Vođe Ilija Lakićević, Blagoje Vučić i Marko Miljanić – Novak Adžić

Novak Adžić:
USTANIČKE I KOMITSKE VOĐE: ILIJA LAKIĆEVIĆ, BLAGOJE VUČIĆ I MARKO MILJANIĆ


U tekstu koji slijedi navescu neke bitinije cinjenice i argumente o junackoj komitskoj borbi i stradanju poznatih crnogorskih gerilaca i komita Ilije B. Lakicevica, Blagoja Vucica i Marka Miljanica.

Nacelstvo niksickog Okruga u svom rjesenju br. 806, na osnovu clana 9 Zakona o javnoj bezbjednosti, poziva na predaju vlastima 72 crnogorska rodoljuba i gerilaca sa podrucja tog Okruga, pod optuzbom da su “se odmetnuli od vlasti i cine kaznjiva djela”. U tom rjesenju pod rednim brojem 47 navodi se ovo: “Ilija B. Lakicevic iz Stedima, sreza Niksickog, star 27. godina, rasta visokog, kose smedje, ociju graorastih, lica dugog, brkova malih smedjih”.
Jedan od istaknutih crnogorskih ustanickih i komitskih vodja Zivko M. Nikcevic trazio je 1921. godine od predsjednika crnogorske emigrantske Vlade Jovana S. Plamenca da odlikuje i unaprijedi brojne crnogorske ratnike, koji su vojevali pod zastavom za pravo, cast i slobodu Crne Gore, a koji su pripadali oruzanim ustanickim formacijama na cijem je celu on bio. Komandir Zivko Nikcevic trazio je od Jovana S. Plamenca da se vladinim ukazom, pored ostalog, odlikuje medaljom za hrabrost i Ilija Lakicevic.
U izvjestaju nacelnika niksickog Okruga Pov. br. 1012, iz Niksica 6. XI 1921. godine, koji obuhvata period od jula do oktobra 1921. godine, upucenom Ministarstvu unutrasnjih djela Kraljevine SHS, odnosno, njenom Odjeljenju javne bezbjednosti u Beogradu, izmedju ostalog, navodi se i ovo: “Pozitivno znam, da su u Gaetu presli Tomica Pekovic sa tri sina, Djuro Todorovic, Ilija Lakicevic, Velisa Pavicevic, Zeko Delibasic i Dragisa Micunovic”.
U zapisniku sa salusanja Spira Vujovica iz Ubala Cevskih, vrsenog u kancelariji nacelstva Sreza niksickog, 26. XII 1922. godine, kaze se i ovo: “Ilija Lakicevic, obicno druzi sa odmetnicima iz sreza Velimskog i to: Simovic, Stanojevic i Koprivica. Ova se grupa obicno nalazi oko Brocanca, Lastve Trepacke a prelaze cesto u Hercegovinu”.
Nacelnik cetinjskog Okruga Mitar Vukcevic u izvjestaju, Pov. br. 1241, od 3. februara 1923. godine, poslatom nacelstvu Sreza Cetinje, kaze da su 28. januara 1923. godine “od Niksickog okruga posli preko Cuca, Vaso Stanojevic, Ilija Lakicevic, Djuro Radojicic i neki Vucic sa jos dva nepoznata – svi odmetnici iz Niksickog okruga”. “Neki Vucic”, kako se navodi u tome izvjestaju je crnogorski komita Blagoje Vucic.
Crnogorski ustanik i komita Ilija B. Lakicevic je bio oglasen za hajduka i ucijenjen od strane vlasti tako da je u potjernicama za njim stojalo da ga svako ima pravo, potpuno slobodno, za novcanu naknadu ubiti, uhvatitii ili prijaviti vlastima. U rjesenju Ministra unutrasnjih djela Kraljevine SHS, J. Br. 9415, od 15. VII 1923. godine, pored ostalih, povecava se visina ucjene za ubistvo ili hapsenje Ilije B. Lakicevica sa 20. 000 na 30. 000 dinara. Molbu za povecanje ucjena za crnogorske komite trazio je od Ministra policije u Beogradu Veliki zupan Zetske divizijske oblasti Milovan Dzakovic aktom br. 2133 od 5. jula 1923. godine.
