Veljko Vlahović – čovjek koji je Crnu Goru nosio u sebi – Dr Radoje Pajović

(Slovo povodom otkrivanja spomen-biste Veljku Vlahovicu na Trmanju, 19. juna 2004.)

Kuda je god hodio, Veljko Vlahovic je, po sopstvenom priznanju, svoju rodnu Crnu Goru neprekidno nosio u sebi.
On pripada onoj generaciji crnogorskih i jugoslovenkih rodoljuba, mladih komunista novoga talasa, ciji je najpotpuniji izraz bio Josip Broz Tito. Njihovo osnovno geslo bilo je – puna nacionalna i gradjanska sloboda, nacionalna i socijalna ravnopravnost, borbena solidarnost sa svim ugrozenim gradjanima svijeta, a prije svega solidarnost sa svim narodima i nacionalnim manjinama Jugoslavije.
Veljko Vlahovic pripada onom soju Crnogoraca, koji su znali i sto zmija misli. A ta zmija u Veljkovo mladalacko doba bila je fasisticka neman, koja je prijetila da proguta citavo progresivno covjecanstvo. Poslije pobjede Musolinijevog fasizma u Italiji i Hitlerovog nacizma u Njemackoj, fasisticke falange, sa generalisimusom Franciskom Frankom na celu, krenule su u odlucni obracun sa Republikanskom Spanijom. Veljka nije trebalo ubjedjivati. Znao je on sto fasizam smjera: “Juce Italija i Njemacka, danas Spanija, sjutra Francuska i sve tako do Jugoslavije.” Znao je Veljko dje je njegovo mjesto i mjesto progresivne jugoslovenske omladine. Ono sto nije poslo za rukom francuskim i mnogim drugim evropskim komunistima i socijalistima, poslo je za rukom predstavnicima nove generacije jugoslovenskih mladih narastaja, medju kojima se nalazio i Veljko Vlahovic. Tako se on sa nekoliko hiljada Jugoslovena rano nasao na ratistima Spanije.
Velimir Veljko Vlahovic potice iz ugledne rovacke porodice Vlahovic, koja je odgajila nekoliko generacija slobodara i pametara. Njegov otac Milinko bio je komandant Rovackog bataljona u Prvom svjetskom ratu. Milinko je sa svojim bratom Toskom Vlahovicem uzeo aktivno ucesce u Toplickom ustanku 1917. godine. Zbog ogromnih zasluga oba su proglaseni za ustanicke vojvode.
Veoma rano se opredijelio za napredni revolucionarni pokret za koji je tvrdo vjerovao da samo on moze jugoslovenskim narodima da donese prave gradjanske slobode i nacionalnu ravnopravnost.
Jos kao djak gimnazije Veljko je postao sekretar Udruzenja beogradskih srednjoskolaca, a kao student Beogradskog univerziteta bio je predsjednik Akcionog odbora i zajedno sa Djokom Kovacevicem i Ivom Lolom Ribarom, razumije se i ne samo njima, postaje jedan od najistaknutijih organizatora borbe za autonomiju Beogradskog univerziteta.
Zajedno sa Lolom Ribarom radi na organizovanju medjunarodnog antifasistickog pokreta omladine. Ucestvuje u pripremama jugolovenske studentske delegacije za Svjetski omladinski kongres, koji je odrzan u jesen 1936. godine u Moskvi.
Da bi se zbog tolikih aktivnosti izbjeglo njegovo hapsenje od strane policije, Veljko po odluci studentskog rukovodstva Beograda, sredinom 1936. godine odlazi u Prag, gdje je takodje postojala ziva revolucionarna aktivnost studenata, medju kojima je bio zapazen broj Jugoslovena. U Pragu Veljko se zaposljava u jednoj fabrici, a zatim nastavlja studije na Tehnickom fakultetu.
Kada je poceo spanski gradjanski rat Veljko Vlahovic se odaziva pozivu KPJ i krajem januara 1937. godine, sa grupom od 26 studenata Jugoslovena polazi u Spaniju da brani Spansku Republiku, gdje stize u Albasetu, u Stab internacionalnih brigada. Na putu za Spaniju Veljko Vlahovic u ime svojih drugova pise otvoreno pismo studentima Beogradskog univerziteta, u kome ih poziva da pruze svestranu pomoc spanskom narodu u odbrani Republike.
Pocetkom februara 1937. godine nalazi se u bataljonu “Georgi Dimitrov”, u sastavu XV internacionalne brigade, ciji je komesar, a zatim komandant, bio Vladimir Copic, jedan od najistaknutijih jugoslovenskih komunista.
