodatak funkcioniše odjeljak sabranih radio-drama. Njihova posebnost, artikulisana autorskim poetikama Bojane Mijović (Crno jagnje, Zidanje Skadra, Besa, Tica đevojka, Vuk i vučica) i Nikole Tomića (Nikola i kolijevka, Jedno jutro u svitanje zore, Pravda i krivda, Marko Miljanov i Miljan Vukov) ogleda se u transpoziciji folklorne i istorijske građe, koja se dramskim tretmanom osavremenjuje i prilagođava receptivnom senzibilitetu slušalaca…“

          Ogledalo vremena

          „… Zbirka „Sabrane drame“ predstavlja jedinstvo raznolikih dramskih rukopisa srednje i mlađe generacije savremenih pisaca u Crnoj Gori, čiji je živi i uzbudljivi umjetnički narativ protkan istinom koja život znači. Zbog toga ovu zbirku možemo čitati kao ogledalo vremena u kojem živimo, sa svim njegovim licima i naličjima jer je obilježavaju priče o pošastima doba koje živimo, među kojima dominiraju motivi o potiranju ljudskosti u nama, raspadu porodice i svih drugih sistema vrijednosti.. “ napisala je u pogovoru knjige urednica Slavojka Marojević i dodaje: “… Pisci na moderan, svoj ili po uzorima ponuđen način do filigranstva poniru kako u realne, tako i, u imaginarne svjetove, tražeći bijeg za svoje junake od surovog okruženja, čvrsto uvjereni da se danas jedino na pozornici može živjeti dostojanstveno.

Koncepcijski tako građene priče otvaraju prostor čitaocu (budućem gledaocu) da ih dopiše u duhu vremena u kojem živi, oslanjajući se prevashodno na osnovne vrijednosti čovjeka. Apostrofirana je istina koja je bolna i nešto od čega se ne može pobjeći. U tom kontekstu, kako dramaturgija samo može da pokaže, obrađene su razne manipulacije i intrige kao djelo slabića koji ne mogu od sebe  pobjeći. Naizgled bolji svijet je za mnoge likove ove zbirke samo san. No, rukopisi istovremeno nude i neočekivane preokrete iz kojih se nazire ljepota emocije, pravdoljublja i iskrenosti, koja u „moru“ bizarnosti oduzima dah…”

Gospođa Marojević, na kraju podsjeća na “… namjeru da još jednom ukažemo na značaj drame kao polazne osnove dramske umjetnosti. Na značaj priče koja ima puni smisao jedino ako se oživi i ako omogući susret čovjeka sa istinom, čovjeka sa čovjekom. To pozorište i njegove scene, mogu jedino da pruže, jer kada se gledalac sretne sa likom „licem u lice“ i pogledom „oka u oko“, tada mu se jedino može predočiti priča u kojoj će se prepoznati. Uvjereni da će dramski stvaraoci i producentske kuće prepoznati ova sabrana djela domaće dramaturgije i na scenama im udahnuti život, sa kreativnom energijom sličnoj njihovim autorima, a da će čitaoci ove zbirke uživati u „zgodama“ i „nezgodama“ njenih junaka, sabrali smo ove drame u zbirku sa porukom da se „slično sličnom raduje“, ili što bi Latini rekli: Similis simile gaudet” napisala je na kraju obraćanja čitaocima gospođa Marojević.

          Faliće nam daske

Obračajući se publici na promociji zbirke u Nikšićkom pozorištu, autori objavljenih rukopisa smatraju da je zbirka “Sabrane drame” više od zbirke i više od knjige. Ona je trenutni presjek savremene crnogorske drame i potvrda njenog postojanja. Ova knjiga je i potvrda i simbol naše slobode i slobode stvaralaštva. Potvrda da u Crnoj Gori živi i stvara „više od tri dramska pisca“ kako je uvriježeno mišljenje. Autori ocjenjuju da je ova knjiga i potvrda da savremena crnogorska drama ima budućnost i da predstavlja značajnu stepenicu u stvaranju savremenog crnogorskog teatra…

Komentarišući vječitu dilemu kakav repertoar treba savremenom crnogorskom teatru jednoglasni su da se na repertoaru moraju naći i Šekspir i Njegoš i Nušić. Ali ne samo njih trojica i niko više. Na repertoaru savremenog crnogorskog teatra, prvenstveno, moraju da se nađu savremeni crnogorski dramski pisci. Treba stimulisati i afirmisati domaće pozorišne stvaraoce svih profila, dati im odriješene ruke i pružiti šansu da stvaraju. Jedino tako se može stvarati i razvijati savremeni crnogorski teatar.

„Pozorišta su daske koje život znače, ako nemamo pozorište ili pozorište ne ispunjava svoju misiju, bojimo se da će nam faliti daske” upozorili su autori sabranih drama.