U vrhu piramide militarne vlasti u Kraljevini SHS koja je preduzimala sve nasilne mjere da se sprijeci povratak kralja Nikole u Crnu Goru i da se okupacija i nasilna aneksije Crne Gore dovede do kraja, te da se brutalnim mjerama ugusi crnogorski ustanak, pohvataju i pobiju crnogorski gerilci, komiti koji su se borili za slobodu i nezavisnost svoje domovine bio je i general srpske i jugoslovenske vojske i ministar vojni Srbije Bozidar Terzic (rodjen 7. X. 1867., Gornji Milanovac, umro u Beogradu 29. IX 1939). General Bozidar Terzic se 1919. i 1920. godine nalazilo na celu II Armijske oblasti u Sarajevu kao njen komandant. On je niz puta predlagao mjere o sprjecavanju povratka kralja Nikole u Crnu Goru. Otvoreno se izlasnio protiv slobode i drzavnosti Crne Gore. Tijesno je saradjivao i pruzao pomoc i podrsku okupacionim vojnim i civilnim vlastima u Crnoj Gori poslije 1918. godine kako bi se unistio crnogorski oslobodilacki komitski, ustaniciki pokret. Crnogorski komiti u sadejstvu sa nekim Hercegovcima, napali su 28. marta 1920. godine, na putu izmedju Mostara i Nevesinja generala Terzica, komandata II Armijske oblasti u Sarajevu i njegovu pratnju, kao i nacelnike odjeljenja koji su sa njim putovali. Crnogorski komiti su sa generala Terzica i njegove pratnje skinuli uniforme i odijela i odnijeli im pokretne stvari. Nijesu ih htjeli ubiti, iako su to objektivno, zbog premoci koju su bili ostvarili, mogli da ucine. Postedjeli su im zivote i pustili su ih. Za crnogorskim komitima potom je organizovana i izvedena potjera u koju su bile ukljucene mnogobrojne snazne civilne, vojne i zandarmerijske strukture. U napadu na generala Terzica, prema raspolozivim izvorima i literaturi, ucestvovali su crnogorski komiti: Krsto Pekovic iz Kusida kod Niksica, koji je potom uspio da izbjegne potjerama i da emigrira u Italiju, zatim, Djuro Todorovic, iz Velimlja, koji je, takodje, uspio da izbjegne potjerama i koji je i iza toga nastavio gerilsku borbu protiv vojnih i zandarmerijskih vlasti u Crnoj Gori, te Aleksa Biberdzic iz Hercegovine, iz okoline Bilece, Dusan Mandic, koji je ubijen ljeta 1920. godine, i kod koga je, prema nekim izvorima, pronadjen sat i caksire generala Terzica, Vaso Stanojevic, koji je ubijen tokom 1924. godine i kog koga se tvrdilo da se nalazilo odijelo pukovnika Milosa Jovanovica koji je bio u pratnji generala Terzica i koje je skinuto sa njega i odnijeto. O broju napadaca na generala Terzica, srijecemo u izvorima razlicite podatke, od kojih su najvjerovatniji oni koji govore da ih je bilo 9 (devetorica). U nekim izvorima se trojica Hercegovca pomijnu da su ucestvovala u napadu na generala Terzica i njegovu pratnju, a u nekim se tvrdi da je u tome ucestvovao samo jedan Hercegovac. Pominju se, dakle, kao ucesnici u napadu na generala Terzica: Siljagovic, Racic i Biberdzic, kao Hercegovci, dok su ostali bili Crnogorci i to: Krsto Pekovic iz Kusida, Ilija Lakicevic, Dusan Mandic, Vaso Stanojevic, Zeko Delibasic iz Lastve –Velimlje, kod koga se tvrdilo da se nalazila kapa i bluza generala Terzica, te Savo Basevic, kog koga se tvrdilo da se nalazio sinjel generala Terzica. Svi crnogorski komiti bili su iz Niksica i njegove okoline.