Na haramskom frontu, u borbama za odbranu Madrida borci bataljona “Georgi Dimitrov” pokazali su izuzetnu hrabrost, ali i pretrpjeli ogromne gubitke. U tim borbama Veljko je tesko ranjen, tako da mu je noga amputirana. Tada ginu Blagoje Parovic, organizacioni sekretar CK KPJ i brojni crnogorski i jugoslovenski studenti medju kojima Djoko Kovacevic, Mojsije Stefanovic, Mijat Maskovic i drugi.
Poslije oporavka Veljko postaje rukovodilac Jugoslovenske sekcije u Komesarijatu internacionalnih brigada, jedan od osnivaca i glavni urednik lista “Dimitrovac”, a uredjuje i emisije Radio Madrida na srpsko-hrvatskom jeziku. Tokom ljeta 1938. godine radi na organizovanju prebacivanja ranjenika i invalida internacionalnih brigada u Francusku. Sa jednim od tih transporta, Veljko krajem jula 1938. godine stize u Pariz, gdje kao sekretar partijskog biroa nekoliko celija radi na organizovanju kulturnog zivota interbrigadista. U Parizu se upoznaje sa Titom i od tada postaje jedan od njegovih bliskih saradnika. Po odluci CK KPJ, aprila 1939. godine Veljko odlazi u Moskvu, gdje iste godine bude izabran u CK SKOJ-a, a zatim predstavnik SKOJ-a u Komunistickoj omladinskoj internacionali. Za predstavnika KPJ pri Kominterni imenovan je 1942. godine. Istovremeno vrsio je duznost sekretara Komunisticke omladinske internacionale. Na tim funkcijama ostao je sve do rasformiranja Kominterne, 1943. godine.
Od jeseni 1941. godine Veljko Vlahovic dobija ulogu koja je imala sudbinsko znacenje za sirenje istine o NOB-u jugoslovenskih naroda 1941-1945 godine. Dobija zadatak da u Moskvi organizuje Radio-stanicu “Slobodna Jugoslavija” i postaje njen glavni urednik. Na toj duznosti ostaje od 11. novembra 1941. do februara 1945. godine i daje najveci moguci doprinos koji pojedinac moze dati pobjedi jednog pokreta, kakva je bila i antifasisticka NOB 1941-1945 godina. Radio stanica “Slobodna Jugoslovija” bila je mocno oruzje NOB u stvaranju nove, AVNOJ-evske, Titove Jugoslavije. Na osnovu depesa Vrhovnog staba, zapravo Titovih depesa i drugih izvora, Veljko je sastavljao informacije koje je preko talasa ove Radio-stanice slao svjetskoj javnosti i na taj nacin je upoznavao sa istinom o nasoj NOB. To samo savremenici naseg NOR-a znaju kakve su do tada dezinformacije sirene u Drugom svjetskom ratu na tlu Jugoslavije. Pored ostalog i o tome da navodno cetnici, a ne partizani vode borbu protiv okupatora, cetnici – koji poslije oktobra 1941. ni jedan metak nijesu opalili protiv okupatora, a u Crnoj Gori nikad. Prva znacajna informacija o tome bila je – objavljivanje Rezolucije sa Konferencije crnogorskih rodoljuba odrzane na Tjentistu, 16. juna 1942. godine. Zatim su slijedile informacije o Neretvi, Sutjesci i svim bitkama i bojevima NOVJ, o AVNOJ-u i njegovim odlukama i svim znacajnim dogadjajima i licnostima NOB.
Za to vrijeme, dok je Veljko vodio nadcovjecanske napore da plasira istinu o NOB-u, sva Veljkova porodica se do maksimuma angazovala u toj borbi i svojom krvlju ispisivala njene najslavnije stranice. Dva Veljkova brata, Branko i Dusan, poginuli su smrcu heroja u borbi protiv okupatora i njegovih domacih saradnika kao visoki vojni i politicki rukovodioci. Sestra Dunja i brat Miso bili su aktivni ucesnici NOB-a, iz rata su izasli kao nosioci Partizanske spomenice 1941. godine. I Veljkova majka Mijojka takodje je bila aktivni ucesnik NOP-a.
Nakon 10 godina provedenih u antifasistickoj borbi u inostranstvu, Veljko se vratio u domovinu marta 1945. godine i kao visoki partijski i drzavni funkcioner nastavio da daje neprocjenjiv doprinos u izgradnji nove Jugoslavije i nove Crne Gore. Bio je potpredsjednik Vijeca naroda Narodne skupstine FNRJ, predsjednik Odbora Saveznog vijeca za prosvjetu, predsjednik Spoljnopolitickog odbora Narodne skupstine FNRJ, zamjenik ministra inostranih poslova FNRJ.
Na zasijedanju Generalne skupstine Ujedinjenih nacija, 1950. godine, Veljko je sef Jugoslovenske delegacije. Svojom impozantnom pojavom, korpulencijom, muskom ljepotom, a uz to primjetno invalid, izazivao je paznju ne samo delegata UN, nego i gradjana Njujorka, jer je pjeske dolazio na sjednice Generalne skupstine. Kad je saznala o kome se radi njujorska policija je zaustavljala saobracaj da bi Veljku omogucila prelaz preko raskrsnice i na taj nacin odavala pocast ratnom heroju Drugog svjetskog rata.
Vejko se intenzivno bavio teorijskim i publicistickim stvaralastvom. Akivno je saradjivao na izradi Programa SKJ (VII Kongres), kao i izradi Platforme za X Kongres. Poslije Veljkove smrti Izdavacki centar “Komunist” i titogradska “Pobjeda” objavili su njegove sabrane radove u sedam knjiga. Spektar Veljkovog stavralastva bio je veoma sirok, zato sto je on bio jedan od najumnijih intelektualaca i politicara Titove Jugoslavije i epohe.
Ovom prilikom cu citiram samo nekoliko fragmenata:
“Moje misli i prva saznanja rodila su se ovdje, izmedju Kamenika, Komova, Prokletija i Durmitora. Kasnije sam ih neprekidno pronalazio – sirom svjeta. Nikada pronadjene do kraja te misli stalno su se vracale Crnoj Gori. Osjecao sam da svijetom nosim teret rodjenja – teret Crne Gore….
Nositi neprekidno u sebi Crnu Goru znaci i dar i prokletstvo. Crna Gora je i morska pjena i snijezna prasina, igra kamenih litica i sunovrat potoka, grohot bitaka i pijanstvo ratova. To je zemlja nade i ocajanja, jave i snovidjenja…
To je zemlja najvece krajnosti – dubokog mraka i raskosne svjetlosti, slobodni zatocenik i usuznjena sloboda. To je nikad ne napisana istorija u kojoj su ljudi vjekovima plakali kriomice i svoje i tudje suze.
Crna Gora je drzava koja nije znala za drzavne granice, kao sto nije znala za granice izmedju zivota i smrti. Ona je vjecito otvoreni prozor slobode, koja neprekidno nosi raskinute lance ropstva, stalno u ranama koje ispira kapljicama rose…”
Kada se Veljko 1945. godine, poslije 10 godina fizickog odsustva, kako je sam rekao, vratio u Crnu Goru, bio je tuzan i radostan. Tuzan sto nece sresti dva brata i mnoge drugove, koji su pali na polju casti i slobode, tuzan sto je vidio posijanu bratsku mrznju, spaljene mnoge domove i posebno spaljenu svoju kucu, koja mu je, bez krova, licila na neki anticki hram bez kupole, a srecan sto je ponovo dosao u rodni kraj, i posebno srecan sto je dozivio da vjetar pobjede prodire kroz rupe nekadasnjih vrata i prozora, komponujuci muziku koju palikuce ne mogu nikada razumjeti. Osjetio je Veljko da partizanske kuce iako spaljene – disu i zive. Kao sto su disale, zivjele i opominjale i kuce spaljene 1918. godine.
Mi danas mozemo da govorimo o Veljkovim osjecanjima, a jos vise o nasem odnosu prema njemu i njegovom djelu.
Ne smijemo ponoviti gresku onih skorojevica iz tzv. AB revolucije koji su Veljkovo ime protjerali iz Brodogradilista u Bijeloj i sa Univerziteta Crne Gore. Nije njima smetao toliko Veljko Vlahovic kao licnost vec kao simbol antifasistike NOB, simbol avnojevske Jugoslavije i savremene Crne Gore. Ti skorojevici su ne samo negatori nego i rusitelji svih ovih i drugih vrijednosti. Danasnja generacija Crnogoraca i gradjana Crne Gore i buduci narastaji moraju upoznati prave vrijednosti svoje ranije i novije proslosti i svoj istorijski danasnji interes i ne dozvoliti povampirenom neocetnistvu i klerofasizmu da razara nase vrijednosti.
Mi smo danas radosni sto smo se ovdje okupili i ponosni sto se i na ovaj nacin oduzujemo velikanu nase revolucije – Veljku Vlahovicu. Bronzani Veljko danas ostaje ovdje, pred svojom kucom na vjecnoj strazi slobodne Crne Gore.