U rukopisnoj zaostavstini Nikole Tomanova Zeca nalazimo i ove podatke i opservacije: “Kod Lastve Trebinjske komiti su presreli automobil u kome se vozio poznati djeneral Bozidar Terzic. razoruzali su ga, skinuli sa njega uniformu, pa ga onako u vesu pustili da produzi za Trebinje. Zbog kukavickog drzanja ovaj djeneral je bio penzionisan, ali je uskoro opet vracen u aktivnu sluzbu”.
U zapisniku sa saslusanja uhapsenog crnogorskog oficira, pripadnika crnogorske izbjeglicke vojske stacionirane u Gaeti (Italija) Vidaka Cvijovica, vrsenog u drugoj polovini aprila 1921. godine, stoji i to da Vidak Cvijovic tvrdi da je Krsto Pekovic, star 22-23 godine iz Niksica stigao u Italiju i da se sa njim susreo i razgovarao. Tada mu je Krsto Pekovic, po izvjestaju sa Cvijovicevog saslusanja, rekao da je on sa komitskom grupom napao generala Terzica. Ucinio je to u drustvu sa Dusanom Mandicem, koji je kasnije poginuo, ubijen je od strane potjere zato sto ga je vlastima izdao izvjesni Ilija Savic iz Slata, za koga je Pekovic rekao “da ce mu se za to osvetiti”, te sa Aleksom Biberdzicem iz okoline Bilece, jedinim od Hercegovaca koji je, po Pekovicevim tvrdnjama koje iznosi Vidak Cvijovic, ucestvovao u napadu na generala Terzica. U napadu na generala Terzica u Hercegovini je, prema dokumentima, ucestvovao i crnogorski komita Ilija B. Lakicevic.
Ilija Lakicevic je rodjen je 1894, a ubijen je od strane okupacionih trupa 1924. godine u 30 godini starosti.
Marko Miljanic, iz sela Miljanic, iz sreza velimskog, bio je ucijenjen kao crnogorski komita. Na pozive na predaju od strane vlasti nije se odazivao. Od strane okupacionih vlasti bio je oglasen za hajduka. U pozivu na predaju, kojeg je nacelstvo okruga Niksickog izdalo 1923. godine, br. 5924, i potom dostavilo sreskom Nacelstvu Kraljevine SHS Cetinje, od 8. jula 1923. godine, a ovo sudskim organima vlasti, daje se licni opis Marka Miljanica na ovaj nacin: “Star 25. godina, stasa srednjeg, kose smedje, brkova malih crnih, ociju smedjih, nosa i usta pravilnih, bradu brije, osobenih znakova nema”.
Dakle, Marko Miljanic iz Veljimlja, rodjen je 1898. godine, a ubijen je u 26. godini starosti 1924. godine od strane okupacionih vlasti.
Blagoje Vucic iz Bajova dola, srez Velimski, okolina Niksica, rodjen je 1897. godine, kad je ubijen 1924. godine od strane okupacionih vlasti imao je 27. godina. Sve pozive na predaju upucivane od strane vlasti je konstantno odbijao. Ogalasen je bio za hajduka i ucijenjen. Blagoje Vucic je kao crnogorski komita bio uhvacen od strane vlasti, ali je u noci izmedju 10. i 11. maja 1920. godine, pobjegao. U grupi koja je tada sa njim pobjegla iz zatvora bili su i: komandir Mato Todorovic, kapetan Ilija Damjanovic, te Stanko Ivanovic, Risto Kovacevic, Tomo Pocek, Milo Bojovic, Djuro Todorovic, Vasilije Mickovic, Marko Cetkovic, Bosko Avramovic, Obrad Janjusevic, Obren Aleksic i oficir Tomica Pekovic. U pozivu na predaju, koji je objavljen iz kancelarije Nacelstva niksickog okruga iz Niksica 15. maja 1921. godine navodi se pod rednim brojem 19. opis i licni podaci o komiti Blagoju Vucicu. U tom aktu tvrdi se ovo: “Blagoje M. Vucic, iz Bajova dola, sreza Velimskog, star 25. godina, rasta malog, kose smedje, ociju graorastih, lica okruglog”. Blagoje Vucic, uz brojne druge crnogorske gerilce, aktom Ministra Unutrasnjih djela Kraljevine SHS, od 24. novemra 1922. godine, bio je ucijenjen na 15.000 dinara.

Jedno kombinovano odjeljenje srpskih militarnih formacija pod vodjstvom rezervnog potporucnika Boza Markovica, “uz pripomoc mjestana”, ubilo je u selu Trepca (Velimlje) 12. aprila 1924. godine crnogorske patriote i gerilce Iliju Lakicevica iz sreza Niksickog i Marka Miljanica i Blagoja Vucica iz sreza Velimskog. Ovo je informacija zastupnika Nacelnika niksickog Okruga sekretara I. Filipovica koju Nacelnik cetinjskog Okruga br. 2927. od 12. aprila 1923. godine dostavlja Nacelniku cetinjskog Sreza. Pomenuti crnogorski komiti su se herojski borili i svi izginuli za slobodu i dostojanstvo svoje zemlje i svojega naroda. Njihova mrtva tijela ubice su kasapili, vadili su im oci, lomili ruke i noge, parali lica i druge djelove tijela bajonetima, lomili im i izbijali zube. Tako ubijene i izmasakrirane, crnogorske komite i rodoljibe Iliju Lakicevica, Blagoja Vucica i Marka Miljanica ostavili su da se smrznu i ukoce. Poslije izvjenog vremena vezali su ih mrtve lancima, pa su ih odna privezali za odredjene improvizovane drvene stolice, koje su pribili i prikovali uz zid jedne gradjevine. To su ucinjeli da bi ih slikali i da bi se tako hvalili svojim plijenom. Postoji sacuvana fotografija, na kojoj se jasno vide unakazena tijela Ilije Lakicevica, Marka Miljanica i Blagoja Vucica. Ubice su na glavama mrtvih Blagoja Vucica i Marka Miljanica stavili zandarmske kape, da bi tako, na simbolican nacin, pokazali svoj sadisticki trijumf. Preko iskasapljenog tijela Ilije Lakicevica, od pojasa do brade, stavili su bijelu krpu da bi na taj nacin sakrili, tj. da ne bi forografisali njegovu izvadjenu utrobu. Mrtvom Iliji Lakicevicu otkinuli su polni organ i stavili ga izmedju njegovih ruku. Sve to se vidi i na slici njihovih mrtvih tijela.
O pogibiji crnogorskih komita i patriota, gerilskih boraca za drzavna i nacionalna prava i integritet Crne Gore i crnogorskog naroda- Ilije Lakicevica, Marka Rajova Miljanica i Blagoja Vucica pisao je i Radovan M. Miljanic u crnogorskom drzavnom dnevnom listu “Pobjeda” od 9. XII 2001. godine na strani 6 ovo:
“Marko Rajov Miljanic, iz Banjana, kao vojnik na dosluzenju vojnog roka prekomandovan je u zandarmeriju i rasporedjen u stanicu u Zupi Niksickoj. Tamo je zatekao komandira stanice vakmajstora Andriju Furlana. Ubrzo se Marko sukobio sa Andrijom, zbog toga sto je Andrija lose postupao prema Zupljanima. U tom sukobu aprila 1922. godine Marko ubija Furlana, a potom odlazi u komite.
Markov mladji brat Maksim, zvani Soro, koji je u to vrijeme sluzio vojni rok u Senti, bjezi iz vojske i prikljucuje se grupi komita u kojoj se nalazio njegov brat, a koju je predvodio Ilija Lakicevic.
Zandarmerijske snage stalno uhode, hapse, ucjenjuju i prebijaju Markovu i Sorovu rodbinu, a narocito njihovu majku Petranu, brata i mnoge druge bratstvenike porodice Miljanic.
Pocetkom marta 1924. godine zvanicne vlasti hapse 84 bratstvenika Miljanica, dovode iz iz Banjana u Niksic i zatvaraju pod volat Pivare, u namjeri da ih drze kao taoce do predaje ili ubistva Marka i Sora Miljanica.
Miljanici kao taoci i zatvorenici odredjuju grupu od tri bratstvenika da pronadju komite i mole Marka i Sora da se predaju. Ova grupa pregovaraca, poslije jednonedjeljnog lutanja pronalaze komite u Cucima, pa posto ne uspijevaju u svojoj namjeri vracaju se u Niksic, ponovo u zatvor.
Soro Miljanic stupa u kontakt sa vlastima i obecava da ce se predati, uz uslov da Miljanice puste iz zatvora. Oni to prihvataju, a Soro se 28. marta 1924. godine predaje zandarmerijskog stanici u Drenovstici. Tako, nakon skoro jednomjesecnog tamnovanja, 84 Miljanica ponovo ugleda svoju slobodu.
Grupa komita koju je predvodio Ilija Lakicevic krece iz Cuca preko Pjesivaca i Tomica i poslije nekoliko dana, 22. aprila 1924. godine, stize u selo Trepca (bivsa Rudino-Trepacka opstina). Smjeste se u jednu jarugu i tu zanoce. Prethodno su uspostavili vezu sa jatakom u selu, koji im i donosi veceru. Postavljaju strazara na uzvisenju, pa posto su bili umorni i iscrpljeni, odmah su zaspali. Na zalost, zaspao je i strazar. Jatak ih izdaje i dovodi nekoliko seljaka iz Trepaca. Neopazeno im prilaze i ubijaju mucki, na spavanju- Blagoja Vucica, Iliju lakicevica i Marka Miljanica. Mihailo Simovic, ranjen, bjezi i kasnije gine u Cucama.
Drugi dan nakon pogibije komita, njihove leseve zandarmi tovare na konje i dogone ih u Niksic. Kada su prisli gradu zbacuju ih sa konja, a potom su ih vezali konopima za konje i tako vukli po gradu, orgijajuci i masakrirajuci njihova tijela. Cesto su se zaustavljali, a narod se okupljao oko njih. Zandarmi su prijetili gradjanima da ce svako proci ovako ko ne podrzava i ne postuje aktuelnu vlast. Tijela komita bila su unakazena, a noge i ruke izlomljene, sto se vidi i na fotografiji koju je neko od njihovih dzelata i napravio. Koliko su orgijali i bestijalno se ponasali nad njihovim bezivotnim tijelima, najbolje se vidi po tome sto su poslije slikavanja Iliji Lakicevicu stavili dio tijela u usta”, pise Radovan M. Miljanic.
U ovom kontekstu relevantno je reci i to da je brat ubijenog Marka Miljanica- Maksim (Soro) Miljanic, rodjen 1903. godine, iz Miljanica u Banjanima, odmetnuo se od vlasti noci izmedju 18. i 19. novembra 1923. godine. Posto je oglasen za hajduka odlukom vlasti on je nekoliko mjeseci potom nastavio sa komitovanjem. Vlastima se predao marta 1924. godine i bio potom odmah zatvoren. Nakon dvogodisnjeg tamnovanja, izveden pred sud i na poznatom cetinjskom “odmetnickom procesu”, presudom Cetinjskog Okruznog suda, objavljenom 8. decembra 1926. godine, usljed nedostataka dokaza, oslobodjen je optuzbe, nakon cega je i pusten na slobodu.
O pogibiji komitskog cetovodje Ilije Lakicevica i njegovih saboraca Blagoja Vucica i Marka Miljanica pisao je i emigrantski crnogorski patriotski list “Crnogorski glasnik”, oficijelni organ “Crnogorskog potpornog saveza” i “Crnogorske narodne stranke seljaka i radnika”, koji je izlazio u Detroitu, Micigen, u Sjedinjenenim Americkim Drzavama. Naime, list “Cnogorski Glasnik”, godina izlaska, IX, broj 56, Detroit, od 15. maja 1924. godine na strani 3 u clanku “Vijesti iz Crne Gore”, u izvjestaju poslatom sa Cetinja 11. aprila 1924. godine, stoji i ovo: “Odmetnicke borbe neprestano se pojavljuju; prekjucer sukobila se policija i vojska sa odmetnickom cetom u okrugu niksickom i sa istima vodila borbu, u kojoj su poginula tri odmetnika ucijenjeni po 50.000 dinara, a to su Ilija Lakicevic i Vido Koprivica.
U istoj borbi poginula su tri zandarma i dva su ranjena. Ostali odmetnici utekose, blagodareci noci. (Nijesu to odmetnici no branioci narodne slobode)”, veli se u tome tekstu.
List “Cnogorski Glasnik”, godina izlaska, IX, broj 60, Detroit, od 15. jula 1924. godine na strani 3 u rubrici “Vijesti iz Crne Gore”, a u clanku “Biograd se hvali ljudozderstvom!” navodi sljedece:
“Srbijanska Vlada publikuje “Pobijeni odmetnici”. Kako je ozloglaseni odmetnik Ilija Lakicevic izvrsio mnoga dela to je Ministar Unutrasnjih Djela Iliji povisio ucenu na 100.000 dinara, a njegovim drugovima: Marku Miljanicu i Blagoju Vucicu na po 30.000 dinara.
Sava Lakicevic pronasao je svoga brata Iliju i njegovu druzinu i molio ih da se predadu vlasti. Ilija je svoga brata i zbog toga zlostavljao. Sava videci da ne moze privoljeti Iliju na predaju, razljucen prijavi poterenim odeljenjima gde se nalazio njegov brat Ilija sa druzinom, te ih ova na dan 1. aprila t. g. opkoli i ubije: Iliju, Marka i Blagoja.
Ministar po predlogu Velikog zupana resio je, da se ucena ove trojice ubijenih odmetnika u 160.000 dinara podeli ovako:
1 – Savi Lakicevicu, koji je odmetnike prokazao, 50.000 dinara.
2 – Bozi Markovicu, rez. potporucniku i vodji mestanskog poternog odeljenja, 14.000 dinara.
3 – Blazi Pesikanu, vodji kombinovanog odeljenja, 14.000 dinara.
4 – Petorici seljaka-omladinaca iz seoske straze i trinaestorici mestana iz poternog odeljenja B. Markovica, koji su napali i pobili odmetnike, svakom po 4.500 dinara.
5 – Petnaestorici seljaka, koji su tragali za odmetnicima, po 500 dinara”.
– Biograd je zaboravio, sto je crnogorski narod. Crnogorski narod je junak na oruzju; ali on je u stanju da i gumenim kuglicama – pri srbijanaskim nazovi izborima – pokaze svoju pravu volju. Biograde, nece te mimoici kazna za pocinjena zla po Crnoj Gori”, navodi u svome komentaru teksta beogradske vlade i stampe o pogibili Ilije Lakicevica, Blagoja Vucica i Marka Miljanica – “Crnogorski glasnik”.
Kada se govori o publikovanju srpske vlade vijesti o pogibiliji Ilije Lakicevica i njegovih saboraca, kao i o pisanju tadasnje stampe u Kraljevini SHS o tome, treba, u jednom dijelu, biti oprezan, skeptican i rezervisan, zapravo, kada je u pitanju podatak da je Iliju Lakicevica vlastima prokazao, prospijao ili izdao njegov brat Sava Lakicevic, te za smrt svojega brata od vlasti primio novcanu nagradu, odnosno, najveci dio iznosa ucjene za njihovo hvatanje ili ubijanje. U odnosu na taj podatak treba biti veoma nepovjerljiv, odnosno, treba ga uzeti u obzir s rezervom, jer nijesam uspio pronaci drugi izvor koji bi potvrdio tacnost ili vjerodostojnost te informacije.